آیا دوزخیان با خداوند سخن میگویند؟ با دیگران چطور؟!

شیعه نیوز:
پرسش
آیا اهل جهنم با دیگران صحبت میکنند؟
پاسخ اجمالی
در قرآن کریم به مناسبت‌های گوناگون به سخن‌گفتن جهنمیان پرداخته شده است:
الف) با خدا
1. اهل‌ دوزخ جهت یافتن راه نجاتى براى خویش‏ از خدا کمک می‌خواهند‌: «قالُوا رَبَّنا غَلَبَتْ عَلَینا شِقْوَتُنا وَ کنَّا قَوْماً ضالِّینَ؛ رَبَّنا أَخْرِجْنا مِنْها فَإِنْ عُدْنا فَإِنَّا ظالِمُونَ»؛[1] می‌گویند: پروردگارا! شقاوت ما بر ما چیره شد و ما قوم گمراهى بودیم؛ پروردگارا! ما را از اینجا بیرون بر، اگر بار دیگر تکرار کردیم قطعاً ستم‌گریم (و مستحق عذاب). هم‌چنین در مورد این درخواست می‌‌گوید: «قالُوا رَبَّنا أَمَتَّنَا اثْنَتَینِ وَ أَحْییتَنَا اثْنَتَین‏ فَاعْتَرَفْنا بِذُنُوبِنا فَهَلْ إِلى‏ خُرُوجٍ مِنْ سَبِیلٍ»؛[2] آنها می‌گویند: «پروردگارا! ما را دو بار میراندى و دو بار زنده کردى؛ اکنون به گناهان خود معترفیم؛ آیا راهى براى خارج شدن(از دوزخ) وجود دارد.
2. جهنمیان از خداوند برای بازگشت به دنیا و انجام اعمال صالح کمک می‌طلبند: «وَ هُمْ یصْطَرِخُونَ فِیها رَبَّنا أَخْرِجْنا نَعْمَلْ صالِحاً غَیرَ الَّذِی کنَّا نَعْمَل‏»؛[3] خدایا! ما را از جهنم خارج کن تا عمل صالح انجام دهیم غیر از آنچه که در گذشته انجام داده‏ بودیم‏.
3. اهل‌جهنم از کسانی که باعث گمراهی آنها شدند، در نزد خدا شکایت می‌کنند: «وَ قَالُوا رَبَّنَا إِنَّا أَطَعْنَا سَادَتَنَا وَ کبَرَاءَنَا فَأَضَلُّونَا السَّبِیلَا»؛[4] و می‌گویند: پروردگارا، ما فرمانروایان و بزرگان خود را اطاعت کردیم و آنان ما را گمراه نمودند.
ب) با فرشتگان موکل بر جهنم
اهل دوزخ از مأموران جهنّم، جهت شفاعت در نزد پروردگار کمک می‌طلبند: «وَ قالَ الَّذِینَ فِی النَّارِ لِخَزَنَةِ جَهَنَّمَ ادْعُوا رَبَّکمْ یخَفِّفْ عَنَّا یوْماً مِنَ الْعَذاب‏»؛[5] و هم‌چنین از فرشتگان می‌خواهند تا واسطه شوند که خداوند آنان را بمیراند و از این وضعیت خلاص شوند: «وَ نادَوْا یا مالِک لِیقْضِ عَلَینا رَبُّک قالَ إِنَّکمْ ماکثُونَ»؛[6] آنها فریاد می‌کشند اى مالک(فرشته نگهبان دوزخ)! آرزو داریم پروردگارت ما را بمیراند(تا آسوده شویم!) او در پاسخ می‌گوید: شما در این‌جا ماندنى هستید.
ج) با بهشتیان
1. اهل جهنم از بهشتیان درخواست کمک می‌کنند که این درخواست آنها نیز رد می‌شود: «وَ نادى‏ أَصْحابُ النَّارِ أَصْحابَ الْجَنَّةِ أَنْ أَفِیضُوا عَلَینا مِنَ الْماءِ أَوْ مِمَّا رَزَقَکمُ اللَّهُ قالُوا إِنَّ اللَّهَ حَرَّمَهُما عَلَى الْکافِرِینَ»؛[7] و دوزخیان، بهشتیان را صدا می‌زنند که(محبت کنید) و مقدارى آب یا از آنچه خدا به شما روزى داده به ما ببخشید، آنها (در پاسخ) می‌گویند خداوند اینها را بر کافران تحریم کرده است.
2. اهل جهنم علّت دوزخی شدن خود را برای بهشتیان این‌گونه بیان می‌کنند:
«قالُوا لَمْ نَک مِنَ الْمُصَلِّینَ، وَ لَمْ نَک نُطْعِمُ الْمِسْکینَ، وَ کنَّا نخود مَعَ الْخائِضِینَ، وَ کنَّا نُکذِّبُ بِیوْمِ الدِّینِ»؛[8] می‌گویند: ما از نمازگزاران نبودیم، و مستمندان را اطعام نمی‌کردیم، و پیوسته با اهل باطل هم‌نشین و هم‌صدا بودیم، و همواره روز جزا را انکار می‌کردیم‏.
د) با یکدیگر
1. جهنمیان‏ هم‌دیگر را می‌شناسند و هم‏دیگر را لعن و نفرین می‌کنند: «کلَّمَا دَخَلَتْ أُمَّةٌ لَّعَنَتْ أُخْتَهَا حَتَّى‏ إِذَا ادَّارَکواْ فِیهَا جَمِیعًا قَالَتْ أُخْرَهُمْ لأِولَهُمْ رَبَّنَا هؤُلآَءِ أَضَلُّونَا»؛[9] هر زمان که گروهى وارد [دوزخ‏] می‌شوند، گروه دیگر را لعن می‌کنند، تا همگى با ذلت و خواری در آن قرار گیرند. [در این هنگام‏] گروه پیروان درباره پیشوایان خود می‌گویند: «خداوندا! اینها بودند که ما را گمراه ساختند».
2. برخی از دوزخیان، دیگران را عامل گمراهی خود دانسته و از آنان می‌خواهند که قبول مسئولیت کرده و بخشی از عذاب آنان را متقبل شوند: «وَ إِذْ یتَحاجُّونَ فِی النَّارِ فَیقُولُ الضُّعَفاءُ لِلَّذِینَ‏ اسْتَکبَرُوا إِنَّا کنَّا لَکمْ تَبَعاً فَهَلْ أَنْتُمْ مُغْنُونَ عَنَّا نَصِیباً مِنَ النَّارِ»؛[10] به خاطر بیاور هنگامى را که در آتش دوزخ با هم محاجّه می‌کنند؛ ضعیفان به مستکبران می‌گویند: ما پیرو شما بودیم، آیا شما (امروز) سهمى از آتش را بجاى ما پذیرا می‌شوید؟!
و در همین راستا به آنان می‌گویند: «بَلْ أَنْتُمْ لا مَرْحَباً بِکمْ أَنْتُمْ قَدَّمْتُمُوهُ لَنا فَبِئْسَ الْقَرارُ».[11] درود بر شما مباد! این عذاب را شما براى ما فراهم ساختید! این‌جا چه بد جایگاهى است! سپس از خدا می‌خواهند «رَبَّنا مَنْ قَدَّمَ لَنا هذا فَزِدْهُ عَذاباً ضِعْفاً فِی النَّار»؛[12] پروردگارا! هر کس این عذاب را براى ما فراهم ساخته، او را دچار عذابى چند برابر کن.
هـ) با شیطان
اهل‌جهنم شیطان را عامل گمراهی خود می‌دانند. شیطان نیز در جواب آنها می‌گوید: «إِنَّ اللَّهَ وَعَدَکمْ وَعْدَ الْحَقِّ وَ وَعَدْتُکمْ فَأَخْلَفْتُکمْ وَ ما کانَ لِی عَلَیکمْ مِنْ سُلْطانٍ إِلاَّ أَنْ دَعَوْتُکمْ فَاسْتَجَبْتُمْ لِی فَلا تَلُومُونِی وَ لُومُوا أَنْفُسَکمْ ما أَنَا بِمُصْرِخِکمْ وَ ما أَنْتُمْ بِمُصْرِخِی إِنِّی کفَرْتُ بِما أَشْرَکتُمُونِ مِنْ قَبْلُ إِنَّ الظَّالِمِینَ لَهُمْ عَذابٌ أَلِیمٌ»؛[13] خداوند به شما وعده حق داد و من هم به شما وعده(باطل) دادم و تخلف کردم، من بر شما تسلطى نداشتم جز این‌که دعوتتان کردم و شما پذیرفتید، بنابر این مرا سرزنش نکنید، خود را سرزنش کنید، نه من فریادرس شما هستم، و نه شما فریادرس من، من نسبت به شرک‏ شما درباره خود که از قبل داشتید(و اطاعت مرا همردیف اطاعت خدا قرار دادید) بیزار و کافرم، مسلماً ستم‌کاران عذاب دردناکى دارند.
و) با خویشتن
اهل‌جهنم با خودشان صحبت می‌کنند و نسبت به کارهایی که در دنیا انجام نداده‌اند، حسرت می‌خورند:
1. «یوْمَ تُقَلَّبُ وُجُوهُهُمْ فِی النَّارِ یقُولُونَ یا لَیتَنَا أَطَعْنَا اللَّهَ وَ أَطَعْنَا الرَّسُولَا»؛[14] روزى که چهره‏‌هایشان در آتش دگرگون شود، می‌گویند: اى کاش، خدا را اطاعت کرده و از پیامبر فرمان برده بودیم.
2. «وَ لَوْ تَرى‏ إِذْ وُقِفُوا عَلَى النَّارِ فَقالُوا یا لَیتَنا نُرَدُّ وَ لا نُکذِّبَ بِآیاتِ رَبِّنا وَ نَکونَ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ»؛[15] کاش(حال آنها را) هنگامى که در برابر آتش(دوزخ) ایستاده‌‏اند، ببینى! می‌گویند: اى کاش(بار دیگر، به دنیا) بازگردانده می‌شدیم، و آیات پروردگارمان را تکذیب نمی‌کردیم، و از مؤمنان می‌بودیم‏.[16]


[1]. مؤمنون 106 - 108
[2]. غافر 11.
[3]. فاطر 37
[4]. احزاب 67.
[5]. غافر 49.
[6]. زخرف 77.
[7]. اعراف 50.
[8]. مدثر 43 – 46.
[9]. اعراف، آیه 38
[10]. غافر 47.
[11]. ص 60.
[12]. ص61.
[13]. ابراهیم 22.
[14]. احزاب 66.
[15]. انعام 27.
[16]. ر. ک: «ثواب و عقاب در برزخ»، 5674؛ «بی نماز و جهنم»، 13737؛ «خالدین در جهنم»، 46094؛ «نسبت مومنین با خویشاوندان گناهکار در قیامت»، 10544.
آیات مرتبط

سوره الأنعام (27) : وَلَوْ تَرَىٰ إِذْ وُقِفُوا عَلَى النَّارِ فَقَالُوا يَا لَيْتَنَا نُرَدُّ وَلَا نُكَذِّبَ بِآيَاتِ رَبِّنَا وَنَكُونَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ
سوره الأعراف (38) : قَالَ ادْخُلُوا فِي أُمَمٍ قَدْ خَلَتْ مِنْ قَبْلِكُمْ مِنَ الْجِنِّ وَالْإِنْسِ فِي النَّارِ ۖ كُلَّمَا دَخَلَتْ أُمَّةٌ لَعَنَتْ أُخْتَهَا ۖ حَتَّىٰ إِذَا ادَّارَكُوا فِيهَا جَمِيعًا قَالَتْ أُخْرَاهُمْ لِأُولَاهُمْ رَبَّنَا هَٰؤُلَاءِ أَضَلُّونَا فَآتِهِمْ عَذَابًا ضِعْفًا مِنَ النَّارِ ۖ قَالَ لِكُلٍّ ضِعْفٌ وَلَٰكِنْ لَا تَعْلَمُونَ
سوره الأعراف (50) : وَنَادَىٰ أَصْحَابُ النَّارِ أَصْحَابَ الْجَنَّةِ أَنْ أَفِيضُوا عَلَيْنَا مِنَ الْمَاءِ أَوْ مِمَّا رَزَقَكُمُ اللَّهُ ۚ قَالُوا إِنَّ اللَّهَ حَرَّمَهُمَا عَلَى الْكَافِرِينَ
سوره إبراهيم (22) : وَقَالَ الشَّيْطَانُ لَمَّا قُضِيَ الْأَمْرُ إِنَّ اللَّهَ وَعَدَكُمْ وَعْدَ الْحَقِّ وَوَعَدْتُكُمْ فَأَخْلَفْتُكُمْ ۖ وَمَا كَانَ لِيَ عَلَيْكُمْ مِنْ سُلْطَانٍ إِلَّا أَنْ دَعَوْتُكُمْ فَاسْتَجَبْتُمْ لِي ۖ فَلَا تَلُومُونِي وَلُومُوا أَنْفُسَكُمْ ۖ مَا أَنَا بِمُصْرِخِكُمْ وَمَا أَنْتُمْ بِمُصْرِخِيَّ ۖ إِنِّي كَفَرْتُ بِمَا أَشْرَكْتُمُونِ مِنْ قَبْلُ ۗ إِنَّ الظَّالِمِينَ لَهُمْ عَذَابٌ أَلِيمٌ
سوره المؤمنون (106) : قَالُوا رَبَّنَا غَلَبَتْ عَلَيْنَا شِقْوَتُنَا وَكُنَّا قَوْمًا ضَالِّينَ
سوره المؤمنون (107) : رَبَّنَا أَخْرِجْنَا مِنْهَا فَإِنْ عُدْنَا فَإِنَّا ظَالِمُونَ
سوره المؤمنون (108) : قَالَ اخْسَئُوا فِيهَا وَلَا تُكَلِّمُونِ
سوره الأحزاب (66) : يَوْمَ تُقَلَّبُ وُجُوهُهُمْ فِي النَّارِ يَقُولُونَ يَا لَيْتَنَا أَطَعْنَا اللَّهَ وَأَطَعْنَا الرَّسُولَا
سوره الأحزاب (67) : وَقَالُوا رَبَّنَا إِنَّا أَطَعْنَا سَادَتَنَا وَكُبَرَاءَنَا فَأَضَلُّونَا السَّبِيلَا
سوره فاطر (37) : وَهُمْ يَصْطَرِخُونَ فِيهَا رَبَّنَا أَخْرِجْنَا نَعْمَلْ صَالِحًا غَيْرَ الَّذِي كُنَّا نَعْمَلُ ۚ أَوَلَمْ نُعَمِّرْكُمْ مَا يَتَذَكَّرُ فِيهِ مَنْ تَذَكَّرَ وَجَاءَكُمُ النَّذِيرُ ۖ فَذُوقُوا فَمَا لِلظَّالِمِينَ مِنْ نَصِيرٍ
سوره ص (60) : قَالُوا بَلْ أَنْتُمْ لَا مَرْحَبًا بِكُمْ ۖ أَنْتُمْ قَدَّمْتُمُوهُ لَنَا ۖ فَبِئْسَ الْقَرَارُ
سوره ص (61) : قَالُوا رَبَّنَا مَنْ قَدَّمَ لَنَا هَٰذَا فَزِدْهُ عَذَابًا ضِعْفًا فِي النَّارِ
سوره غافر (11) : قَالُوا رَبَّنَا أَمَتَّنَا اثْنَتَيْنِ وَأَحْيَيْتَنَا اثْنَتَيْنِ فَاعْتَرَفْنَا بِذُنُوبِنَا فَهَلْ إِلَىٰ خُرُوجٍ مِنْ سَبِيلٍ
سوره غافر (47) : وَإِذْ يَتَحَاجُّونَ فِي النَّارِ فَيَقُولُ الضُّعَفَاءُ لِلَّذِينَ اسْتَكْبَرُوا إِنَّا كُنَّا لَكُمْ تَبَعًا فَهَلْ أَنْتُمْ مُغْنُونَ عَنَّا نَصِيبًا مِنَ النَّارِ
سوره غافر (49) : وَقَالَ الَّذِينَ فِي النَّارِ لِخَزَنَةِ جَهَنَّمَ ادْعُوا رَبَّكُمْ يُخَفِّفْ عَنَّا يَوْمًا مِنَ الْعَذَابِ
سوره الزخرف (77) : وَنَادَوْا يَا مَالِكُ لِيَقْضِ عَلَيْنَا رَبُّكَ ۖ قَالَ إِنَّكُمْ مَاكِثُونَ
سوره المدثر (43) : قَالُوا لَمْ نَكُ مِنَ الْمُصَلِّينَ
سوره المدثر (44) : وَلَمْ نَكُ نُطْعِمُ الْمِسْكِينَ
سوره المدثر (45) : وَكُنَّا نَخُوضُ مَعَ الْخَائِضِينَ
سوره المدثر (46) : وَكُنَّا نُكَذِّبُ بِيَوْمِ الدِّينِ

T