شیعه نیوز: تمام اعمال و رفتار انسانها; چه فردى و چه اجتماعى، مشمول حکمى از احکام شرعى می باشد و تمام موضوعاتى که به گونهاى با رفتار آدمى ارتباط پیدا می کند، در فقه اسلامى داراى قانون و مقرراتى است . عزادارى سالار شهیدان حضرت ابا عبدالله الحسین (علیه السلام) و امامان معصوم (علیهم السلام) نیز همچون سایر اعمال انسان داراى احکامى است که در این مختصر بدان می پردازیم .
لازم به ذکر است که براى جمع آورى این احکام، از فتاوا و سخنان مراجع معظم تقلید و عالمان بزرگوار تا آنجا که مقدور بوده ستسود بردهایم و از آنجا که دررسالههاى عملیه و استفتائات همه مراجع بزرگوار، درباره عزادارى در ابعاد مختلف بحث نشده است، فقط به فتاوا و استفتائات موجود بسنده کردهایم .
احکام عزادارى
امام خمینى رحمه الله:
«عزادارى براى سیدالشهداء از افضل قربات و مایه تقویت روح ایمان و شهامت اسلامى و ایثار و فداکارى و شجاعت در مسلمین است .» (۱)
سؤال: آیا بر پا کردن مراسم عزادارى [توسط زن] بدون اذن شوهر جایز می باشد؟
آیت الله نورى همدانى: در صورتى که از اموال شوهر باشد جایز نیست . (۲)
سؤال: گاهى برخى از دسته ها که وارد مسجد مى شوند، با کفش وارد می شوند، که نوعى بى احترامى به مسجد محسوب می شود، لطفا بفرمائید که این مسئله چه حکمى دارد؟
آیت الله نورى همدانى: اگر موجب هتک شود اشکال دارد . (۳)
سؤال: در مورد زنجیر زنى که منجر به سیاه شدن یا مجروح شدن بدن می شود و همچنین غالبا پشت پیراهن افراد باز است و بیشتر درخیابان و معابر عمومى ظاهر می شوند، نظر شما چیست؟
امام خمینى رحمه الله: مانعى ندارد، مگر اینکه موجب ضرر فاحش بر بدن شود . (۴)
سؤال: آیا برهنه شدن مردان با حضور زنان براى عزادارى عیب دارد یا خیر؟
آیت الله فاضل لنکرانى: مانعى ندارد و زنها نباید به بدن مرد اجنبى نظر کنند . (۵)
سؤال: در مجالس زنانه، زنان مداحى و سخنرانى می کنند و صداى آنها به گوش مردان رهگذر می رسد . آیا این عمل جایز است؟
آیت الله فاضل لنکرانى: شنیدن صداى ایشان اگر در معرض ریبه و التذاذ نباشد حرام نیست . (۶)
سؤال: سینه زدن با تیغ و یا زنجیر زدن با زنجیرى که داراى چاقو و یا تیغ می باشد و منجر به زخمى شدن بدن و جارى شدن خون می شود چه حکمى دارد؟
آیت الله مکارى شیرازى: کیفیت عزادارى باید چنان باشد که بهانه اى به دست دشمنان اسلام ندهد و موجب سوء استفاده از آن نشود . (۷)
احکام علامت
سؤال: بسیارى از تکایا در ایام عزاداریهاى مذهبى، اقدام به حمل «علاماتى» می کنند که به قیمت گزافى خریده شده و حمل آن نیز موجب اشکال است . این وسائل از نظر شرعى چه حکمى دارند؟
امام خمینى رحمه الله: اشکال ندارد . (۸ )
سؤال: حکم علمهایى که در مراسم عزادارى امام حسین (علیه السلام) از آنها استفاده می شود و بعضى داراى نقش و نگارهایى نیز هستند چیست؟
آیت الله فاضل لنکرانى: استفاده از آنها در عزادارى جایز است . (۹)
سؤال: آیا جایز است پارچه و دستمالهایى را که در ایام محرم بر روى علم می بندند بفروش برسانند و در عزادارى و تعمیر حسینیه مصرف کنند؟
آیت الله فاضل لنکرانى: اگر در مراسم عزادارى محل حاجت نباشد و زاید بر متعارف باشد، مى توانند بفروشند و به مصارف عزادارى و احتیاجات حسینیه ها برسانند . (۱۰)
احکام تعزیه و شبیه خوانى
امام خمینى رحمه الله: تعزیه و شبیه خوانى اگر مشتمل بر حرام نباشد و موجب وهن مذهب نشود، اشکال ندارد ولى بهتر است به جاى آن، مجالس روضه خوانى برپا کنند . (۱۱)
سؤال: آیا تعزیه و شبیه خوانى در مراسم عزادارى جایز است؟
آیت الله فاضل لنکرانى: اگر مشتمل بر حرام نباشد و موجب وهن مذهب نشود مانعى ندارد . (۱۲)
آیت الله گلپایگانى رحمه الله: اگر تعزیه خوانى مشتمل بر استعمال آلات موسیقى نباشد و غنا و دروغ نخوانند و مرد لباس مختص به زن نپوشد، اشکال ندارد . (۱۳)
سؤال: آیا تشبه به اهل بیت (علیهم السلام) در نمایش و تعزیه و غیر آن جایز است؟
امام خمینى رحمه الله: با مراعات احترام آنان جایز است . (۱۴)
آیت الله فاضل لنکرانى و آیت الله صافى گلپایگانى: در صورتى که مستلزم اهانت نباشد مانعى ندارد . (۱۵)
آیت الله علوى گرگانى: اگر تعزیه و شبیه خوانى موجب هتک حرمتبه ساحت مقدس بزرگان دین شود، باید اجتناب شود . (۱۶)
احکام استفاده از لباس سیاه
سؤال: آیا پوشیدن لباس سیاه در عزادارى امام حسین (علیه السلام) جایز است و آیا رجحان دارد؟
آیت الله فاضل لنکرانى: پوشیدن لباس سیاه در عزاى امام حسین (علیه السلام) و دیگر ائمه (علیهم السلام) چون از مصادیق تعظیم شعائر است، واجد رجحان شرعى می باشد و عملا بزرگانى چون مرحوم آیت الله بروجردى در روز عاشورا از قباى سیاه استفاده می کردند . (۱۷)
آیت الله صافى گلپایگانى و آیت الله نورى همدانى: پوشیدن لباس سیاه به عنوان اعلان حزن و اندوه در مصیبت امام حسین (علیه السلام) و ائمه (علیهم السلام) رجحان دارد . (۱۸)
سؤال: آیا نماز خواندن با لباس سیاه بر عزاداران امام حسین (علیه السلام) مکروه است؟
آیت الله صافى گلپایگانى: چون لباس سیاه علامت عزاداران سیدالشهداء است و عزادارى آن حضرت کمال رجحان را دارد، لذا نماز خواندن با آن نیز مکروه نمی باشد . (۱۹)
احکام قمه زدن
علامه امین عاملى: «قمه زنى و اعمالى دیگر از این قبیل در مراسم عزادارى حسینى به حکم عقل و شرع حرام است و زخمى ساختن سر، که نه سود دنیوى دارد و نه اجر اخروى، ایذاء نفس است که خود در شرع حرام است و در مقابل این عمل، شیعه اهل بیت را در انظار دیگران مورد تمسخر قرار داده و آنها را وحشى قلمداد می کنند . شکى نیست که این اعمال ناشى از وساوس شیاطین بوده و موجب رضایتخدا و پیامبر صلى الله علیه و آله و اهل بیت اطهار (علیهم السلام) نیست .» (۲۰)
آیت الله حکیم رحمه الله: مرحوم آیت الله حکیم رحمه الله جواز قمه زنى را مقید به چهار شرط نموده است:
۱- خوف ضرر وجود نداشته باشد .
۲- عزادارى بر آن صدق کند .
۳- باعث مسخره قرار گرفتن نشود .
۴- عداوت و دشمنى دیگران را ایجاد نکند . (۲۱)
سؤال: قمه زدن در عزادارى امام حسین (علیه السلام) چه حکمى دارد؟
امام خمینى رحمه الله: اگر موجب ضرر نباشد مانع ندارد، ولى در این زمان این عمل نشود . (۲۲)
مقام معظم رهبرى: اگر موجب وهن مذهب در زمان حاضر و یا مستلزم خوف خطر جان یا ضرر معتنى به باشد، جایز نیست . (۲۳)
آیت الله جوادى آملى: چیزى که مایه وهن اسلام و مایه هتک حرمت عزاداراى است جایز نیست، انتظار می رود از قمه زنى و مانند آن پرهیز شود . (۲۴)
سؤال: اگر قمه زدن در عزاداریها موجب مرگ کسى شد، آیا این عمل خودکشى و گناه محسوب می شود؟
مقام معظم رهبرى: اگر با خوف خطر جان اقدام کرده باشد، حکم انتحار دارد. (۲۵)
سؤال: آیا قمه زنى جایز است؟ چنانچه در این خصوص نذرى وجود داشته باشد وظیفه چیست؟
آیت الله فاضل لنکرانى: با توجه به اینکه ایران اسلامى به عنوان ام القراى جهان اسلام شناخته می شود، و اعمال و رفتار ملت ایران به عنوان الگو و بیانگر اسلام است، باید با سوگوارى و عزادارى امام حسین (علیه السلام) به گونهاى عمل شود که موجب گرایش بیشتر به آن حضرت گردد .
مسئله قمه زدن نه تنها نقشى ندارد بلکه به علت عدم قابلیت پذیرش و نداشتن هیچگونه توجیه قابل فهم مخالفین، نتیجه سوء بر آن مترتب خواهد شد . لذا لازم استشیعیان از آن خوددارى کنند . و چنانچه در این مورد نذرى وجود داشته باشد نذرصحیح نیست . (۲۶)
آیت الله نورى همدانى: اشکال دارد . (۲۷)
احکام موسیقى
مرحوم شیخ انصارى در مکاسب محرمه در پاسخ به کسانى که می گویند غنا می تواند زمینه گریه کردن را فراهم نماید، می فرماید: چنین شیوهاى نمی تواند مقدمه مستحب یا مباح قرار گیرد و باید به عموم ادله حرمت غنا تمسک نمود . (۲۸)
مرحوم حاج شیخ عباس قمى رحمه الله در منتهى الآمال می فرماید: عزاداران امام حسین (علیه السلام) بر وجهى سلوک کنند که زبان نواصب دراز نشود و از استعمال محرمات از قبیل غنا که غالبا نوحه ها خالى از آن نیست و حکایات ضعیفه مظنونه الکذب احتراز نمایند و شیطان را در این عبادت بزرگ راه ندهند . (۲۹)
سؤال: در رادیو مدح ائمه طاهرین (علیهم السلام) با واقعه کربلا را با وزن و ساز و با لحن خوب می خوانند . آیا استماعش جایز استیا خیر؟
امام خمینى رحمه الله: اگر غنا و موسیقى نباشد مانع ندارد . (۳۰)
سؤال: هیئتهاى نوازنده و کسانى که در مراسم تشییع جنازه شهداء موزیک عزا می زنند، از لحاظ شرعى چه حکمى دارد؟ و آیا خرید و فروش آن لوازم حرام استیا خیر؟
امام خمینى رحمه الله: خرید و فروش آلات لهو حرام است و موسیقى مطرب جایز نیست و صداهاى مشکوک مانع ندارد . (۳۱)
سؤال: آیا زدن طبل و شیپور در تعزیه حضرت سیدالشهداء (علیه السلام) جایز استیانه؟
امام خمینى رحمه الله: اگر از آلات لهو و لعب نباشد و وهن بر مذهب هم نشود مانع ندارد . (۳۲)
سؤال: آیا در عزادارى سیدالشهداء استفاده از طبل و دهل جایز است؟
آیت الله فاضل لنکرانى: استفاده از آلات لهو و لعب حرام است ولى طبل و دهل و امثال آن جزء این آلات نیست . (۳۳)
احکام عاشورا
۱- روزه روز عاشورا و روزى که انسان شک دارد روز عرفه استیا عید قربان مکروه است . در روایت آمده است که امام صادق (علیه السلام) فرمود: بنى امیه نذر کردند که اگر موفق به قتل امام حسین (علیه السلام) شوند، روز شهادت او را جشن بگیرند و مبارک بشمارند و روزه بگیرند و روزه در آن روز سنت آل امیه است، لذا ائمه اطهار (علیهم السلام) به جهت مخالفتبا این طایفه تبهکار و عدم هماهنگى با آنان، روزه عاشورا را نهى کردند . (۳۴)
۲- در روز عاشورا مستحب است که انسان تا عصر بدون قصد روزه از خوردن و آشامیدن خوددارى کند . (۳۵)
۳- بسیار مناسب است که در روز عاشورا کار و کسب تعطیل شود، مگر در حد ضرورت .
امام رضا (علیه السلام) فرمود: «من ترک السعى فى حوائجه یوم عاشورا قضى الله له حوائج الدنیا و الاخره» (۳۶) کسى که کار و تلاش براى برآوردن حوائجخود را در روز عاشورا ترک کند، خداوند نیازهاى دنیا و آخرت او را برطرف می سازد .»
سؤال: در ایام سوگوارى امام حسین (علیه السلام) نماز مقدم استیا عزادارى؟
آیت الله فاضل لنکرانى: بهتر آن است که نماز را مقدم دارند، همانطور که امام حسین (علیه السلام) روز عاشورا هنگام ظهر نماز ظهر اقامه کردند . (۳۷)
پى نوشتها:
۱) استفتائات امام خمینى، ج۲، ص ۲۸ و استفتائات جدید آیت الله مکارم، ج۱، ص ۱۵۸ .
۲) هزار و یک مسئله، آیت الله نورى همدانى، ج۲، ص ۱۸۰ .
۳) هزار و یک مسئله فقهى، ج۲، ص ۴۰ .
۴) استفتائات امام خمینى، ج۳، ص ۵۸۰ .
۵) جامع المسائل، ج۱، ص ۶۱۹، س ۲۱۶۲ .
۶) همان، ص ۶۲۵، س ۲۱۸۳ .
۷) استفتائات جدید، ج۱، ص ۱۵۸، س ۵۷ .
۸) استفتائات امام خمینى رحمه الله، ج۲، ص ۲۸، س ۷۲ .
۹) جامع المسائل، ج۱، ص ۶۲۳، س ۲۱۷۳ .
۱۰) همان، س ۲۱۷۹ .
۱۱) استفتائات امام خمینى رحمه الله، ج۲، ص ۲۸، س ۷۱ و ج۳، س۴۴ و ۴۰ و ۴۷ و ۳۳ .
۱۲) جامع المسائل، ج۱، س ۲۱۶۵ .
۱۳) مجمع المسائل، ج۱، ص ۵۵۹، س ۷۷ .
۱۴) احکام خانواده، عبدالرحیم موگهى، طبق فتواى امام خمینى رحمه الله، ص ۳۳۶ .
۱۵) جامع المسائل، آیت الله فاضل لنکرانى، ج۱، س ۲۱۶۶ و جامع الاحکام، آیت الله صافى، ج۲، ص ۱۳۲ .
۱۶) اجوبه المسائل، ص ۳۶۵ .
۱۷) جامع المسائل، ج۱، ص ۶۲۱، س ۲۱۷۰
۱۸) جامع الاحکام، آیت الله صافى، ج۲ ، ص ۱۳۰، س ۱۵۹۰; هزار و یک مسئله، آیت الله نورى همدانى، ج ۲، ص ۱۸۰، س ۶۰۲ .
۱۹) جامع الاحکام، ج۲، ص ۱۳۰، س ۱۵۹۱ .
۲۰) اعیان الشیعه، ج۱۰، ص ۳۶۳ .
۲۱) فتاوى العلماء والاعلام فى تشجیع الشعائر الحسینیه .
۲۲) استفتاءات، ج ۳، ص ۵۸۱، س۳۸ .
۲۳) بیانات رهبرى و استفتائات آیات عظام پیرامون عزادارى عاشورا، ص ۳۵ .
۲۴) همان، ص ۴۲ .
۲۵) همان، ص ۳۵ .
۲۶) جامع المسائل، ج۱، ص ۶۲۳، س ۲۱۷۲ .
۲۷) هزار و یک مسئله، ج ۲، ص ۱۷۹، س ۵۹۷ .
۲۸) مکاسب محرمه، رحلى، ص ۳۹ .
۲۹) منتهى الامال، ج۱، ص ۴۶۸، آخر زندگى امام حسین (علیه السلام) .
۳۰) استفتائات امام خمینى رحمه الله، ج۲، ص ۱۶، س ۳۶ .
۳۱) همان، ص ۱۸ .
۳۲) همان، ج۳، ص ۵۸۳، س ۴۵ .
۳۳) جامع المسائل، ج۱، ص ۶۲۳، س ۲۱۷۴ .
۳۴) تحریر الوسیله، ج۱; جواهر، ج۷، ص ۱۰۷ .
۳۵) توضیح المسائل مراجع، ج۱، ص ۹۰۶ .
۳۶) عیون اخبار الرضا، شیخ صدوق، ص ۲۶۸ .
۳۷) جامع المسائل، ج۱، ص ۶۲۳ .
نویسنده: محمود اکبرى