پرسش
با توجه به آیه شریفه 23 سوره مبارکه «قلم»، فرق معنای «انطلقوا» و «یمشون» چیست؟
پاسخ اجمالی
در قرآن کریم، بارها از دو اصطلاح نسبتاً مترادف «مشی» و «انطلاق» برای راه رفتن استفاده شده است. اگرچه در ارتباط با چنین مترادفاتی نیاز نیست که لزوماً به دنبال نوعی تفاوت میان آنها باشیم، بلکه تفنّن در عبارت نیز به تنهایی برای استفاده از چند اصطلاح مترادف برای یک معنا کافی است، اما با این وجود، برخی تفاوت‌ها بیان شده است که بدان می‌پردازیم:
1. «مشی» در لغت به معنای حرکت کردن با استفاده از پا یا مشابه آن است.[1] در همین راستا، در آیه‌ای از قرآن به برخی از انواع مختلف راه رفتن «مشی» اشاره شده است:
«وَ اللهُ خَلَقَ کُلَّ دَابَّةٍ مِنْ ماءٍ فَمِنْهُمْ مَنْ یَمْشی عَلى بَطْنِهِ وَ مِنْهُمْ مَنْ یَمْشی عَلى رِجْلَیْنِ وَ مِنْهُمْ مَنْ یَمْشی عَلى أَرْبَعٍ»؛[2] «خداوند هر جنبنده‌اى را از آبى آفرید. گروهى از آنها بر شکم خود راه می‌روند، و گروهى بر دو پاى خود، و گروهى بر چهار پا راه می‌روند».
2. «انطلقوا»: این کلمه از ریشه «طلق» گرفته شده است که معنای آن، برداشته شدن حصر و قید و بند است.[3] و واژه «انطلاق» که باب انفعال از ریشه «طلق» است، به معنای حرکت کردن و به دنبال چیزی رفتن می‌باشد.[4] شاید استفاده از این اصطلاح برای راه رفتن آن باشد که گویا با حرکت، از قید و بند سکون و یک‌جا ماندن آزاد می‌شویم.
برخی از منابع تفسیری و لغوی؛ «انطلاق» را به نوع خاصی از راه رفتن معنا کرده‌اند؛ مانند راه رفتن سریعی که با رنج و سختی همراه باشد.[5] و یا راه رفتنی که در طی آن هیچ توقفی رخ ندهد.[6]
نکته دیگر آن‌که در قرآن کریم، اصطلاح «انطلاق» تنها برای راه رفتن انسان‌ها مورد استفاده قرار گرفته، اما اصطلاح «مشی» برای غیر انسان‌ها نیز استعمال شده است.
در آیه‌ای از قرآن این دو اصطلاح با هم و در کنار هم نیز مشاهده می‌شود؛ آن‌جا که خداوند در بیان واکنش کفار در برابر دعوت پیامبر اسلام( صلی الله علیه و اله و سلم ) به توحید، اظهار تعجب کرده و به یکدیگر می‌گفتند: «وَ انْطَلَقَ الْمَلَأُ مِنْهُمْ أَنِ امْشُوا وَ اصْبِرُوا عَلى آلِهَتِکُمْ إِنَّ هذا لَشَیْءٌ یُرادُ»؛[7] اشراف و سران آنها [قریش و مشرکان از اجتماعشان علیه پیامبر] بیرون شدند [و به یکدیگر می‌گفتند] که بروید و خدایانتان را محکم بچسبید، این چیزى است که خواسته‌اند شما را گمراه کنند.
کفار قریش به نزد ابوطالب رفتند تا با میانجی‌گری او، بتوانند پیامبر را از دعوت الهی خود منصرف کنند. اما ابوطالب که خود به دعوت حضرت محمد( صلی الله علیه و اله و سلم ) ایمان داشت، به خواسته آنان تن نداد و در نتیجه، کفار قریش مأیوسانه از نزد ابوطالب بیرون آمده و یکدیگر را به باقی ماندن و استقامت بر عقیده باطل و خدایان بی‌جان خود سفارش کردند.
«انطلق» که به معنای بیرون رفتن با سرعت و توأم با رها ساختن کار قبلى است، برای بیان خروج خشم‌گینانه کفار از مجلس مذاکره،[8] و «امشوا» سفارشی است که به یکدیگر کرده و ادامه دادن مسیر قبلی خود را که همان راه شرک و بت‌پرستی است مورد تأکید قرار دادند.
در قرآن کریم، مشتقات این دو اصطلاح در معانی کنایی نیز به کار رفته است:
الف) «هَمَّازٍ مَشَّاءٍ بِنَمیمٍ»؛[9] و پیوسته در پی سرزنش و سخن‌چینی است.
ب) «وَ لا یَنْطَلِقُ لِسانی»؛[10] و زبانم به قدر کافى گویا نیست.
[1]. مصطفوی، حسن، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج 11، ص 117، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1360ش.
[2]. نور، 45.
[3]. همان، ج 7، ص 111.
[4]. راغب أصفهانى، حسین بن محمد، مفردات ألفاظ القرآن، ص 523، بیروت، دمشق، دار القلم، الدار الشامیة، چاپ اول، 1412ق.
[5]. «الانْطِلاقُ: سُرْعَةُ الذَّهابِ فی أَصْلِ المِحْنَةِ»؛ مرتضى زبیدى، محمد بن محمد، تاج العروس، ج 13، ص 306، بیروت، دار الفکر، چاپ اول، 1414ق.
[6]. طبرسی، فضل بن حسن ، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ج 10، ص 633، تهران، ناصر خسرو، 1372 ش.
[7]. صاد، 6.
[8]. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج 19، ص 217، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، 1374ش.
[9]. قلم، 11.
[10]. شعراء، 13.
آیات مرتبط
سوره البقرة (20) : يَكَادُ الْبَرْقُ يَخْطَفُ أَبْصَارَهُمْ ۖ كُلَّمَا أَضَاءَ لَهُمْ مَشَوْا فِيهِ وَإِذَا أَظْلَمَ عَلَيْهِمْ قَامُوا ۚ وَلَوْ شَاءَ اللَّهُ لَذَهَبَ بِسَمْعِهِمْ وَأَبْصَارِهِمْ ۚ إِنَّ اللَّهَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ
سوره الأنعام (122) : أَوَمَنْ كَانَ مَيْتًا فَأَحْيَيْنَاهُ وَجَعَلْنَا لَهُ نُورًا يَمْشِي بِهِ فِي النَّاسِ كَمَنْ مَثَلُهُ فِي الظُّلُمَاتِ لَيْسَ بِخَارِجٍ مِنْهَا ۚ كَذَٰلِكَ زُيِّنَ لِلْكَافِرِينَ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ
سوره الأعراف (195) : أَلَهُمْ أَرْجُلٌ يَمْشُونَ بِهَا ۖ أَمْ لَهُمْ أَيْدٍ يَبْطِشُونَ بِهَا ۖ أَمْ لَهُمْ أَعْيُنٌ يُبْصِرُونَ بِهَا ۖ أَمْ لَهُمْ آذَانٌ يَسْمَعُونَ بِهَا ۗ قُلِ ادْعُوا شُرَكَاءَكُمْ ثُمَّ كِيدُونِ فَلَا تُنْظِرُونِ
سوره الإسراء (37) : وَلَا تَمْشِ فِي الْأَرْضِ مَرَحًا ۖ إِنَّكَ لَنْ تَخْرِقَ الْأَرْضَ وَلَنْ تَبْلُغَ الْجِبَالَ طُولًا
سوره الإسراء (95) : قُلْ لَوْ كَانَ فِي الْأَرْضِ مَلَائِكَةٌ يَمْشُونَ مُطْمَئِنِّينَ لَنَزَّلْنَا عَلَيْهِمْ مِنَ السَّمَاءِ مَلَكًا رَسُولًا
سوره الكهف (71) : فَانْطَلَقَا حَتَّىٰ إِذَا رَكِبَا فِي السَّفِينَةِ خَرَقَهَا ۖ قَالَ أَخَرَقْتَهَا لِتُغْرِقَ أَهْلَهَا لَقَدْ جِئْتَ شَيْئًا إِمْرًا
سوره الكهف (74) : فَانْطَلَقَا حَتَّىٰ إِذَا لَقِيَا غُلَامًا فَقَتَلَهُ قَالَ أَقَتَلْتَ نَفْسًا زَكِيَّةً بِغَيْرِ نَفْسٍ لَقَدْ جِئْتَ شَيْئًا نُكْرًا
سوره الكهف (77) : فَانْطَلَقَا حَتَّىٰ إِذَا أَتَيَا أَهْلَ قَرْيَةٍ اسْتَطْعَمَا أَهْلَهَا فَأَبَوْا أَنْ يُضَيِّفُوهُمَا فَوَجَدَا فِيهَا جِدَارًا يُرِيدُ أَنْ يَنْقَضَّ فَأَقَامَهُ ۖ قَالَ لَوْ شِئْتَ لَاتَّخَذْتَ عَلَيْهِ أَجْرًا
سوره طه (40) : إِذْ تَمْشِي أُخْتُكَ فَتَقُولُ هَلْ أَدُلُّكُمْ عَلَىٰ مَنْ يَكْفُلُهُ ۖ فَرَجَعْنَاكَ إِلَىٰ أُمِّكَ كَيْ تَقَرَّ عَيْنُهَا وَلَا تَحْزَنَ ۚ وَقَتَلْتَ نَفْسًا فَنَجَّيْنَاكَ مِنَ الْغَمِّ وَفَتَنَّاكَ فُتُونًا ۚ فَلَبِثْتَ سِنِينَ فِي أَهْلِ مَدْيَنَ ثُمَّ جِئْتَ عَلَىٰ قَدَرٍ يَا مُوسَىٰ
سوره طه (128) : أَفَلَمْ يَهْدِ لَهُمْ كَمْ أَهْلَكْنَا قَبْلَهُمْ مِنَ الْقُرُونِ يَمْشُونَ فِي مَسَاكِنِهِمْ ۗ إِنَّ فِي ذَٰلِكَ لَآيَاتٍ لِأُولِي النُّهَىٰ
سوره النور (45) : وَاللَّهُ خَلَقَ كُلَّ دَابَّةٍ مِنْ مَاءٍ ۖ فَمِنْهُمْ مَنْ يَمْشِي عَلَىٰ بَطْنِهِ وَمِنْهُمْ مَنْ يَمْشِي عَلَىٰ رِجْلَيْنِ وَمِنْهُمْ مَنْ يَمْشِي عَلَىٰ أَرْبَعٍ ۚ يَخْلُقُ اللَّهُ مَا يَشَاءُ ۚ إِنَّ اللَّهَ عَلَىٰ كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ
سوره الفرقان (7) : وَقَالُوا مَالِ هَٰذَا الرَّسُولِ يَأْكُلُ الطَّعَامَ وَيَمْشِي فِي الْأَسْوَاقِ ۙ لَوْلَا أُنْزِلَ إِلَيْهِ مَلَكٌ فَيَكُونَ مَعَهُ نَذِيرًا
سوره الفرقان (20) : وَمَا أَرْسَلْنَا قَبْلَكَ مِنَ الْمُرْسَلِينَ إِلَّا إِنَّهُمْ لَيَأْكُلُونَ الطَّعَامَ وَيَمْشُونَ فِي الْأَسْوَاقِ ۗ وَجَعَلْنَا بَعْضَكُمْ لِبَعْضٍ فِتْنَةً أَتَصْبِرُونَ ۗ وَكَانَ رَبُّكَ بَصِيرًا
سوره الفرقان (63) : وَعِبَادُ الرَّحْمَٰنِ الَّذِينَ يَمْشُونَ عَلَى الْأَرْضِ هَوْنًا وَإِذَا خَاطَبَهُمُ الْجَاهِلُونَ قَالُوا سَلَامًا
سوره القصص (25) : فَجَاءَتْهُ إِحْدَاهُمَا تَمْشِي عَلَى اسْتِحْيَاءٍ قَالَتْ إِنَّ أَبِي يَدْعُوكَ لِيَجْزِيَكَ أَجْرَ مَا سَقَيْتَ لَنَا ۚ فَلَمَّا جَاءَهُ وَقَصَّ عَلَيْهِ الْقَصَصَ قَالَ لَا تَخَفْ ۖ نَجَوْتَ مِنَ الْقَوْمِ الظَّالِمِينَ
سوره لقمان (18) : وَلَا تُصَعِّرْ خَدَّكَ لِلنَّاسِ وَلَا تَمْشِ فِي الْأَرْضِ مَرَحًا ۖ إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ كُلَّ مُخْتَالٍ فَخُورٍ
سوره لقمان (19) : وَاقْصِدْ فِي مَشْيِكَ وَاغْضُضْ مِنْ صَوْتِكَ ۚ إِنَّ أَنْكَرَ الْأَصْوَاتِ لَصَوْتُ الْحَمِيرِ
سوره السجدة (26) : أَوَلَمْ يَهْدِ لَهُمْ كَمْ أَهْلَكْنَا مِنْ قَبْلِهِمْ مِنَ الْقُرُونِ يَمْشُونَ فِي مَسَاكِنِهِمْ ۚ إِنَّ فِي ذَٰلِكَ لَآيَاتٍ ۖ أَفَلَا يَسْمَعُونَ
سوره ص (6) : وَانْطَلَقَ الْمَلَأُ مِنْهُمْ أَنِ امْشُوا وَاصْبِرُوا عَلَىٰ آلِهَتِكُمْ ۖ إِنَّ هَٰذَا لَشَيْءٌ يُرَادُ
سوره الفتح (15) : سَيَقُولُ الْمُخَلَّفُونَ إِذَا انْطَلَقْتُمْ إِلَىٰ مَغَانِمَ لِتَأْخُذُوهَا ذَرُونَا نَتَّبِعْكُمْ ۖ يُرِيدُونَ أَنْ يُبَدِّلُوا كَلَامَ اللَّهِ ۚ قُلْ لَنْ تَتَّبِعُونَا كَذَٰلِكُمْ قَالَ اللَّهُ مِنْ قَبْلُ ۖ فَسَيَقُولُونَ بَلْ تَحْسُدُونَنَا ۚ بَلْ كَانُوا لَا يَفْقَهُونَ إِلَّا قَلِيلًا
سوره الحديد (28) : يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَآمِنُوا بِرَسُولِهِ يُؤْتِكُمْ كِفْلَيْنِ مِنْ رَحْمَتِهِ وَيَجْعَلْ لَكُمْ نُورًا تَمْشُونَ بِهِ وَيَغْفِرْ لَكُمْ ۚ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ
سوره الملك (15) : هُوَ الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ الْأَرْضَ ذَلُولًا فَامْشُوا فِي مَنَاكِبِهَا وَكُلُوا مِنْ رِزْقِهِ ۖ وَإِلَيْهِ النُّشُورُ
سوره الملك (22) : أَفَمَنْ يَمْشِي مُكِبًّا عَلَىٰ وَجْهِهِ أَهْدَىٰ أَمَّنْ يَمْشِي سَوِيًّا عَلَىٰ صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ
سوره القلم (11) : هَمَّازٍ مَشَّاءٍ بِنَمِيمٍ
سوره القلم (23) : فَانْطَلَقُوا وَهُمْ يَتَخَافَتُونَ
سوره المرسلات (29) : انْطَلِقُوا إِلَىٰ مَا كُنْتُمْ بِهِ تُكَذِّبُونَ
سوره المرسلات (30) : انْطَلِقُوا إِلَىٰ ظِلٍّ ذِي ثَلَاثِ شُعَبٍ
T
