شیعه نیوز:
پرسش
خداوند در بسیاری از آیات قرآن انسان را آفریده شده از ماده بی‌ارزش و ناچیز خطاب می‌کند. آیا این منافاتی با جایگاه بلند انسانیت ندارد؟
پاسخ اجمالی
آیات و روایات فراوانی خطاب به انسانها وجود دارد که ماده اولیه خلقتشان را به آنان یادآور نموده و از آن به پستی یاد شده است. مانند اینکه شما را از آبی گندیده آفریدیم!:
«أَ لَمْ نَخْلُقْکُمْ مِنْ ماءٍ مَهین»؛[1] آیا شما را از آبى پست و ناچیز نیافریدیم؟!
«ثُمَّ جَعَلَ نَسْلَهُ مِنْ سُلالَةٍ مِنْ ماءٍ مَهِینٍ»؛[2] سپس نسل او را از عصارهاى از آب ناچیز و بىقدر آفرید!
«عَجِبْتُ لِابْنِ آدَمَ أَوَّلُهُ نُطْفَةٌ وَ آخِرُهُ جِیفَةٌ وَ هُوَ قَائِمٌ بَیْنَهُمَا وِعَاءً لِلْغَائِطِ ثُمَّ یَتَکَبَّرُ»؛[3] در شگفتم از فرزند آدم که اوّلش نطفه و پایانش مردار و در بین ظرف براى نجاست بوده، و با این حال تکبّر می‌نماید!
و ...
بدیهی است که همان ماده بی‌ارزش نیز مخلوقی شگفت‌انگیز از پروردگار و یکی از نشانههای قدرت و حکمت اوست، اما در مورد اینکه چرا خدا از این مخلوق خود اینگونه یاد کرده؟ باید گفت که مورد خطاب این عبارات، منکران و تکذیب کنندگان آیات الهی و متکبران هستند، و براى تحقیر و تهدید کفار بوده و اشاره به نفوذ قدرت، عظمت و خالقیت خدای متعال دارد؛ لذا انسان را مورد خطاب عتاب‌آمیز خود قرار می‌دهد که آیا شما افراد بشر را از منى سست بی‌مقدار خلق ننمودیم.
در حقیقت این تعابیر در راستای منت و اظهار قدرت و نیز تذکر برای ذلت و خوارى بشر است؛ خطاب تهدیدآمیز به بتپرستان و کفار که چگونه در مقام مبارزه با ساحت کبریائى برمی‌آیند، در حالی‌که پروردگار، هر یک از افراد بشر را از ماده تناسلى پست و گندیده و متعفن آفریده است؛ از آب منى که از کثافات به شمار می‌رود و انسان از آن نفرت و دورى می‌نماید[4] و یا حداکثر آن‌که برای او بها و ارزشی ندارد.
بنابر این، آیات و روایات از این نوع در مقام آن می‌باشد که ارزش والای انسانی وابسته به جسم او نیست که از ماده‌ای گندیده‌ای آغاز شده و در طول زندگی‌اش حامل کثافات بوده و در نهایت به مرداری تبدیل خواهد شد، بلکه ارزش او وابسته به ایمان و اعمال نیکویش می‌باشد.
این نوع تعابیر می‌خواهد به انسان‌های متکبر بگوید؛ چرا نشانههای پروردگار، آخرت و قیامت را تکذیب می‌کنید و رستاخیز و زنده شدن پس از مرگ را نمی‌پذیرید؟ حامل پیامی برای ما است که در اصل آفرینش خود بیندیشیم که چگونه آیت و نشانه آشکارى براى راهنمایى ما به قدرت خداوند متعال بر همه چیزها است. ما را از موجود کوچک و حقیرى که جز با میکروسکوپ قابل مشاهده نیست، و به خواست خداوند متعال - نه به اراده ما- در زهدان مادر قرار داد، با تبعیت از قوانین و سنت‌هایى که نسبت به اکثر آنها آگاهی نداریم، ما را رشد و پرورش داد تا به صورت یک انسان تمام عیار، مرد یا زن، در آمدیم. پروردگار ما را در برابر این حقایق فطرى قرار می‌دهد که هیچ‌کس راهى براى انکار کردن آنها ندارد.
لذا این آیات و روایات منافاتی با مقام و جایگاه بلند انسان ندارد؛ چرا که ارزش انسان به مقام معنوی وی که همان تقوای الهی باشد، باز می‌گردد: «إِنَّ أَکْرَمَکُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقاکُم».[5]
[1]. مرسلات، 20.
[2]. سجده، 8.
[3]. شیخ صدوق، علل الشرائع، ج 1، ص 276، قم، کتاب فروشی داوری، چاپ اول، 1385ش.
[4]. حسینی همدانی، سید محمد حسین، انوار درخشان، تحقیق، بهبودی، محمد باقر، ج 17، ص 283، تهران، کتابفروشی لطفی، چاپ اول، 1404ق.
[5] حجرات، 13.
آیات مرتبط
سوره آل عمران (59) : إِنَّ مَثَلَ عِيسَىٰ عِنْدَ اللَّهِ كَمَثَلِ آدَمَ ۖ خَلَقَهُ مِنْ تُرَابٍ ثُمَّ قَالَ لَهُ كُنْ فَيَكُونُ
سوره الأنعام (2) : هُوَ الَّذِي خَلَقَكُمْ مِنْ طِينٍ ثُمَّ قَضَىٰ أَجَلًا ۖ وَأَجَلٌ مُسَمًّى عِنْدَهُ ۖ ثُمَّ أَنْتُمْ تَمْتَرُونَ
سوره الحجر (26) : وَلَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسَانَ مِنْ صَلْصَالٍ مِنْ حَمَإٍ مَسْنُونٍ
سوره الحجر (28) : وَإِذْ قَالَ رَبُّكَ لِلْمَلَائِكَةِ إِنِّي خَالِقٌ بَشَرًا مِنْ صَلْصَالٍ مِنْ حَمَإٍ مَسْنُونٍ
سوره الحجر (33) : قَالَ لَمْ أَكُنْ لِأَسْجُدَ لِبَشَرٍ خَلَقْتَهُ مِنْ صَلْصَالٍ مِنْ حَمَإٍ مَسْنُونٍ
سوره النحل (4) : خَلَقَ الْإِنْسَانَ مِنْ نُطْفَةٍ فَإِذَا هُوَ خَصِيمٌ مُبِينٌ
سوره الكهف (37) : قَالَ لَهُ صَاحِبُهُ وَهُوَ يُحَاوِرُهُ أَكَفَرْتَ بِالَّذِي خَلَقَكَ مِنْ تُرَابٍ ثُمَّ مِنْ نُطْفَةٍ ثُمَّ سَوَّاكَ رَجُلًا
سوره طه (55) : مِنْهَا خَلَقْنَاكُمْ وَفِيهَا نُعِيدُكُمْ وَمِنْهَا نُخْرِجُكُمْ تَارَةً أُخْرَىٰ
سوره الحج (5) : يَا أَيُّهَا النَّاسُ إِنْ كُنْتُمْ فِي رَيْبٍ مِنَ الْبَعْثِ فَإِنَّا خَلَقْنَاكُمْ مِنْ تُرَابٍ ثُمَّ مِنْ نُطْفَةٍ ثُمَّ مِنْ عَلَقَةٍ ثُمَّ مِنْ مُضْغَةٍ مُخَلَّقَةٍ وَغَيْرِ مُخَلَّقَةٍ لِنُبَيِّنَ لَكُمْ ۚ وَنُقِرُّ فِي الْأَرْحَامِ مَا نَشَاءُ إِلَىٰ أَجَلٍ مُسَمًّى ثُمَّ نُخْرِجُكُمْ طِفْلًا ثُمَّ لِتَبْلُغُوا أَشُدَّكُمْ ۖ وَمِنْكُمْ مَنْ يُتَوَفَّىٰ وَمِنْكُمْ مَنْ يُرَدُّ إِلَىٰ أَرْذَلِ الْعُمُرِ لِكَيْلَا يَعْلَمَ مِنْ بَعْدِ عِلْمٍ شَيْئًا ۚ وَتَرَى الْأَرْضَ هَامِدَةً فَإِذَا أَنْزَلْنَا عَلَيْهَا الْمَاءَ اهْتَزَّتْ وَرَبَتْ وَأَنْبَتَتْ مِنْ كُلِّ زَوْجٍ بَهِيجٍ
سوره المؤمنون (12) : وَلَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسَانَ مِنْ سُلَالَةٍ مِنْ طِينٍ
سوره المؤمنون (13) : ثُمَّ جَعَلْنَاهُ نُطْفَةً فِي قَرَارٍ مَكِينٍ
سوره المؤمنون (14) : ثُمَّ خَلَقْنَا النُّطْفَةَ عَلَقَةً فَخَلَقْنَا الْعَلَقَةَ مُضْغَةً فَخَلَقْنَا الْمُضْغَةَ عِظَامًا فَكَسَوْنَا الْعِظَامَ لَحْمًا ثُمَّ أَنْشَأْنَاهُ خَلْقًا آخَرَ ۚ فَتَبَارَكَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخَالِقِينَ
سوره الفرقان (54) : وَهُوَ الَّذِي خَلَقَ مِنَ الْمَاءِ بَشَرًا فَجَعَلَهُ نَسَبًا وَصِهْرًا ۗ وَكَانَ رَبُّكَ قَدِيرًا
سوره السجدة (7) : الَّذِي أَحْسَنَ كُلَّ شَيْءٍ خَلَقَهُ ۖ وَبَدَأَ خَلْقَ الْإِنْسَانِ مِنْ طِينٍ
سوره السجدة (8) : ثُمَّ جَعَلَ نَسْلَهُ مِنْ سُلَالَةٍ مِنْ مَاءٍ مَهِينٍ
سوره فاطر (11) : وَاللَّهُ خَلَقَكُمْ مِنْ تُرَابٍ ثُمَّ مِنْ نُطْفَةٍ ثُمَّ جَعَلَكُمْ أَزْوَاجًا ۚ وَمَا تَحْمِلُ مِنْ أُنْثَىٰ وَلَا تَضَعُ إِلَّا بِعِلْمِهِ ۚ وَمَا يُعَمَّرُ مِنْ مُعَمَّرٍ وَلَا يُنْقَصُ مِنْ عُمُرِهِ إِلَّا فِي كِتَابٍ ۚ إِنَّ ذَٰلِكَ عَلَى اللَّهِ يَسِيرٌ
سوره يس (77) : أَوَلَمْ يَرَ الْإِنْسَانُ أَنَّا خَلَقْنَاهُ مِنْ نُطْفَةٍ فَإِذَا هُوَ خَصِيمٌ مُبِينٌ
سوره الصافات (11) : فَاسْتَفْتِهِمْ أَهُمْ أَشَدُّ خَلْقًا أَمْ مَنْ خَلَقْنَا ۚ إِنَّا خَلَقْنَاهُمْ مِنْ طِينٍ لَازِبٍ
سوره ص (71) : إِذْ قَالَ رَبُّكَ لِلْمَلَائِكَةِ إِنِّي خَالِقٌ بَشَرًا مِنْ طِينٍ
سوره غافر (67) : هُوَ الَّذِي خَلَقَكُمْ مِنْ تُرَابٍ ثُمَّ مِنْ نُطْفَةٍ ثُمَّ مِنْ عَلَقَةٍ ثُمَّ يُخْرِجُكُمْ طِفْلًا ثُمَّ لِتَبْلُغُوا أَشُدَّكُمْ ثُمَّ لِتَكُونُوا شُيُوخًا ۚ وَمِنْكُمْ مَنْ يُتَوَفَّىٰ مِنْ قَبْلُ ۖ وَلِتَبْلُغُوا أَجَلًا مُسَمًّى وَلَعَلَّكُمْ تَعْقِلُونَ
سوره النجم (46) : مِنْ نُطْفَةٍ إِذَا تُمْنَىٰ
سوره الرحمن (14) : خَلَقَ الْإِنْسَانَ مِنْ صَلْصَالٍ كَالْفَخَّارِ
سوره المعارج (39) : كَلَّا ۖ إِنَّا خَلَقْنَاهُمْ مِمَّا يَعْلَمُونَ
سوره القيامة (37) : أَلَمْ يَكُ نُطْفَةً مِنْ مَنِيٍّ يُمْنَىٰ
سوره القيامة (38) : ثُمَّ كَانَ عَلَقَةً فَخَلَقَ فَسَوَّىٰ
سوره الإنسان (2) : إِنَّا خَلَقْنَا الْإِنْسَانَ مِنْ نُطْفَةٍ أَمْشَاجٍ نَبْتَلِيهِ فَجَعَلْنَاهُ سَمِيعًا بَصِيرًا
سوره المرسلات (20) : أَلَمْ نَخْلُقْكُمْ مِنْ مَاءٍ مَهِينٍ
سوره عبس (18) : مِنْ أَيِّ شَيْءٍ خَلَقَهُ
سوره عبس (19) : مِنْ نُطْفَةٍ خَلَقَهُ فَقَدَّرَهُ
سوره الطارق (5) : فَلْيَنْظُرِ الْإِنْسَانُ مِمَّ خُلِقَ
سوره الطارق (6) : خُلِقَ مِنْ مَاءٍ دَافِقٍ
سوره العلق (2) : خَلَقَ الْإِنْسَانَ مِنْ عَلَقٍ
T
