شیعه نیوز: اجتهاد اصطلاحی عبارت است از به کار بردن توانایی های علمی و تلاش و کوشش فکری برای استنباط احکام شرعی از منابع آن (قرآن، سنت، عقل و اجماع). اجتهاد به این معنا، کار بسیار مهم و مقدسی است که خداوند در قرآن مجید آن را بر گروهی از مسلمانان واجب کرده است و می فرماید: «وَ مَا کاَنَ الْمُؤْمِنُونَ لِیَنفِرُواْ کَافَّهً فَلَوْ لَا نَفَرَ مِن کلُِّ فِرْقَهٍ مِّنهُْمْ طَائفَهٌ لِّیَتَفَقَّهُواْ فىِ الدِّینِ وَ لِیُنذِرُواْ قَوْمَهُمْ إِذَا رَجَعُواْ إِلَیهِْمْ لَعَلَّهُمْ یحَْذَرُون؛ همه مؤمنان نمی توانند (برای جهاد و جنگ در راه خدا) به سفر بروند، و باید گروهی از مؤمنان سفر کرده تا در دین خدا تفقّه کنند (مجتهد شوند) و چون بازگشتند، مردم خود را هشدار دهند، باشد که (از زشتکاری) حذر کنند».[۱]
در این آیه شریفه، خداوند بر گروهی از مؤمنین به عنوان واجب کفایی، واجب نموده که به دنبال تحصیل علم و دانش در مسائل دین بروند تا بتوانند به مرحله تفقه در دین که همان مرحله اجتهاد است، برسند و بتوانند احکام خداوند را از کتاب و سنت استنباط کرده، هم خود به آن عمل نمایند و هم دیگران را از آن آگاه سازند.
این مسئله در روایات زیادی از ائمه معصومین (علیهم‌السلام) بیان گردیده است که ما فقط به ذکر چند روایت بسنده میکنیم:
ابو خدیجه از اصحاب امام صادق (علیه‌السلام) میگوید: امام صادق (علیه‌السلام) مرا به نزد گروهی از شیعیان فرستاد و فرمود: «به آنها بگو، مبادا اگر خصومت و اختلافی بین شما (شیعیان) پیش آمد، برای قضاوت نزد این قاضیان فاسق بروید، بلکه یک نفر از خودتان را که حلال و حرام ما را میشناسد (فقیه و مجتهد است) برای قضاوت بین خود قرار دهید. به درستی که من این فرد فقیه را قاضی بین شما قرار دادهام، و بپرهیزید از این که بعضی از شما شکایت بعضی دیگر را به نزد سلطان ستمگر ببرد».[۲]
این روایت بر نیاز به فقیهان و مجتهدان دلالت دارد؛ زیرا اختلاف و خصومت در جامعه، امری اجتناب ناپذیر است و برای حل این اختلافات باید فقها و مجتهدینی باشند که در بین مردم، بر اساس احکام صحیح اسلامی قضاوت کنند و مردم (شیعیان) مجبور نباشند به زمامداران ظالم و فاسق مراجعه نمایند. پس دستور اسلام و ائمه معصومین (علیه‌السلام) این است که همواره باید برخی افراد در مسیر اجتهاد و تفقه در دین حرکت کنند.
در روایت دیگری امام عسکری (علیه‌السلام) فرمود: «اما آن فقها (مجتهدان) که نفس خود را حفظ میکنند و حافظ دین هستند و با هواهای نفسانی مخالفت میکنند و امر پروردگار را اطاعت می کنند، بر مردم واجب است که از آنان (فقیهان) تقلید کنند».[۳]
در این روایت، امام عسکری (علیه‌السلام) به شرایط فقها برای احراز مقام مرجعیت دینی مردم اشاره فرموده اند و همین طور اطاعت از فقیه و مجتهد را بر دیگران واجب شمرده اند. این روایت به اهمیت و ضرورت و عظمت مقام مجتهدین و فقیهان اشاره دارد.
هم چنین امام جعفر صادق (علیه‌السلام) به ابان بن تغلب (یکی از یاران خود) فرمود: «ای ابان، در مسجد مدینه بنشین و در مسائل شرعی فتوا بده! من دوست دارم که امثال تو (فقیهان و عالمان و مجتهدان) در میان شیعیان باشند».[۴]
در این روایت امام (علیه‌السلام)، به ضرورت وجود عالمان و مجتهدانی که بر مسائل دینی احاطه داشته و به پرسشهای مردم پاسخ بدهند، تصریح شده است. در این باره روایات زیادی داریم که در کتب احادیث آمده است.[۵]
پی نوشت
[۱] توبه، ۱۲۲.
[۲] وسائل الشیعه، ج ۱۸، ب ۱۱، ص ۱۰۰، ح ۶.
[۳] اجتجاج، طبرسی، ج ۲، ص ۲۶۳؛ وسائل الشیعه، ج۲۷، ص۱۳۱، حدیث ۳۳۴۰۱.
[۴] مستدرک وسائل الشیعه، ج۱۷، ص۳۱۵ ، باب وجوب الرجوع فی القضاء و الفتوی الی رواه الحدیث من الشیعه….
[۵] وسائل الشیعه، ج ۱۸، ب ۱۱، احادیث ۹_۱۰ _ ۲۱ _ ۲۷ _ ۴۲ و ۴۵ .
منبع: اسلام کوئیست.