شیعه نیوز:
پرسش
خداوند در قرآن می‌فرماید: شما نازل کننده باران هستید یا ما؟! در حالی‌که امروز با پیشرفت علم، باران مصنوعی تولید می‌کنند، آیا این می‌تواند این آیه را به چالش بکشد؟!
پاسخ اجمالی
اگر بشر امروز به دانش و توانایی‌هایی در زمینه علوم طبیعی دست یافته است، این نمی‌تواند ربوبیت پروردگار را زیر سؤال ببرد؛ چون زمینه گفتار در این آیات آن نیست که بخواهد تأثیر عوامل و اسباب را انکار کند، بلکه می‌خواهد بگوید؛ آیا تأثیر این اسباب از خود آنها است و یا از خدا؟! و اثبات کند که اگر اسباب طبیعى و مصنوعی سببیت و تأثیرى دارند، خدا این توانایی را به آنها داده، و خود اسباب را هم خدا آفریده است و هر لحظه که بخواهد می‌تواند هم اسباب طبیعی و هم اسباب ساخت بشر را بی‌تأثیر کند؛ زیرا سر نخ تمام اثرها و مؤثرها به خدا منتهى می‌گردد. از همین رو است که خدا زراعت، کشتی‌رانی و اموری از این دست را که با استفاده از دانش همان زمان نیز در دستر‌س بود، به خود نسبت می‌دهد.
پاسخ تفصیلی
این نوع پرسش‌ها ممکن است نسبت به برخی دیگر از آیات قرآن هم مطرح شود؛ لذا در یک پاسخ کلی باید گفت؛ خدای متعال در این آیات به دنبال آن نیست که بگوید بشر هیچ استعداد و توانایی ندارد، بلکه می‌خواهد از طریق طبیعت نقش خود را در جهان هستی به رخ منکران کشیده و نشانه‌های الهی را به مردم گوشزد کند؛ لذا در این‌گونه موارد هیچ نقصی بر این آیات وارد نمی‌شود. اگر بشر امروز به دانش و توانایی‌هایی در زمینه علوم طبیعی دست یافت، این نمی‌تواند ربوبیت پروردگار را زیر سؤال ببرد؛ چون زمینه گفتار در این آیات آن نیست که بخواهد تأثیر عوامل طبیعى را انکار کند، بلکه می‌خواهد بگوید؛ آیا تأثیر این اسباب از خود آنها است و یا از خدا است؟ و اثبات کند که اگر اسباب طبیعى سببیت و تأثیرى دارند، خدا این توانایی را به آنها داده، و خود اسباب را هم خدا آفریده است؛ یعنی اسباب و عواملى که این اسباب را پدید می‌آورند، هم خودشان و هم اثرشان آفریده خدا هستند، و سر نخ تمام اثرها و مؤثرها به خدا منتهى می‌گردد.[1] و آیاتی، نظیر «أَ أَنْتُمْ أَنْزَلْتُمُوهُ مِنَ الْمُزْنِ أَمْ نَحْنُ الْمُنْزِلُونَ»،[2] در صدد بیان همین مطلب است.
البته دانشمندانی که توانستند چنین خدمتی را به بشر ارائه دهند که مثلاً ابر را بارور کنند، و از آن باران تولید کنند، یا دستگاه‌هایی بسازند که املاح آب شور را گرفته و آب شیرین تحویل دهند، چنین ادعایی ندارند که دیگر ربوبیت الهی تعطیل شده است! اگر هم چنین تصوری داشته باشند، باز ضرری به جایی نمی‌زند؛ چون خود انسان، اقیانوس‌ها و ابرها و ... همه مخلوق پروردگاری هستند که اینها را آفرید، و بسیاری از این فعل و انفعالات در عالم طبیعت چه در به وجود آمدن و چه در جلوگیری و دفع، از قدرت بشر خارج بوده و تحت کنترل پروردگار جهانیان است.
به عنوان مثال خداوند در آیه 63و 64 سوره واقعه می‌فرماید: «أَ فَرَأَیْتُمْ ما تَحْرُثُونَ، أَ أَنْتُمْ تَزْرَعُونَهُ أَمْ نَحْنُ الزَّارِعُونَ».
"حرث" مصدر فعل "تحرثون" به معناى کار کردن در زمین، یعنى شخم و پاشیدن بذر است.
یعنی آیا این شمایید که این بذر را می‌رویانید و رشد می‌دهید، به حدى که تبدیل به دانه شود؟ یا کار شما تنها افشاندن تخم و بذر است، و ما افشانده شما را می‌رویانیم و رشد می‌دهیم، تا به حدى که کامل شود و محصول دهد. و اگر اراده ما نبود که به شما روزى دهیم، و زراعت را به ثمر برسانیم، می‌توانستیم آن‌را قبل از به ثمر رسیدن بخشکانیم، و با وزش بادها خرد و متلاشى کنیم و چیزى برایتان باقی نگذاریم، آن وقت تعجب می‌کردید، و از آفتى که به زراعتتان رسیده افسوس میخوردید، و ماجرا را براى یکدیگر بازگو نموده، می‌گفتید: «إِنَّا لَمُغْرَمُونَ»،[3] براستى در غرامت و خسارت سنگینى واقع شدیم، مالمان از دست رفت، و وقتمان تلف شد، و زحماتمان به هدر رفت: «لَوْ نَشاءُ لَجَعَلْناهُ حُطاماً فَظَلْتُمْ تَفَکَّهُونَ».
این آیه در حقیقت روى این مسئله تأکید دارد که انسان هیچ نقشى در مسیر نمو و رشد گیاهان، جز برخی فعالیت‌های مبتنی بر دانش تجربی ندارد. و اگر خداوند بخواهد این زراعت را تبدیل به یک مشت کاه درهم کوبیده کند، می‌تواند؛ از این‌رو است که پیامبر اکرم(ص) فرمود: «لا یقولن احدکم زرعت و لیقل حرثت»؛[4] کسی از شما نگوید که من زراعت کردم، بلکه بگوید بذر افشاندم و کاشتم؛ چرا که این خداوند است که می‌رویاند و محصول می‌دهد: «فان الزارع هو اللَّه».[5]
درست است که انسان امروز می‌تواند آب شور را شیرین کند، اما خدا هشدار می‌دهد که اگر بخواهیم می‌توانیم تمام آب‌های شیرین را تلخ و غیر قابل نوشیدن کنیم! [6]
ساخت و حرکت کشتی با استفاده از دانش پیشینانی بوده که بسیار قبل از نزول قرآن می‌زیستند. اما خداوند بارها و بارها این صنعت را به خود نسبت داده و امکان از کارانداختن و غرق‌کردن آن را نیز گوشزد می‌کند.[7] و ... .
به همین دلیل، اگر امروزه بشر توانسته به برخی پیشرفت‌ها در استفاده بهینه از طبیعت دست یابد، چیزی تغییر نکرده و در حقیقت این آیات تذکری است که انسان‌ها بدانند پیدایش مواد اولیه، عناصر و موجوداتى که از موادّ و عناصر تشکیل شدهاند، به دست بشر نبوده، چنانچه برخی چنین گمان می‌کنند که اختراعات و صنایع دست بشرى که مردم این زمان را به خود مشغول نموده، یک قدرت خلاقیّت در آنها به کار برده شده است. اما انسان خردمند می‌داند که فقط هنر مخترعان صنایع، بعد از زحمات بسیاری که چه خود آنان متحمل گردیده و چه در اثر کوشش مردمان پیش از آنها به دست آمده، این است که به تجربه و آزمایش بسیار به بعض خواصّ و آثارى که خالق متعال در نهاد این مواد قرار داده پیبردهاند، و در آن عمل نموده و به کار بستهاند. در صورتى که خود آنها و آنچه در آن عمل می‌کنند، مخلوق و آفریده شده حق تعالى می‌باشند. چنانچه قرآن کریم می‌فرماید: خدا هم خودتان و هم آنچه می‌سازید را آفریده است! «وَ اللَّهُ خَلَقَکُمْ وَ ما تَعْمَلُونَ».[8] تمام این اختراعات و انکشافات اندک از آن چیزى است که در طبیعت وجود دارد، اصل صنایع و اختراعات امروزه تقلید ناقصى است، از بعض موجوداتى که قادر متعال در این جهان پهناور پدید آورده است. مثلاً اختراع هواپیما می‌تواند الهام گرفته از پرندگان باشد که میلیون‌ها سال است در هوا در حال پروازند. انسان امروزی حتّى اگر بتواند رباتی بسازد که بیشتر توانایی‌های آدمیان را داشته و در مواردی برتر از آنان هم باشد، باز نمی‌تواند با خالق هستی به رقابت برخیزد؛ چرا که غیر از حق تعالى کسى به این قوه خلاقیت نخواهد رسید که بتواند چیزى را از عدم به وجود آورد، بلکه هنر انسان‌ها این است که تنها به خواصّ و آثارى که در طبیعت پنهان شده، پی می‌برند؛ یعنى می‌فهمند که مواد را اگر به طرز خاصّى با هم ترکیب نمایند، داراى چه اثرى می‌گردد، لکن خلقت مواد و آثارى که در آن نهفته است، به دست آنها نیست؛ نه ذرهاى را می‌توانند از نیستى به هستى آرند، و نه از هستى به نیستى ببرند.
و خلاصه این‌که آنان فقط علت مُعِدّه و صورى و عرضى مخترعات خود می‌باشند، نه علت فاعلى و علت موجده، بلکه فقط خدای تعالی است که مُبدأ و پدید آورنده موجودات است.[9]
بنابر این، این تأثیر اندک انسان در طبیعت، نه به کلیت این آیات ضرر می‌زند، و نه در ربوبیت پروردگار خللی ایجاد می‌کند. و همان‌گونه که در آیه 64 سوره واقعه خواندیم، مشخص است که حتی در زمان نزول آیه، کشاورزان در زراعت محصولات کشاورزی بی‌تأثیر و یا کم تأثیر نبودند. با این وجود خدا زراعت را به خود نسبت می‌دهد، بر این اساس، اگر انسان حتی بتواند با روش‌های جدید ابر را بارور کند و باران تولید نماید، اگر اراده الهی پشت سرش نباشد، نه انسان می‌تواند دست به چنین اختراعاتی بزند، و نه اختراعات او می‌تواند درست عمل کند و به ثمر بنشیند!
[1]. طباطبائی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج 19، ص 135، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، 1417ق.
[2]. واقعه، 69.
[3]. واقعه، 66.
[4]. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه، بلاغی، محمد جواد، ج 9، ص 337، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، 1372ش.
[5]. قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لأحکام القرآن، ج 18، ص 218، تهران، ناصر خسرو، تهران، چاپ اول، 1364ش.
[6]. واقعه، 70.
[7]. بقره، 164؛ یونس، 22؛ ابراهیم، 32؛ نحل، 14؛ اسراء، 66؛ حج، 65؛ مؤمنون، 22 و ...
[8]. نساء، 94.
[9]. بانوی اصفهانی، سیده نصرت امین، مخزن العرفان در تفسیر قرآن، ج 12، ص 98- 99، تهران، نهضت زنان مسلمان، تهران، 1361ش.
آیات مرتبط
سوره البقرة (22) : الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ الْأَرْضَ فِرَاشًا وَالسَّمَاءَ بِنَاءً وَأَنْزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَخْرَجَ بِهِ مِنَ الثَّمَرَاتِ رِزْقًا لَكُمْ ۖ فَلَا تَجْعَلُوا لِلَّهِ أَنْدَادًا وَأَنْتُمْ تَعْلَمُونَ
سوره البقرة (164) : إِنَّ فِي خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَاخْتِلَافِ اللَّيْلِ وَالنَّهَارِ وَالْفُلْكِ الَّتِي تَجْرِي فِي الْبَحْرِ بِمَا يَنْفَعُ النَّاسَ وَمَا أَنْزَلَ اللَّهُ مِنَ السَّمَاءِ مِنْ مَاءٍ فَأَحْيَا بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا وَبَثَّ فِيهَا مِنْ كُلِّ دَابَّةٍ وَتَصْرِيفِ الرِّيَاحِ وَالسَّحَابِ الْمُسَخَّرِ بَيْنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ لَآيَاتٍ لِقَوْمٍ يَعْقِلُونَ
سوره الأنعام (99) : وَهُوَ الَّذِي أَنْزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَخْرَجْنَا بِهِ نَبَاتَ كُلِّ شَيْءٍ فَأَخْرَجْنَا مِنْهُ خَضِرًا نُخْرِجُ مِنْهُ حَبًّا مُتَرَاكِبًا وَمِنَ النَّخْلِ مِنْ طَلْعِهَا قِنْوَانٌ دَانِيَةٌ وَجَنَّاتٍ مِنْ أَعْنَابٍ وَالزَّيْتُونَ وَالرُّمَّانَ مُشْتَبِهًا وَغَيْرَ مُتَشَابِهٍ ۗ انْظُرُوا إِلَىٰ ثَمَرِهِ إِذَا أَثْمَرَ وَيَنْعِهِ ۚ إِنَّ فِي ذَٰلِكُمْ لَآيَاتٍ لِقَوْمٍ يُؤْمِنُونَ
سوره الأعراف (57) : وَهُوَ الَّذِي يُرْسِلُ الرِّيَاحَ بُشْرًا بَيْنَ يَدَيْ رَحْمَتِهِ ۖ حَتَّىٰ إِذَا أَقَلَّتْ سَحَابًا ثِقَالًا سُقْنَاهُ لِبَلَدٍ مَيِّتٍ فَأَنْزَلْنَا بِهِ الْمَاءَ فَأَخْرَجْنَا بِهِ مِنْ كُلِّ الثَّمَرَاتِ ۚ كَذَٰلِكَ نُخْرِجُ الْمَوْتَىٰ لَعَلَّكُمْ تَذَكَّرُونَ
سوره الأعراف (96) : وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرَىٰ آمَنُوا وَاتَّقَوْا لَفَتَحْنَا عَلَيْهِمْ بَرَكَاتٍ مِنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ وَلَٰكِنْ كَذَّبُوا فَأَخَذْنَاهُمْ بِمَا كَانُوا يَكْسِبُونَ
سوره الأنفال (11) : إِذْ يُغَشِّيكُمُ النُّعَاسَ أَمَنَةً مِنْهُ وَيُنَزِّلُ عَلَيْكُمْ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً لِيُطَهِّرَكُمْ بِهِ وَيُذْهِبَ عَنْكُمْ رِجْزَ الشَّيْطَانِ وَلِيَرْبِطَ عَلَىٰ قُلُوبِكُمْ وَيُثَبِّتَ بِهِ الْأَقْدَامَ
سوره يونس (31) : قُلْ مَنْ يَرْزُقُكُمْ مِنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ أَمَّنْ يَمْلِكُ السَّمْعَ وَالْأَبْصَارَ وَمَنْ يُخْرِجُ الْحَيَّ مِنَ الْمَيِّتِ وَيُخْرِجُ الْمَيِّتَ مِنَ الْحَيِّ وَمَنْ يُدَبِّرُ الْأَمْرَ ۚ فَسَيَقُولُونَ اللَّهُ ۚ فَقُلْ أَفَلَا تَتَّقُونَ
سوره الرعد (12) : هُوَ الَّذِي يُرِيكُمُ الْبَرْقَ خَوْفًا وَطَمَعًا وَيُنْشِئُ السَّحَابَ الثِّقَالَ
سوره الرعد (17) : أَنْزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَسَالَتْ أَوْدِيَةٌ بِقَدَرِهَا فَاحْتَمَلَ السَّيْلُ زَبَدًا رَابِيًا ۚ وَمِمَّا يُوقِدُونَ عَلَيْهِ فِي النَّارِ ابْتِغَاءَ حِلْيَةٍ أَوْ مَتَاعٍ زَبَدٌ مِثْلُهُ ۚ كَذَٰلِكَ يَضْرِبُ اللَّهُ الْحَقَّ وَالْبَاطِلَ ۚ فَأَمَّا الزَّبَدُ فَيَذْهَبُ جُفَاءً ۖ وَأَمَّا مَا يَنْفَعُ النَّاسَ فَيَمْكُثُ فِي الْأَرْضِ ۚ كَذَٰلِكَ يَضْرِبُ اللَّهُ الْأَمْثَالَ
سوره إبراهيم (32) : اللَّهُ الَّذِي خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَأَنْزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَخْرَجَ بِهِ مِنَ الثَّمَرَاتِ رِزْقًا لَكُمْ ۖ وَسَخَّرَ لَكُمُ الْفُلْكَ لِتَجْرِيَ فِي الْبَحْرِ بِأَمْرِهِ ۖ وَسَخَّرَ لَكُمُ الْأَنْهَارَ
سوره الحجر (22) : وَأَرْسَلْنَا الرِّيَاحَ لَوَاقِحَ فَأَنْزَلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَسْقَيْنَاكُمُوهُ وَمَا أَنْتُمْ لَهُ بِخَازِنِينَ
سوره النحل (10) : هُوَ الَّذِي أَنْزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً ۖ لَكُمْ مِنْهُ شَرَابٌ وَمِنْهُ شَجَرٌ فِيهِ تُسِيمُونَ
سوره النحل (65) : وَاللَّهُ أَنْزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَحْيَا بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا ۚ إِنَّ فِي ذَٰلِكَ لَآيَةً لِقَوْمٍ يَسْمَعُونَ
سوره الكهف (45) : وَاضْرِبْ لَهُمْ مَثَلَ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا كَمَاءٍ أَنْزَلْنَاهُ مِنَ السَّمَاءِ فَاخْتَلَطَ بِهِ نَبَاتُ الْأَرْضِ فَأَصْبَحَ هَشِيمًا تَذْرُوهُ الرِّيَاحُ ۗ وَكَانَ اللَّهُ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ مُقْتَدِرًا
سوره طه (53) : الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ الْأَرْضَ مَهْدًا وَسَلَكَ لَكُمْ فِيهَا سُبُلًا وَأَنْزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَخْرَجْنَا بِهِ أَزْوَاجًا مِنْ نَبَاتٍ شَتَّىٰ
سوره الحج (63) : أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ أَنْزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَتُصْبِحُ الْأَرْضُ مُخْضَرَّةً ۗ إِنَّ اللَّهَ لَطِيفٌ خَبِيرٌ
سوره المؤمنون (18) : وَأَنْزَلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً بِقَدَرٍ فَأَسْكَنَّاهُ فِي الْأَرْضِ ۖ وَإِنَّا عَلَىٰ ذَهَابٍ بِهِ لَقَادِرُونَ
سوره النور (43) : أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ يُزْجِي سَحَابًا ثُمَّ يُؤَلِّفُ بَيْنَهُ ثُمَّ يَجْعَلُهُ رُكَامًا فَتَرَى الْوَدْقَ يَخْرُجُ مِنْ خِلَالِهِ وَيُنَزِّلُ مِنَ السَّمَاءِ مِنْ جِبَالٍ فِيهَا مِنْ بَرَدٍ فَيُصِيبُ بِهِ مَنْ يَشَاءُ وَيَصْرِفُهُ عَنْ مَنْ يَشَاءُ ۖ يَكَادُ سَنَا بَرْقِهِ يَذْهَبُ بِالْأَبْصَارِ
سوره الفرقان (48) : وَهُوَ الَّذِي أَرْسَلَ الرِّيَاحَ بُشْرًا بَيْنَ يَدَيْ رَحْمَتِهِ ۚ وَأَنْزَلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً طَهُورًا
سوره الفرقان (53) : وَهُوَ الَّذِي مَرَجَ الْبَحْرَيْنِ هَٰذَا عَذْبٌ فُرَاتٌ وَهَٰذَا مِلْحٌ أُجَاجٌ وَجَعَلَ بَيْنَهُمَا بَرْزَخًا وَحِجْرًا مَحْجُورًا
سوره النمل (60) : أَمَّنْ خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَأَنْزَلَ لَكُمْ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَنْبَتْنَا بِهِ حَدَائِقَ ذَاتَ بَهْجَةٍ مَا كَانَ لَكُمْ أَنْ تُنْبِتُوا شَجَرَهَا ۗ أَإِلَٰهٌ مَعَ اللَّهِ ۚ بَلْ هُمْ قَوْمٌ يَعْدِلُونَ
سوره النمل (64) : أَمَّنْ يَبْدَأُ الْخَلْقَ ثُمَّ يُعِيدُهُ وَمَنْ يَرْزُقُكُمْ مِنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ ۗ أَإِلَٰهٌ مَعَ اللَّهِ ۚ قُلْ هَاتُوا بُرْهَانَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ
سوره العنكبوت (63) : وَلَئِنْ سَأَلْتَهُمْ مَنْ نَزَّلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَحْيَا بِهِ الْأَرْضَ مِنْ بَعْدِ مَوْتِهَا لَيَقُولُنَّ اللَّهُ ۚ قُلِ الْحَمْدُ لِلَّهِ ۚ بَلْ أَكْثَرُهُمْ لَا يَعْقِلُونَ
سوره الروم (24) : وَمِنْ آيَاتِهِ يُرِيكُمُ الْبَرْقَ خَوْفًا وَطَمَعًا وَيُنَزِّلُ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَيُحْيِي بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا ۚ إِنَّ فِي ذَٰلِكَ لَآيَاتٍ لِقَوْمٍ يَعْقِلُونَ
سوره الروم (48) : اللَّهُ الَّذِي يُرْسِلُ الرِّيَاحَ فَتُثِيرُ سَحَابًا فَيَبْسُطُهُ فِي السَّمَاءِ كَيْفَ يَشَاءُ وَيَجْعَلُهُ كِسَفًا فَتَرَى الْوَدْقَ يَخْرُجُ مِنْ خِلَالِهِ ۖ فَإِذَا أَصَابَ بِهِ مَنْ يَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ إِذَا هُمْ يَسْتَبْشِرُونَ
سوره لقمان (10) : خَلَقَ السَّمَاوَاتِ بِغَيْرِ عَمَدٍ تَرَوْنَهَا ۖ وَأَلْقَىٰ فِي الْأَرْضِ رَوَاسِيَ أَنْ تَمِيدَ بِكُمْ وَبَثَّ فِيهَا مِنْ كُلِّ دَابَّةٍ ۚ وَأَنْزَلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَنْبَتْنَا فِيهَا مِنْ كُلِّ زَوْجٍ كَرِيمٍ
سوره السجدة (27) : أَوَلَمْ يَرَوْا أَنَّا نَسُوقُ الْمَاءَ إِلَى الْأَرْضِ الْجُرُزِ فَنُخْرِجُ بِهِ زَرْعًا تَأْكُلُ مِنْهُ أَنْعَامُهُمْ وَأَنْفُسُهُمْ ۖ أَفَلَا يُبْصِرُونَ
سوره فاطر (3) : يَا أَيُّهَا النَّاسُ اذْكُرُوا نِعْمَتَ اللَّهِ عَلَيْكُمْ ۚ هَلْ مِنْ خَالِقٍ غَيْرُ اللَّهِ يَرْزُقُكُمْ مِنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ ۚ لَا إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ ۖ فَأَنَّىٰ تُؤْفَكُونَ
سوره فاطر (9) : وَاللَّهُ الَّذِي أَرْسَلَ الرِّيَاحَ فَتُثِيرُ سَحَابًا فَسُقْنَاهُ إِلَىٰ بَلَدٍ مَيِّتٍ فَأَحْيَيْنَا بِهِ الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا ۚ كَذَٰلِكَ النُّشُورُ
سوره فاطر (12) : وَمَا يَسْتَوِي الْبَحْرَانِ هَٰذَا عَذْبٌ فُرَاتٌ سَائِغٌ شَرَابُهُ وَهَٰذَا مِلْحٌ أُجَاجٌ ۖ وَمِنْ كُلٍّ تَأْكُلُونَ لَحْمًا طَرِيًّا وَتَسْتَخْرِجُونَ حِلْيَةً تَلْبَسُونَهَا ۖ وَتَرَى الْفُلْكَ فِيهِ مَوَاخِرَ لِتَبْتَغُوا مِنْ فَضْلِهِ وَلَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ
سوره فاطر (27) : أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ أَنْزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَأَخْرَجْنَا بِهِ ثَمَرَاتٍ مُخْتَلِفًا أَلْوَانُهَا ۚ وَمِنَ الْجِبَالِ جُدَدٌ بِيضٌ وَحُمْرٌ مُخْتَلِفٌ أَلْوَانُهَا وَغَرَابِيبُ سُودٌ
سوره الزمر (21) : أَلَمْ تَرَ أَنَّ اللَّهَ أَنْزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَسَلَكَهُ يَنَابِيعَ فِي الْأَرْضِ ثُمَّ يُخْرِجُ بِهِ زَرْعًا مُخْتَلِفًا أَلْوَانُهُ ثُمَّ يَهِيجُ فَتَرَاهُ مُصْفَرًّا ثُمَّ يَجْعَلُهُ حُطَامًا ۚ إِنَّ فِي ذَٰلِكَ لَذِكْرَىٰ لِأُولِي الْأَلْبَابِ
سوره فصلت (39) : وَمِنْ آيَاتِهِ أَنَّكَ تَرَى الْأَرْضَ خَاشِعَةً فَإِذَا أَنْزَلْنَا عَلَيْهَا الْمَاءَ اهْتَزَّتْ وَرَبَتْ ۚ إِنَّ الَّذِي أَحْيَاهَا لَمُحْيِي الْمَوْتَىٰ ۚ إِنَّهُ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ
سوره الزخرف (11) : وَالَّذِي نَزَّلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً بِقَدَرٍ فَأَنْشَرْنَا بِهِ بَلْدَةً مَيْتًا ۚ كَذَٰلِكَ تُخْرَجُونَ
سوره ق (9) : وَنَزَّلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً مُبَارَكًا فَأَنْبَتْنَا بِهِ جَنَّاتٍ وَحَبَّ الْحَصِيدِ
سوره الواقعة (68) : أَفَرَأَيْتُمُ الْمَاءَ الَّذِي تَشْرَبُونَ
سوره الواقعة (69) : أَأَنْتُمْ أَنْزَلْتُمُوهُ مِنَ الْمُزْنِ أَمْ نَحْنُ الْمُنْزِلُونَ
سوره الواقعة (70) : لَوْ نَشَاءُ جَعَلْنَاهُ أُجَاجًا فَلَوْلَا تَشْكُرُونَ
سوره الملك (30) : قُلْ أَرَأَيْتُمْ إِنْ أَصْبَحَ مَاؤُكُمْ غَوْرًا فَمَنْ يَأْتِيكُمْ بِمَاءٍ مَعِينٍ
سوره الجن (16) : وَأَنْ لَوِ اسْتَقَامُوا عَلَى الطَّرِيقَةِ لَأَسْقَيْنَاهُمْ مَاءً غَدَقًا
سوره المرسلات (27) : وَجَعَلْنَا فِيهَا رَوَاسِيَ شَامِخَاتٍ وَأَسْقَيْنَاكُمْ مَاءً فُرَاتًا
سوره النبأ (14) : وَأَنْزَلْنَا مِنَ الْمُعْصِرَاتِ مَاءً ثَجَّاجًا
سوره عبس (25) : أَنَّا صَبَبْنَا الْمَاءَ صَبًّا
T
