شیعه نیوز: قرآن کریم در بخشی از داستان حضرت موسی(علیه السلام ) از مرد با ایمانی با عنوان "رجل مؤمن من آل فرعون" یاد می‌کند که به دفاع از موسی(علیه السلام ) برخاست و پس از سال‌ها ایمان خود را آشکار نمود و موسی را از یک توطئه قتل نجات داد:
«و مرد مؤمنى از آل فرعون که ایمان خود را پنهان می‌داشت گفت: آیا می‌خواهید مردى را بکشید به دلیل آن‌که میگوید: پروردگار من «اللَّه» است، در حالی‌که دلایل روشنى از سوى پروردگارتان براى شما آورده است؟! اگر دروغ‌گو باشد، دروغش دامن خودش را خواهد گرفت و اگر راست‌گو باشد، بعضى از عذاب‌هایى را که وعده میدهد به شما خواهد رسید، خداوند کسى را که اسراف‌کار و بسیار دروغ‌گو است هدایت نمیکند».[1]
قرآن کریم در حالی از این مرد مؤمن یاد می‌کند که نامی از وی نبرده است، اما مفسران قرآن و راویان حدیث در مورد نام و شخصیت وی اختلاف نظر دارند.
عبد اللَّه بن عباس و بیشتر علما گفتند: نام او «خربیل» بود،[2] برخی گفته‌اند نامش «حزبیاییل» بود. عده‌ای او را «خبرل» نامیدند. و به روایتى دیگر نامش «حبیب»[3] و به نظر برخی «جزئیل» بود.[4]
او را سمعان هم نامیده‌اند؛ از آن جهت که به سمع وى رسید(شنید) که فرعون قصد کشتن موسى را دارد، که ایمان خویش آشکارا کرد و از موسی دفاع نمود.[5]
عده‌ای در مورد نسب و شخصیت مؤمن آل فرعون می‌گویند؛ مؤمن آل فرعون قبطی و پسر عمو و داماد(شوهر ماشطه دختر) فرعون بود.[6] بعضی هم گفتند پسر دایی فرعون بود،[7] کسی که قرآن کریم در موردش فرمود «و جاء رجل من اقصی المدینة یسعى».[8] اما برخی گفته‌اند وی از بنی اسرائیل بود و معنای آیه مجازی و برعکس می‌باشد؛ یعنی مرد مؤمنی که ایمان خود را از آل فرعون پنهان می‌داشت.[9]
برخی از مفسران از قول راویان نقل کرده‌اند؛ «حزقیل» از أصحاب فرعون و شغلش نجاری بود. او کسی بود که صندوقچه‌ای که مادر موسی فرزندش را در آن گذاشته و در نیل رها کرده بود را ساخت. البته گفته شده است وی خزانه‌دار دربار فرعون بود و به مدت صدسال ایمانش را مخفی می‌کرد؛ وی فردی مؤمن و با اخلاص بود و ایمان خود را تا زمان پیامبری موسی مخفی نگه می‌داشت و هنگامی که مناظره موسی با ساحران دربار فرعون تشکیل شد، ایمانش را اظهار نمود و با دیگر ساحرانی که به موسی ایمان آوردند کشته شد.[10]
برخى هم گفته‌اند؛ مؤمن آل فرعون ولیعهد فرعون بود که «حبیب» یا «حزبیل» نام داشت.[11]
به هر حال و نام او هرچه باشد در بزرگی و ایمان مؤمن آل فرعون، همین بس که قرآن کریم و روایات از وی به عظمت یاد نموده‌اند.
امام صادق(علیه السلام ) فرمود: منظور از «ثُلَّةٌ مِنَ الْأَوَّلِینَ»،[12] هابیل فرزند آدم(علیه السلام )، و مؤمن آل فرعون و صاحب یس، «وَ قَلِیلٌ مِنَ الْآخِرِینَ» علی بن أبی طالب(علیه السلام ) است.[13]
آن‌حضرت در جایی دیگر فرمود: «ثُلَّةٌ مِنَ الْأَوَّلِینَ وَ ثُلَّةٌ مِنَ الْآخِرِینَ»، ثلة من الأولین خربیل مؤمن آل فرعون و «ثُلَّةٌ مِنَ الْآخِرِینَ» علی بن أبی طالب(علیه السلام ) است.[14]
رسول خدا(ص) او را از صدیقین دانست و فرمود: صدیقین سه نفر بودند؛ حبیب نجار مؤمن آل یاسین، حزقیل مؤمن آل فرعون، و علی بن ابی طالب که افضل از آنها بود.[15]
اما حزقیل نبی غیر از حزقیل مؤمن آل فرعون است؛ چرا که وی به همراه ساحران دربار فرعون، پس از اظهار ایمان کشته شد. اما حزقیل نبی(علیه السلام )، سومین جانشین از سلسله جانشینان حضرت موسی(علیه السلام ) پس از یوشع و کالب بن یوفنا بود که به پیامبری در بنى اسرائیل برانگیخته شد. و بر اساس برخی گزارش‌ها در زمان حضرت داود(علیه السلام ) زندگی می‌کرد.[16]، [17]
[1]. غافر، 28. «وَ قالَ رَجُلٌ مُؤْمِنٌ مِنْ آلِ فِرْعَوْنَ یَکْتُمُ إیمانَهُ أَ تَقْتُلُونَ رَجُلاً أَنْ یَقُولَ رَبِّیَ اللَّهُ وَ قَدْ جاءَکُمْ بِالْبَیِّناتِ مِنْ رَبِّکُمْ وَ إِنْ یَکُ کاذِباً فَعَلَیْهِ کَذِبُهُ وَ إِنْ یَکُ صادِقاً یُصِبْکُمْ بَعْضُ الَّذی یَعِدُکُمْ إِنَّ اللَّهَ لا یَهْدی مَنْ هُوَ مُسْرِفٌ کَذَّابٌ».
[2]. البته برخی هم به نقل از ابن عباس و اکثر علما او را خبول نامیدند. مظهری، محمد ثناءالله، التفسیر المظهری، تحقیق، تونسی، غلام نبی، ج 8، ص 253، پاکستان، مکتبة رشدیة، 1412ق.
[3]. ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیرالقرآن، تحقیق، یاحقی، محمد جعفر، محمد مهدی، ج 17، ص 27- 28، مشهد، بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، 1408ق.
[4]. التفسیر المظهری، ج 8، ص 253.
[5]. رشیدالدین میبدی، احمد بن ابی سعد، کشف الأسرار و عدة الأبرار، تحقیق، حکمت، علی اصغر، ج 8، ص 466، تهران، امیر کبیر، چاپ پنجم، 1371ش.
[6]. همان.
[7]. شیخ صدوق، امالی، النص، ص 533، بیروت، اعلمی، چاپ پنجم، 1400ق.
[8]. قصص، 20.
[9]. التفسیر المظهری، ج 8، ص 253.
[10]. این مطلب در تفسیر خود ثعلبی نیشابوری یافت نشد، اما برخی از وی نقل کرده‌اند. ر. ک: مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج 13، ص 163، بیروت، مؤسسة الطبع و النشر، چاپ اول، 1410ق.
[11]. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه، بلاغی، محمد جواد، ج 8، ص 810- 811، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، 1372ش.
[12]. واقعه، 13.
[13]. بحرانی، سید هاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، ج 5، ص 258، تهران، بنیاد بعثت، چاپ اول، 1416ق.
[14]. عروسی حویزی، عبد علی بن جمعه، تفسیر نور الثقلین، تحقیق، رسولی محلاتی، سید هاشم، ج 5، ص 219، قم، اسماعیلیان، چاپ چهارم، 1415ق.
[15]. امالی، النص، ص 476.
[16]. همان، ص 99.
[17]. درمورد حزقیل نبی پاسخ 50696 را مطالعه کنید.
آیات مرتبط
سوره القصص (20) : وَجَاءَ رَجُلٌ مِنْ أَقْصَى الْمَدِينَةِ يَسْعَىٰ قَالَ يَا مُوسَىٰ إِنَّ الْمَلَأَ يَأْتَمِرُونَ بِكَ لِيَقْتُلُوكَ فَاخْرُجْ إِنِّي لَكَ مِنَ النَّاصِحِينَ
سوره غافر (28) : وَقَالَ رَجُلٌ مُؤْمِنٌ مِنْ آلِ فِرْعَوْنَ يَكْتُمُ إِيمَانَهُ أَتَقْتُلُونَ رَجُلًا أَنْ يَقُولَ رَبِّيَ اللَّهُ وَقَدْ جَاءَكُمْ بِالْبَيِّنَاتِ مِنْ رَبِّكُمْ ۖ وَإِنْ يَكُ كَاذِبًا فَعَلَيْهِ كَذِبُهُ ۖ وَإِنْ يَكُ صَادِقًا يُصِبْكُمْ بَعْضُ الَّذِي يَعِدُكُمْ ۖ إِنَّ اللَّهَ لَا يَهْدِي مَنْ هُوَ مُسْرِفٌ كَذَّابٌ