معیار انتخاب رنگ لباس چیست ؟ پوشیدن لباس مشکی در اسلام چه حکمی دارد؟

شیعه نیوز:
پرسش
آیا پوشیدن لباس مشکی در اسلام مکروه است؟ چادر سیاه چه حکمی دارد؟ معیار ما برای انتخاب رنگ درست چه باید باشد؟ آیا حکم رنگ در برابر افراد مختلف یا مکان های متفاوت، متفاوت است؟
پاسخ اجمالی

زیبایی و انتخاب رنگ لباس یکی از مسائل شخصی و سلیقه ای است که اسلام همگان را در انتخاب و اختیار آن مجاز می داند اما در عین حال نسبت به بعضی از رنگ ها مطالبی در روایات پیامبر اکرم ( صلی الله علیه و آله و سلم ) و ائمه طاهرین ( علیه السلام ) و به تبع از آن در کتب فقهی، بیان شده است.

از فرزند امام سجاد( علیه السلام ) نقل شده است که وقتی جدّم امام حسین ( علیه السلام ) شهید شد زنان بنی‌هاشم در عزای آن حضرت لباس سیاه پوشیدند و این لباس را در گرما و سرما تغییر نمی‌دادند.[i]

علمای شیعه معتقدند کراهت پوشش سیاه مختص مردان است. به همین دلیل بعضی از فقها و مراجع تقلید مثل آیات عظام خامنه‌ای و تبریزی نیز تصریح کرده‌اند که چادر مشکی کراهت ندارد و بعضی نیز مانند آیت الله فاضل لنکرانی بالاتر از عدم کراهت، تصریح کرده‌اند که چادر مشکی بهترین نوع حجاب است.

همچنین استفاده از رنگ مشکی در مراسم عزاداری نه تنها کراهت ندارد. بلکه بخاطر همدردی با اهل بیت پیامبر ( صلی الله علیه و آله و سلم ) ثواب نیز دارد.

بعضی از فقهای بزرگ ما نیز مقید بودند در ایام سوگواری امام حسین( علیه السلام ) جامه سیاه بپوشند و به آن تبرک می جستند و با جدیت از آن نگهداری و مراقبت می کردند و وصیت می نمودند بعد از رحلتشان به عنوان تبرک با آنها دفن شود.

[i] البحرانی، الحدائق الناظرة فی احکام العترة الطاهرة، ج 7، ص 118.

پاسخ تفصیلی

رنگ لباس یکی از مسائل شخصی و سلیقه ای است که اسلام همگان را در انتخاب و اختیار آن مجاز می داند، اما در عین حال نسبت به بعضی از رنگ ها مطالبی در روایات پیامبر اکرم ( صلی الله علیه و آله و سلم ) و ائمه طاهرین ( علیه السلام ) و به تبع از آن در کتب فقهی، بیان شده است که نیاز به توضیح دارد.

از جمله اینکه به طور اجمال از بعضی روایات، کراهت پوشش مشکی استفاده می‌شود. [1] ولی این حکم برای همه انواع لباس‌ها و برای همه افراد اعم از زن و مرد و برای همه زمان‌ها و ایام نیست و موارد متعددی مستثنا شده است که بعضی از مهم‌ترین آن عبارتند از:

الف ـ عدم کراهت بعضی از پوشش‌های مشکی خاص: در روایتی نقل شده است که پیامبر اکرم( صلی الله علیه و آله و سلم ) از پوشش سیاه کراهت داشت مگر در سه مورد: خفّ (نوعی کفش چرمی نازک) عمامه و کساء. [2] کساء به قرینه حدیث شریف کساء از پیامبر اکرم( صلی الله علیه و آله و سلم )، لباس بلند و فراگیر تمام بدن است که شامل عبا و چادر مشکی بانوان نیز می‌گردد پس این سه پوشش مشکی استثنا شده، کراهت ندارند. حضرت آیت الله بهجت می فرماید: ... در کتب اصحاب، مواردى براى کراهت نماز در ثوب ذکر شده است، از آن جمله: لباس سیاه غیر از عمّامه و خفّ و کساء است. [3]

ب ـ عدم کراهت لباس مشکی برای بانوان: تردیدی نیست که در اسلام حکم پوشش زن و مرد از نظر نوع، مقدار و حتّی رنگ متفاوت است مثلاً جامه زربافت و حریر برای زن جائز ولی برای مرد جائز نیست مقدار واجب پوشش بانوان طبق نظر مشهور فقها همه بدن به جز وجه و کفّین است ولی مقدار پوشش مردان کمتر است. از نظر رنگ پوشش نیز استفاده از لباس احرام سفید رنگ در حج برای مردان مستحب است ولی زنان مجاز هستند از همان لباس معمولی و لو رنگ غیر سفید استفاده نمایند.

در کتاب‌های فقهی نیز هیچ یک از فقهای برجسته شیعه فتوا به کراهت لباس و پوشش مشکی بانوان نداده‌اند بلکه برعکس تصریح به عدم کراهت و بالاتر از آن نموده‌اند.

فقیه ژرف‌اندیش شیعه مرحوم صاحب جواهر می فرماید: که طبق تصریح کتاب‌های متعددی از اصحاب امامیه کراهت پوشش سیاه مختص مردان است زیرا شارع مقدّس پوشش غلیظ‌تر و بیشتری برای زنان هنگام مواجهه با نامحرم قرار داده است و رنگ مشکی در مقایسه با رنگ‌های دیگر به نحو بهتری پوشش غلیظ‌تر و بیشتر را تأمین می‌کند. [4]

علاوه بر ایشان بعضی از فقها و مراجع تقلید زمان حاضر مثل آیات عظام خامنه‌ای و تبریزی (ره) نیز تصریح کرده‌اند که چادر مشکی کراهت ندارد و بعضی نیز مانند آیت الله فاضل لنکرانی(ره) بالاتر از عدم کراهت تصریح کرده‌اند که چادر مشکی بهترین نوع حجاب است. [5]

علاوه بر ادلّه فوق ،امروزه در روانشناسی رنگ‌ها ، این یک واقعیت مسلّم است که رنگ مشکی، رنگی صامت و غیر فعال است که باعث تحریک و جلب توجّه نمی‌شود و این ویژگی بدون این که هیچ عارضه منفی داشته باشد [6] ، با حکمت حجاب و پوشش زنان در مقابل نامحرم که همان عدم جلب توجّه و ایجاد آرامش روانی در جامعه است نیز سازگار است.

ج ـ عدم کراهت پوشش مشکی در مراسم عزاداری: استفاده از رنگ مشکی در مراسم عزاداری کراهت ندارد. بلکه از فرزند امام سجاد( علیه السلام ) نقل شده است که گفته‌اند وقتی جدّم امام حسین ( علیه السلام ) شهید شد زنان بنی‌هاشم در عزای آن حضرت لباس سیاه پوشیدند و این لباس را در گرما و سرما تغییر نمی‌دادند. [7] حتّی در مراسم سوگواری غیر معصومین( علیه السلام ) نیز سیره عملی مردم متدین و حتّی غیر متدین، پوشیدن لباس سیاه در مراسم عزاداری است.

علاوه بر این سیاه پوشی، خاصیت سازنده دیگری به نام احیای امر اهل بیت( علیه السلام ) دارد که مطلوب و محبوب آن ذوات مقدس است که فرمودند: «رحم الله من احیا امرنا» [8] یعنی کسی که امر ما را احیا کند، مشمول رحمت حق باد.

بدون تردید وقتی پیر و جوان، بزرگ و خردسال، در این ایام لباس سیاه می پوشند، یادآور حزن و مصیبت جانکاهی است که به وجود مقدس حضرت سیدالشهدا( علیه السلام )، رسیده است و حقیقت این است که بقای اسلام مرهون دو ماه محرم و صفر است.

از نظر تاریخی، چنانکه مورخین نوشته اند، بعد از واقعه جانسوز عاشورا، زنان خاندان پاک رسول الله( صلی الله علیه و آله و سلم ) اولین کسانی بودند که تا یک سال لباس سیاه به تن داشتند و چنان مشغول عزاداری بودند که امام سجاد( علیه السلام ) برای آنها غذا فراهم می ساختند. در طول تاریخ نیز پوشیدن لباس سیاه در عزاداری اهل بیت( علیه السلام ) به صورت یک سنت ارزشمندی در بین شیعیان و محبان رایج بوده است.

بعضی از فقهای بزرگ در ایام سوگواری امام حسین( علیه السلام ) جامه سیاه می پوشیدند و به آن تبرک می جستند و با جدیت از آن نگهداری و مراقبت می کردند و وصیت می نمودند که آن لباسهای عزا ، بعد از رحلتشان به عنوان تبرک با آنها دفن شوند [9] .

بنابر این پوشیدن لباس سیاه در ایام سوگواری ائمه( علیه السلام ) خصوصا در دو ماه محرم و صفر نه تنها کراهت ندارد بلکه از آن جهت که اظهار همدردی با اهل بیت پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) و احیای امر ایشان است، دارای فضیلتی بس بزرگ است. و با توضیحات فوق به خوبی آشکار می‌گردد که اظهارنظرها در باره کراهت رنگ مشکی در دین اسلام چقدر کلّی، غیر دقیق، مغالطه‌آمیز و غیر عالمانه است. [10] [11]

اما اینکه معیار انتخاب رنگ درست چه باید باشد باید توجه داشت که لباس وسیله پوشش و حفظ بدن از سرما و گرما و آلودگى، و مایه آبرو، زینت و آراستگى انسان است و انتخاب رنگ آن یک امر ذوقی و سلیقه ای است که با توجه به آداب و رسوم ،سن ،شرایط محیطی و جغرافیایی گوناگون متفاوت است و مردم در انتخاب آن آزاد هستند. اما پیشوایان معصوم ما نسبت به بعضی از، رنگ ها عنایت ویژه های داشته اند از جمله:

1. "سبز"

رنگ سبز از جمله رنگ های بود که مورد پسند پیامبر اکرم ( صلی الله علیه و آله و سلم ) براى لباس بود. [12]

2. "سفید"

بیشتر جامه‌هاى پیامبر سفید بود و میِ فرمود: لباس سفید را بر زندگانتان بپوشانید و مردگانتان را هم با پارچه سفید کفن کنید. [13] از آنجا که رسول خدا ( صلی الله علیه و آله و سلم ) نمونه اعلاى تمیزى و آراستگى بود در لباس پوشیدن نیز به این نکته توجه داشت و در مورد نظافت جامه می فرمود: "کسی که لباسی می پوشد باید آنرا تمیز نگه دارد. [14]

و لباس سفید، خود به خود طورى است که چرک و آلودگى زودتر در آن معلوم می شود، و انسان مقید به سنت نبوى نظافت، به شستن و تمیز کردن آن روى می آورد. به علاوه انبساط خاطر و باز شدن روحیه نیز از فواید پوشیدن لباس روشن و سفید است.

3. "زرد"

پیامبر اکرم ( صلی الله علیه و آله و سلم ) ملحفه‌اى داشت که با زعفران رنگ‌ آمیزى شده بود و گاهى تنها با پوشیدن همان، با مردم نماز می خواند. [15]

بعضی از رنگ ها نظیر رنگ "قرمز"، رنگى بود که پیامبر خدا آن را براى لباس، نمى پسندید. [16] با این حال این دلیل بر حرمت یا کراهت رنگ قرمز در همه موارد نیست.

آنچه نسبت به لباس مهم است و باید مور د توجه قرار گیرد، جلو گیری از تبدیل لباس، به وسیله ای برای تفاخر و تجمل و معیار ارزش قرار گرفتن آن برای ارزیابی انسان ها است؛ زیرا این گونه برخورد با لباس،نوعى انحراف از فلسفه وجودى لباس است و به شدت در اسلام از آن نهی شده است. [17]

امام حسین ع می فرماید:هرکس لباسی بپوشد که درمیان مردم به آن مشهور شود(لباس شهرت)خداوند در قیامت لباسی از آتش بر او می پوشاند. [18] پس باید لباسی پوشید که عرف دینداران وانسانهای فهمیده آن را انکار نکنند. درروایتی از امام صادق ( علیه السلام ) نیزاین مطلب است استفاده می شود؛حضرت در جواب کسی که لباس ایشان را با لباس حضرت علی ( علیه السلام )مقایسه کرد، فرمود:حضرت علی ( علیه السلام )لباسی می پوشید که در زمان خود مورد انکار وسرزنش مردم آن زمان نبود، واگر ایشان امروز بود چنین لباسی نمی پوشید،همانا بهترین لباس هر زمان، لباسی است که مردم آن زمان می پوشند. [19] همه این موارد نشان دهنده اهمیت اسلام به لباس به عنوان پوشش مناسب است، و نوع ، جنس و رنگ آن تابع بعضی از عرفیات، محیط های زندگی، و مناسبات بین مردم و عدم منافات با ارزش های گفته شده است .

[1] برای آشنایی با این روایات به کتاب‌های فروع کافی، ج 2، کتاب الصلاة باب اللباس الذی تکره الصلاة فیه و ما لا تکره، ص 397، فروع کافی ج 6 کتاب الزی والتجمل باب لبس السواد، ص 449، وسائل الشیعه، ج 3، کتاب الصلاه ابواب لباس المصلی، باب 19، باب کراهة لبس السواد الاّ ... و مستدرک الوسائل جلد و ابواب مذکور مراجعه شود.

[2] عدة من اصحابنا عن احمد بن ابی عبدالله عن بعض اصحابه رفعه قال: کان رسول الله یکره السواد الا فی ثلاث الخف و العمامة و الکساء .. کلینی، فروع کافی، ج 6، کتاب الزیّ والتجمل باب لبس السواد، روایت یک، ص 449.

[3] جامع المسائل (للبهجة)، ج‏1، ص: 314

[4] محمّد حسن نجفی، جواهرالکلام فی شرح شرایع الاسلام، ج 8، ص 235.

[5] ویژه نامة فرهنگ اسلام، بهار 1379، ص 7 .

[6] بعضی بدون هیچ دلیل و مدرکی به انگیزه فرهنگ سازی بر ضد چادر مشکی، ادعا نموده‌اند که حجاب و چادر مشکی باعث بیماری‌های روحی وجسمی مثل افسردگی و نرمی استخوان می‌گردد. برای آگاهی از نادرستی ادعای این افراد به قسمت دوّم مقاله «نقد ادله مخالفین چادر مشکی» روزنامه جمهوری اسلامی، 4 بهمن 79، مراجعه شود.

[7] البحرانی، الحدائق الناظرة فی احکام العترة الطاهرة، ج 7، ص 118.

[8] وسائل‏الشیعة، ج12 ، ص20.

[9] نک: فضیلت سیاه پوشى در ایام سوگوارى اهلبیت ( علیه السلام ) .

[10] نک: پوشیدن لباس سیاه در ایام سوگواری ائمه ( علیه السلام ) .

[11] نمایه: لباس مشکی و حکم آن سؤال 2018 (سایت: 2060).

[12] سنن النبى، ص 120، کان یعجبه الثیاب الخضر.

[13] سنن النبى، ص 120 ، البسوها احیاکم و کفنوا فیها موتاکم ،محجة البیضاء، ج 4، ص 140.

[14] مکارم الاخلاق، ص 103، من اتخذ ثوبا فلینظفه."

[15] محجه البیضاء، ج 4، ص 141.

[16] سنن النبى، ص 133. (انه کره الحمره فى اللباس)

[17] نک: لباس و پوشش در سیره نبوی.

[18] مَنْ لَبِسَ ثَوْباً یَشْهَرُهُ کَسَاهُ اللَّهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ ثَوْباً مِنَ النَّار.ِکلینی، الکافی ج : 6 ص : 445 .

[19] کافی ،ج 6،ص 445 .

T