پرسش
با سلام؛ منظور از انس با قرآن چیست؟ آیا روزی یک صفحه قرآن خواندن انس با قرآن حساب می‌شود؟
پاسخ اجمالی
یکی از معانی «انس» آرامش و طمأنینه است که در نقطه مقابل «وحشت» قرار می‌گیرد.[1] به این معنا نزدیک است «دیدن همراه با آرامش»؛ یعنی دیدن همراه با آرامش را نیز می‌توان از مصادیق «انس» دانست، چنانکه در قرآن از زبان موسی( علیه السلام ) آمده است هنگامی که به خانواده‌‌اش گفت: «... امْکُثُوا إِنِّی آنَسْتُ ناراً لَعَلِّی آتِیکُمْ مِنْها بِخَبَرٍ أَوْ جَذْوَةٍ مِنَ النَّار»؛[2]
هنگامى که موسى مدّتش را به پایان رسانید و همراه خانواده‌‌اش حرکت کرد، از جانب طور آتشى دید! به خانواده‌‌اش گفت: درنگ کنید که من آتشى دیدم! (می‌روم) شاید خبرى از آن براى شما بیاورم، یا شعلهاى از آتش تا با آن گرم شوید.
«آنست» از ماده «ایناس» به معناى مشاهده کردن و دیدن توأم با یک نوع آرامش و انس است.[3]
بنابر این واژه‌ی «انس» در مقابل «وحشت» به کار می‌رود؛ از این‌رو کسی که با شخصی و یا چیزی مأنوس باشد، نه تنها در صدد فرار از آن نیست، بلکه همواره در شوق هم‌‌نشینی با او خواهد بود؛ چرا که انس با او مایه آرامش خاطر و ازدیاد ایمان خواهد بود: «إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِینَ إِذا ذُکِرَ اللَّهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ وَ إِذا تُلِیَتْ عَلَیْهِمْ آیاتُهُ زادَتْهُمْ إِیماناً».[4]
این‌گونه است که امام علی( علیه السلام ) می‌فرماید: خدایا! تو با دوستانت از همه انس گیرندهترى،... اگر تنهایى و غربت به وحشتشان اندازد، یاد تو آرامشان می‌کند.[5]
بر این اساس، قرائت قرآن به عنوان سخن و کلام خدای متعال، انس با قرآن است و مایه آرامش خواهد بود.
اما این‌که منظور از انس با قرآن چیست و راه‌های آن چگونه است؟ باید گفت؛ اگر چه تلاوت قرآن حتی بدون تفکر و خواندن روزانه چندین آیه خوب است و به آن سفارش شده است: «قرآن عهد خدا به سوی مردم است؛ بنابر این سزاوار است فرد مسلمان در عهد خدا نظر کند، و در روز پنجاه آیه از آن‌را بخواند».[6]
اما چه بسیار کسانی بوده و هستند، در حالی‌که قرآن را قرائت می‌کنند، مورد لعن قرآن هستند: «وَ قَالَ ص رُبَّ تَالِی الْقُرْآنِ وَ الْقُرْآنُ یَلْعَنُهُ».[7]
چه بسیار قاریان و حافظان قرآن بودند که در صف باطل و برابر جبهه حق ایستادند، و منکر آیاتش شده، و سرانجام در راه باطل کشته شدند!
لذا برای انس با قرآن و آرامش یافتن با آن، مجرد خواندن کافی نیست، و این انس ظاهری، مراد از انس با قرآن نمی‌تواند باشد، بلکه مراد تلاوت قرآن است پیوسته در اوقات شب، و در حال سجده،[8] برای طهارت روح و عمل به دستورات آن.
انس با قرآن وقتی است که قرآن و آموزه‌هایش با زندگی انسان عجین گشته و تمام افکار و عقاید و اعمال و رفتارش بر اساس تعالیم قرآن باشد: امام صادق( علیه السلام ) فرمود: «هر کس در حال جوانى قرآن بخواند و با ایمان هم باشد، قرآن با گوشت و خونش آمیخته شود، و خداى عز و جل او را با فرشتگان پیغام برنده و نیکرفتارش رفیق کند، و قرآن براى او در روز قیامت پرده و مانعى از آتش باشد و گوید: بار پروردگارا! هر کارگرى به مزد کار خویشتن رسیده جز کارگر من».[9]
انس با قرآن، تدبر و تفکر در آیات آن و به کار بستن آن در زندگی فردی و اجتماعی است.
«کِتابٌ أَنْزَلْناهُ إِلَیْکَ مُبارَکٌ لِیَدَّبَّرُوا آیاتِهِ وَ لِیَتَذَکَّرَ أُولُوا الْأَلْبابِ»؛[10] این قرآن کتابى است با برکت که به سوى تو فرود آوردیم تا آن‌که (افراد بشر) در آیات آن تدبر نمایند و صاحبان عقل و دانش پندگیرند و متذکر گردند.
بنابر این با دقت و تفکر و تدبر در قرآن است که می‌توان از معارف بی‌کران آن بهره جست. و کامل‌‌ترین مرتبه انس با کلام خدا که در آیات و روایات فراوان بر آن تأکید شده، همین تفکر و سپس عمل به تعالیم آن است. چنانکه امام صادق( علیه السلام ) فرمود: «عَلَیْکُمْ بِالْقُرْآنِ فَمَا وَجَدْتُمْ آیَةً نَجَا بِهَا مَنْ کَانَ قَبْلَکُمْ فَاعْمَلُوا بِهِ وَ مَا وَجَدْتُمُوهُ مِمَّا هَلَکَ مَنْ کَانَ قَبْلَکُمْ فَاجْتَنِبُوه»؛[11] بر شما باد به قرآن! پس چون نشانه‌ای را یافتید که کسى که پیش از شما بوده با عمل به آن نجات یافته است، به آن عمل کنید، و چون نشانه‌ای را سبب هلاک گذشتگان یافتید، از آن بپرهیزید.
نتیجه آن‌که، انس با قرآن یعنی این‌که انسان همواره آن‌را تلاوت کند؛ در معنایش تدبر کند، و برای تنظیم رفتارهای خود با آموزه‌های قرآنی تلاش جدی و حداکثری به عمل آورد؛ یعنی قرآن با خون و گوشت او آمیخته شود. بر این اساس، بیش از خواندن قرآن - که آن نیز در جای خودش لازم است - انس با قرآن زمانی معنا خواهد داشت که آموزه‌های قرآن با جان انسان عجین شود و عمل انسان با قرآن هماهنگ باشد.
[1]. ابن منظور، محمد بن مکرم، لسان العرب، محقق، مصحح، میر دامادی، جمال الدین، ج 6، ص 14، بیروت، دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع، دار صادر، چاپ سوم، 1414ق.
[2]. قصص، 29.
[3]. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج 16، ص 74، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، 1374ش.
[4]. انفال، 2.
[5]. سید رضی، محمد بن حسین، نهج البلاغه، محقق، صبحی صالح، 349، قم، هجرت، چاپ اول، 1414ق.
[6]. کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج 2، ص 609، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق. «الْقُرْآنُ عَهْدُ اللَّهِ إِلَى خَلْقِهِ فَقَدْ یَنْبَغِی لِلْمَرْءِ الْمُسْلِمِ أَنْ یَنْظُرَ فِی عَهْدِهِ وَ أَنْ یَقْرَأَ مِنْهُ فِی کُلِّ یَوْمٍ خَمْسِینَ آیَةً».
[7]. شعیری، محمد بن محمد، جامع الاخبار، ص 48، نجف، مطبعة حیدریة، چاپ اول، بی‌تا.
[8]. آل عمران، 113.
[9]. کافی، ج 2، ص 603. «مَنْ قَرَأَ الْقُرْآنَ وَ هُوَ شَابٌّ مُؤْمِنٌ اخْتَلَطَ الْقُرْآنُ بِلَحْمِهِ وَ دَمِهِ وَ جَعَلَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ مَعَ السَّفَرَةِ الْکِرَامِ الْبَرَرَة».
[10]. صاد، 20.
[11]. عیاشی، محمد بن مسعود، التفسیر، محقق، مصحح، رسولی محلاتی، هاشم، ج 1، ص 5، تهران، المطبعة العلمیة، چاپ اول، 1380ق.
T