شیعه نیوز:آنچه در پیش رو است، مجموعه اى است فشرده درباره فرهنگ و اوصاف شیعه که در پرتو گردآورى روایات نقل شده از امامان معصوم علیهم السلام تنظیم و ترتیب یافته است.
این نوشته که ترسیم کننده سیماى شیعه راستین است، پاسخى است به این پرسش که شیعه در عصر حاضر تا چه میزان از فرهنگ و اوصاف یاد شده برخوردار بوده و رفتار و کردار او تا چه اندازه با آنچه امامان معصوم علیه السلام فرموده اند و از وى به عنوان یک شیعه انتظار داشتند، مطابقت دارد؟ افزون بر آن الگویى است براى پیروان مکتب تشیع که خودشان را در آئینه روایات ائمه اطهار علیه السلام ملاحظه نموده و جسم و جانشان را تطهیر نمایند.
شیعه و اخلاق فردى
در این بخش به برخى از ویژگى هاى فردى شیعیان اشاره مى شود که این اوصاف، ضمن داشتن وجه تشریعى و ترغیب بدان ویژگى ها، بازنماى علائم شیعیان واقعى است، هر شخص مدعى تشیع، مى بایست خودش را با این شاخص ها، محک بزند.
۱. زیرکى و تیزفهمى
عَن نَوْفِ بنِ عبدِاللّهِ البَکالىّ قال: قال لى علىّ علیه السلام: یا نَوْفُ خُلِقْنا مِن طِینَهٍ طَیّبهٍ و خُلِقَ شِیعتُنا مِن طِینَتِنا… فقُلتُ: صِفْ لى شِیعَتَک یا أمیرَالمؤمنین، فَبَکى لِذِکْرِى شِیعَتَه و قال:… فَهُمُ الکاسَهُ الأَلِبّاء…. (۱)
از نوف بکالى روایت شده که: على علیه السلام به من فرمود ما (اهل بیت) از سرشتى پاکیزه آفریده شدهایم و شیعیان ما از سرشت ما آفریده شده اند… گفتم: اى امیرمؤمنان، شیعه را برایم توصیف کن. امام با یاد شدن نام شیعه گریست و فرمود:… آنان زیرک و خردمندند….
۲. دانش طلبى
۱ـ۲. عَن ابن أبى یَعْفُور، عَنْ أبىعبدِاللّه علیه السلام قال: إنّ شِیعهَ عَلىٍّ علیه السلام کانُوا… أهلَ رَأْفَهٍ وَ عِلم…. (۲)
ابنی عفور از امام صادق علیه السلام نقل کرده که فرمود: شیعیان على علیه السلام اهل رأفت و علماند….
۲ـ۲. و قوله علیه السلام: لِنَوْفِ البَکالىّ: أَتَدْرى یا نَوْفُ مَنْ شِیعَتى؟ قال: لا واللّهِ، قال: شِیعَتى… عُلَماء…. (۳)
على علیه السلام به نوف بکالى فرمود: اى نوف، آیا مىدانى که شیعه من کیست؟ گفت: نه، به خدا سوگند، فرمود: شیعیان من… عالمانند….
۳ـ۲. قال نَوْف: عَرَضَتْ لى حاجَهٌ إلى أمیرِالمؤمنین علىِّ بن أبطالب علیه السلام… فأَقْبَلَ علیه جُنْدَبٌ و الرَّبِیعُ، فقالا له: ماِسمَهُ شِیعَتِک یا أمیرَالمؤمنین؟… و قال:… یُرى لاِءَحَدِهِمْ… حِرْصًا على عِلْم…. (۴)
نوف گوید: براى من نیازى پیش آمد که به محضر على علیه السلام شرفیاب شوم… پس جندب و ربیع بر آن حضرت وارد شدند و گفتند: اى امیرمؤمنان، نشانه شیعیان تو چیست؟… فرمود: هر یک از آنان چنین به نظر مىآیند که… نسبت به آموختن دانش علاقه فراوان دارند….
۳. کوشایى و تلاش بسیار
۱ـ۳. عَنِ المُفَضَّلِ قال: قال أبوعَبْدِاللّه علیهالسلام: إِیّاکَ و السَّفَلَهَ؛ فَإِنَّما شِیعَهُ علىٍّ علیه السلام مَن… اشْتَدَّ جِهادُه…. (۵)
مفضل گوید: امام صادق علیه السلام فرمود: از فرومایگان بپرهیز، همانا شیعه على علیه السلام کسى است که… تلاشش بسیار باشد….
۲ـ۳. وَصِیَّتُهُ علیه السلام لِعَبْدِاللّهِ بنِ جُنْدَب… یا ابنَ جُنْدَب بَلِّغْ شِیعَتَنا و قُلْ لَهُمْ: لاتَذْهَبَنَّ بِکُمُ المَذاهِبُ، فَوَاللّهِ لاتُنالُ وِلایَتَنا إلاّ بالوَرْع وَ الإجْتِهادِ فِى الدُّنْیا…. (۶)
از توصیه هاى امام صادق به عبداللّه بن جندب این است که فرمود:… اى جندب، به شیعیان ما ابلاغ کن و بگو: مذاهب و گرایش هاى گوناگون شما را [به راه انحرافى [نبرد؛ به خدا سوگند ولایت ما جز با ورع و کوشش در دنیا دستیافتنى نیست….
۴. تواضع و فروتنى
۱ـ۴. و بِالإِسْنادِ إلى أبىِ محمّدٍ العسکرىّ أَنَّهُ قال:… مَنْ تَواضَعَ فِى الدُّنْیا لِإِخْوانِه فَهُوَ عِنْدَاللّهِ مِنَ الصِّدِّیقینَ و مِنْ شِیعَهِ علىِّ بنِ أَبىِ طالِبِ علیه السلام حَقًّا…. (۷)
ازامام عسکرى علیه السلام روایت شده که فرمود:… هر کس در دنیا در برابر برادر دینى خود فروتنى نماید، او در پیشگاه خداوند از «صدیقین» و از شیعیان على علیه السلام است….
۲ـ۴. عَنْ بُکَیْر عَنْ أَبىِعَبْدِاللّهِ جَعْفَرِ بنِ محمّد ـ صَلَواتُ اللّهِ عَلَیْهِ ـ أَنّه قالَ: لَنُحِبُّ مِنْ شِیعَتِنا مَن کانَ عاقِلاً… ثُمَّ قال: إِنَّ اللّهَ تَبارَکَ وَ تَعالى خَصَّ الأنبیاءَ علیه السلام بِمَکارِمِ الأَخْلاقِ فَمَنْ کانَتْ فیهِ فَلْیَ حْمَدِ اللّهَ عَلى ذلِکَ و مَنْ لَمْ یَکُنْ فیه فَلْیَتَ ضَرَّعْ إلَى اللّهِ وَلْیَسْأَلْهُ، قال: قُلْتُ: جُعِلْتُ فِداک و ما هِىَ؟ قال:… القُنُوعُ…. (۸)
بکیر از امام صادق علیه السلام نقل کرده که فرمود: از شیعیان ما هر کس که عاقل باشد، دوستش مى داریم… آنگاه فرمود: خداوند بزرگ پیامبران را به مکارم اخلاق اختصاص داده است؛ پس هر کس آنها را دارا است، باید بر آن به درگاه الهى شکر گزارد و هر کس آنها را ندارد، باید به درگاه الهى زارى نماید و از او درخواست کند. بکیر گفت: فدایت گردم، آنها کدامند؟ فرمود:… تواضع و فروتنى….
۵. راستگویى
۱ـ۵. عَن زَیْدِ الشَحّامِ عَنْ أَبِى عبدِ اللّهِ علیه السلام عَن أَبیه علیه السلام قال: إِنَّ الرَّجُلَ کانَ فِى القَبِیلَهِ مِنْ شِیعَهِ علىّ علیه السلام فَیَکُونُ زَینَها… أَصْدَقُهُمْ… تُسْأَلُ العَشِیرَهُ عَنْهُ فَتَقُولُ: مَنْ مِثْلُ فُلانٍ! إِنَّهُ لَأَدّانا لِلأَمانَهِ وَ أَصْدَقُنا لِلْحَدِیثِ. (۹)
زید شحام گوید: امام صادق علیه السلام از پدر بزرگوارش (امام باقر علیه السلام ) نقل کرده که فرمود: مردى از شیعیان على علیه السلام در قبیله اى بود که مایه زینت آن قبیله به شمار مى رفت… [زیرا [راستگوترین آنان بود… و چون از اهل قبیله درباره او پرسش مىشد، مى گفتند: کیست مثل فلان کس؟ او در اداى امانت و راستگویى از همه ما بهتر است.
۲ـ۵. عَن بُکَیرْ، عَن أبىِ عبدِاللّهِ جعفرِ بنِ محمّدٍ ـ صَلَواتُ اللّهِ عَلَیْهِ ـ أنّه قال: لَنُحِبُّ مِن شِیعَتِنا مَنْ کانَ… صَدُوقًا وَفِیًّا، ثُمَّ قال: إنّ اللّهَ تَبارَکَ وَ تَعالى خَصَّ الأَنْبِیاءَ علیه السلام بِمَکارِمِ الأَخْلاقِ… قال: قُلْتُ: جُعِلْتُ فِداک وَ ما هِىَ؟ قال:… صِدْقُ الحَدیثِ…. (۱۰)
بکیر از امام صادق علیه السلام نقل کرده که فرمود: همانا ما دوست مى داریم از شیعیان خود کسى را که… راستگو و وفادار باشد… آنگاه فرمود: خداى بزرگ پیامبران را به مکارم اخلاق اختصاص داده است… بکیر گفت: فدایت گردم، آنها کدامند؟ فرمود:… راستگویى است….
۳ـ۵. و قالَ علیه السلام لِشِیعَتِهِ: أُوصِیکُمْ بِتَقْوَى اللّهِ… و صِدْقِ الحَدِیثِ…. (۱۱)
امام عسکرى علیه السلام به شیعیان خود فرمود: شما را به تقواى الهى… و راستگویى توصیه مىکنم….
۶. اهل عمل
۱ـ۶. بِإِسْنادِ أَخى دعبل، عن أبى جعفر علیه السلام أَنَّهُ لایُنالُ ما عِنْدَاللّهِ إلاّ بِالْعَمَلِ، و أبْلِغْ شِیعَتَنا أَنَّ أعظمَ الناسِ حسرهً یَوْمَ القِیامَهِ مَن وَصَفَ عَدْلاً ثُمَّ خالَفَهُ إِلى غَیْرِه، وَ أبْلِغْ شِیعَتَنا أَنَّهُمْ إِذا قامُوا بما أُمِرُوا أَنَّهُمْ هُمُ الفائِزُون یومَ القِیامَه. (۱۲)
دعبل از امام باقر علیه السلام روایت کرده است که فرمود: به آنچه نزد خدا است، جز با عمل دست نمى توان یافت، و به شیعیان ما ابلاغ کن که بیشترین حسرت ها در روز قیامت براى کسى است که عدالت و درستى را وصف کند ولى غیر آن را به کار بندد، و به شیعیان این حقیقت را برسان که هرگاه براى انجام آنچه مأمور شده اند به پا خاستند، تحقیقاً در روز قیامت رستگارند.
۲ـ۶. عَنْ جابِر، عَنْ أَبى جَعْفر علیه السلام فى قَوْلِهِ تَعالى: «و بشّر الذین آمنوا و عملوا الصالحات» فَالَّذین آمَنُوا و عَمِلُوا الصّالِحاتِ عَلِىُّ بْنُ أَبىِ طالبِ علیه السلام و الأَوْصِیاءُ مِنْ بَعْدِه و شِیعَتُهُمْ، قالَ اللّهُ تَعالى: «أنّ لهم جنّات تجرى من تحتها الأنهار». (۱۳)
از جابر نقل شده است که امام باقر علیه السلام درباره سخن خداى تعالى: «و بشّر الذین آمنوا و عملوا الصالحات»[بقره/۲۵] (و کسانى را که ایمان آورده و کارهاى شایسته کردهاند مژده ده) فرمود: «الذین آمنوا و… » درباره على بنأبى طالب علیه السلام و اوصیاى بعد از او و شیعیان آنان است. خداوند متعال [درباره آنان] فرمود: «أنّ لهم جنّات تجرى من تحتها الأنهار» (که آنان را بوستان هایى است که از زیر [درختان [آنها جویها روان است. )
۳ـ۶. عَنْ جابِر عن أبى جعفر علیه السلام و عَنْ تمیمِ بنِ حذیَم عن ابن عبّاس قال: لمّا نَزَلَ هـذِهِ الآیَه: «إنّ الذین آمنوا و عملوا الصّالحات أولـئک هم خیر البریّه»قال النبىُّ صلى الله علیه وآله لِعَلِىٍّ علیه السلام: «هُوَ أَنْتَ وَ شِیعَتُک، تَأْتى أَنْتَ وَ شِیعَتُک یومَ القِیامَهِ راضِیینَ مَرْضِیّین… ». (۱۴)
جابر از امام باقر علیه السلام از تمیم از ابنعباس نقل کرده است: هنگامى که این آیه نازل شد: «إنّ الذین آمنوا و عملوا الصالحات أُولـئِک هم خیر البریّه»؛ [بیّنه/۷ [(همانا کسانى که ایمان آورده و کارهاى شایسته کردهاند، ایشانند که بهترین آفریدگانند) پیامبر صلى الله علیه وآله به على علیه السلام فرمود: این آیه درباره تو و شیعیان توست؛ تو و شیعیانت در حالى که خشنودید و مورد رضاى الهى هستید، حضور خواهید یافت….
۷. یکدلى و یکزبانى
۱ـ۷. عن مِهْزَم قال: دَخَلْتُ عَلى أبى عبداللّه علیه السلام فَذَکَرْتُ الشِیعَهَ فقال: یا مِهْزَمُ إِنَّمَا الشِیعَهُ مَنْ… لَمْیَخْتَلِفُ قَوْلُهُمْ وَ إِن اخْتَلَفَ بِهِمُ البُلْدان…. (۱۵)
مهزم گفت: بر امام صادق علیه السلام وارد شدم و از شیعه یاد کردم. فرمود: اى مهزم، تحقیقاً شیعیان کسانىاند که… اختلاف در سخنانشان نیست، هر چند شهرهایشان از هم دور باشد….
۲ـ۷. عن مِهْزَمِ الأَسَدِیّ قال: قال أَبُوعَبْدِاللّهِ علیهالسلام: یا مِهْزَمُ شِیعَتُنا… لَنْتَخْتَلِفَ قُلُوبُهم، وَ إِنِ اخْتَلَفَ بِهِمُ الدّار…. (۱۶)
از مهزم روایت شده که امام صادق علیه السلام فرمود: اى مهزم، شیعیان ما کسانى اند که… دلهایشان هرگز از هم جدا نمى شود، اگرچه خانه هایشان از هم دور باشد….
۳ـ۷. قال علىٌّ علیه السلام لِمَوْلاهُ نَوْفِ الشامِیّ:… هَلْ تَدْرى مَنْ شِیعَتى؟ قال: لا وَاللّهِ، قال:… شِیعَتِى الّذین… إِخْتَلَفَ بِهُمُ الأَبْدانُ، وَ لَمْتَخْتَلِفْ قُلُوبُهم…. (۱۷)
على علیه السلام به دوستدارش نوف شامى فرمود:… آیا مىدانى شیعه من کیست؟ نوف گفت: نه، به خدا سوگند. فرمود:… شیعیان من کسانىاند که… پیکرهایشان از هم جدا است ولى دلهایشان از هم جدا نیست….
۸. یکسانى ظاهر و باطن
قال أبوعبدِاللّهِ علیه السلام: یَنْبَغى لِمَنِ ادَّعى هـذَا الأمرَ فىِ السّـِرِّ أَنْ یَأْتِىَ عَلَیْهِ بِبُرْهانٍ فِى العَلانِیَهِ، قُلْتُ: وَ ما هَذَا البُرْهانِ الّذى یَأْتى بِهِ فِى العَلانِیَهِ؟ قال: یُحِلُّ حَلالَ اللّهِ و یُحَرِّمُ حَرامَ اللّهِ وَ یَکُونُ لَهُ ظاهِرٌ یُصَدِّقُ باطِنَه. (۱۸)
امام صادق علیه السلام فرمود: سزاوار است کسى که در پنهانى مدّعى این امر (شیعه بودن) است، آشکارا برهان و دلیلى ارائه دهد. [راوى گفت: [عرض کردم: این چه برهانى است که باید آشکارا بیاورد؟ فرمود: حلال خدا را حلال شمارد و حرام خدا را حرام بداند و داراى ظاهرى باشد که باطنش را تصدیق و تأیید نماید.
۹. گذشت از بدى کننده
عَنْ أَبىِ إِسماعِیلِ قال: قُلْتُ لِأَبىِجَعْفَرِ: جُعِلْتُ فِداکَ، إِنَّ الشِیعَهَ عِنْدَنا کَثِیرٌ فقال:… هَلْ یَتَجاوَزُ المُحْسِنُ عَلَى المُسىء و یَتَواسَوْنَ؟ فَقُلْتُ: لا، فقال: لَیْسَ هـؤُلاءِ شیعهٌ، الشیعهُ مَنْ یَفْعَلُ هـذا. (۱۹)
ابواسماعیل گوید: به امام باقر علیه السلام عرض کردم: فدایت شوم، شیعه نزد ما بسیار است. فرمود:… آیا نیکوکاران از بدى کنندگان مى گذرند و مساوات و برابرى را رعایت مى کنند؟ گفتم: خیر، فرمود: پس آنان شیعه نیستند. شیعه کسى است که چنین کند.
۱۰. ساده زیستى
۱ـ۱۰. عَنْ جابِر عَنْ أبى جَعْفَر علیه السلام قال: قال: یا جابِرُ إِنَّما شِیعَهُ علىٍّ علیهالسلام مَنْ… أولـئک الخَفِیفَهُ عَیْشُهُمْ…. (۲۰)
از جابر نقل شده که امام باقر علیهالسلام فرمود: اى جابر، جز این نیست که شیعیان على علیه السلام کسانى هستند که… سطح زندگى شان پایین است….
۲ـ۱۰. عَنْ أَبىبَصِیر، عَنْ أَبىعَبْدِاللّه علیه السلام قلتُ: جُعِلْتُ فِداک، صِفْ لى شِیعَتَک، قال:… شِیعَتُنا الخَفِیفَهُ عَیْشُهُمْ…. (۲۱)
ابوبصیر مى گوید: به امام صادق علیهالسلام عرض کردم: قربانت شوم، شیعه خود را برایم توصیف فرما. فرمود:… شیعیان ما در زندگى سبک بارند….
۱۱. محافظت بر نماز
۱ـ۱۱. عَنِ ابن عُمَیْر قال: قلتُ لِأَبىِ الحسن موسى علیه السلام: أخبرنى عَنْ تَخَتُمِّ أمیرالمؤمنین علیه السلام بِیَمِینِهِ… فقال:… وَ هُوَ عَلامَهٌ لِشِیعَتِنا، یُعْرَفُونَ بِه و بالمُحافَظَهِ عَلى أَوْقاتِ الصَّلاه…. (۲۲)
ابن عمیر گوید: به امام کاظم علیه السلام عرض کردم: مرا از علت اینکه على علیه السلام انگشتر به دست راست مىکرد آگاه فرما… فرمود:… این کار نشانه شیعیان ما است که به آن و به مراقبت از وقتهاى نماز… شناخته مى شوند….
۲ـ۱۱. عَن اللَّیْثیى، عَنْ جَعْفَر بنِ محمّد علیه السلام قال: امتَحَنُوا شِیعَتَنا عِنْدَ ثَلاث: عِنْدَ مَواقیتِ الصَّلَواتِ کَیْفَ مُحافَظَتُهُمْ عَلَیْها…. (۲۳)
لیثى از امام صادق علیهالسلام روایت کرده که فرمود: شیعیان ما را در سه جا آزمایش کنید: هنگام فرارسیدن اوقات نماز که مراقبت آنان نسبت به آن چگونه است….
شیعه در عرصه روابط اجتماعى
گرچه تفکیک ویژگى هاى فردى و اجتماعى انسان و تعیین قلمروهاى این اوصاف مشکل و گاهى نشدنى است زیرا ابعاد انسان منفک نیست لیکن ویژگى هایى را که بیشتر به روابط اجتماعى مربوط بوده و معطوف به دیگران مى باشد در فصلى جداگانه ذکر مى شود تا چراغ راهنماى جوامع شیعى و رهپویان ائمه اطهار باشد.
۱. پرهیز از تحقیر دیگران
إِنّى سَمِعْتُ أَباعَبْدِاللّه علیه السلام یَقُولُ:… لاتُحَقِّرُوا وَ لاتَجْفُوا فُقَراءَ شِیعَهِ آلِ محمّد صلىاللهعلیهوآله…. (۲۴)
[مفضل بن عمر گوید]: از امام صادق علیه السلام شنیدم که مى فرمود:… فقیران شیعه آل محمّد صلى الله علیه وآله را تحقیر و جفا نکنید….
۲. پذیرش سخن حقّ
إِنّى سَمِعْتُ أَباعَبْدِاللّهِ علیه السلام یَقُولُ:… لاتَغْضَبُوا مِنَ الحَقِّ إذا قیلَ لَکُمْ. وَ لاتَبْغُضُوا أَهْلَ الحقِّ إِذا صَدَعُوکُمْ بِهِ، فإنّ المُؤْمِنَ لایَغْضَبُ مِنَ الحَقِّ إذا صُدعَ به. (۲۵)
[از توصیه هاى مفضل بن عمر به جماعت شیعه این بود که گفت: ] از امام صادق شنیدم که مىفرمود:… از سخن حقى که به شما گفته مىشود، خشمگین نشوید و به اهل حق آنگاه که شما را آشکارا به آن فرامى خوانند، کینه نورزید؛ زیرا مؤمن از حق ـ هرگاه به آن فراخوانده شود ـ برآشفته نمى شود.
۳. رفتار پسندیده با اهل سنّت
۱ـ۳. و قال علیه السلام لِشِیعَتِهِ: أُوصِیْکُم بِتَقْوَى اللّهِ وَ… صَلُّوا فى عَشائِرِهِمْ وَاشْهَدُوا جَنائِزَهُمْ وَ عُودُوا مَرْضاهُمْ وَ أَدُّوا حُقُوقَهُمْ فَإِنَّ الرَّجُلَ مِنْکُمْ إِذا وَرَعَ فى دِینِه وَ صَدَقَ فى حَدِیثِهِ وَ أَدَّى الأَمانَهَ و حَسُنَ خُلْقُه مَعَ الناسِ قیلَ: هذا شِیعِىٌّ فَیَسُرُّنى ذلِکَ. اتَّقُوا اللّهَ وَ کُونُوا زَیْناً وَ لاتَکُونُوا شَیْناً. جُرُّوا إِلَیْنا کُلَّ مَوَدَّهٍ وَادْفَعُوا عَنّا کُلَّ قَبِیحٍ فَإِنَّهُ ما قِیلَ فِینا مِنْ حُسْنٍ فَنَحْنُ أَهْلُه و ما قِیل فِینا مِنْ سُوءٍ فَما نَحنُ کَذلِک…. (۲۶)
امام عسکرى علیه السلام به شیعیان خود فرمود: شما را به تقواى الهى سفارش مىکنم… و اینکه… در میان قبایل آنان (در مساجد غیر شیعه) نماز بخوانید و در تشییع جنازههاى آنان شرکت کنید و بیمارانشان را عیادت و حقوق آنان را ادا کنید. زیرا اگر مردى از شما در دینش ورع داشته و در گفتارش راستگو باشد و نیز امانت را برگرداند و اخلاقش با مردم خوب باشد، گفته خواهد شد که او شیعه است و این مرا خوشحال مى سازد. تقواى الهى را رعایت کنید و مایه زینت ما باشید نه سبب ننگ و عار. هر نوع دوستى را به سوى ما جلب کنید و هر نوع زشتى را از ما دور سازید؛ زیرا آنچه از خوبی ها درباره ما گفته شود، ما سزاوار آنیم و آنچه از بدیها درباره ما گفته شود، ما چنین نیستیم….
۲ـ۳. عَنْ عُمَرَ بنِ أَبانِ قال: سَمِعْتُ أَباعَبْدِاللّهِ علیه السلام یقول: یا مَعْشَرَ الشِیعَه… عُودُوا مَرْضاهُمْ، وَاشْهَدُوا جَنائِزَهُمْ و صَلُّوا فى مَساجِدِهِم وَ لایَسْبِقُوکُمْ إلى خیرٍ فَأَنْتُمْ وَاللّهِ أَحَقُّ مِنْهُمْ بِه. (۲۷)
عمر بن ابان گوید: از امام صادق علیه السلام شنیدم که مى فرمود: اى جماعت شیعه… از بیماران آنان (غیر شیعه) عیادت نمایید و در تشییع جنازه هاى آنها شرکت کنید و در مساجدشان نماز گزارید. مبادا آنان در انجام کار خیر از شما پیشى بگیرند؛ زیرا به خدا سوگند شما به این کار از آنان سزاوارترید.
۴. پسندد آنچه براى دیگران مى پسندد
و قال علیه السلام لِلْمُفَضَّلِ: أُوصِیْکَ بِسِتِّ خِصالٍ تُبَلِّغُهُنَّ شِیعَتى، قُلْتُ: وَ ما هُنَّ یا سَیِّدى؟ قال علیهالسلام:… و أَنْ تَرْضى لِأَخِیکَ ما تَرْضى لِنَفْسِک…. (۲۸)
امام صادق علیهالسلام به مفضل فرمود: تو را به شش خصلت سفارش مى کنم که آنان را به شیعیان من برسانى. گفتم: آنها کدامند اى سرور من؟ فرمود:… این که آنچه براى خود مى پسندى براى برادر دینى خود نیز بپسندى….
۵. ضعیف نوازى
دَخَلَ سَدِیرُ الصَیْرَفى عَلى أبى عبدِاللّه علیه السلام و عِنْدَهُ جماعهٌ مِنْ أَصْحابِهِ فقال: یا سَدیرُ لاتَزالُ شِیعَتُنا مَرْعِیّینَ مَحْفُوظینَ مَسْتُورینَ مَعْصُومِینَ ما أَحْسَنُوا النَظَرَ لِأَنْفُسِهِمْ فیما بَیْنَهم و بَیْنَ خالِقِهِم وَ صَحَّتْ نِیّاتُهم لِأَئِمّتِهِمْ وَ بَرُّوا إِخْوانَهُم فَعَطَفُوا عَلى ضَعیفِهِمْ وَ تَصَدَّقُوا عَلى ذَوِى الفاقِهِ مِنْهُمْ…. (۲۹)
سدیر صیرفى بر امام صادق علیهالسلام وارد شد در حالى که گروهى از اصحاب نزد آن حضرت حضور داشتند. امام فرمود: اى سدیر، شیعیان ما پیوسته مورد رعایت و حفاظت الهى و پوشیده از گزند و دید دشمن و مصون از گناه هستند، تا زمانى که نسبت به خود در آنچه مربوط به آنان و آفریدگارشان است، خوشبین باشند و نیّت هایشان در رابطه با امامان شان درست باشد و به برادران دینى خود نیکى کنند و براى برآوردن خواسته هاى ضعیفان شان به آنان مراجعه نمایند و به نیازمندانشان صدقه دهند….
۶. بى آزارى
۱ـ۶. عَنْ نَوْفِ بنِ عَبْداللّه البِکالى قال: قالَ لى علىٌّ علیه السلام:… یا نَوْفُ شِیعَتى واللّهِ… شُرُورُهُمْ مَکْنُونَهٌ… أَنْفُسُهُمْ مِنْهُمْ فى عِناءٍ، و النّاسُ مِنْهُمْ فى راحَه…. (۳۰)
نوف بکالى گوید: على علیه السلام به من فرمود:… سوگند به خدا، شیعیان ما… شرّشان پوشیده است و به کسى نمى رسد… خود از ناحیه دیگران در سختى اند [ولى] مردم از ناحیه آنان در راحتى به سر مى برند….
۲ـ۶. و قال علیه السلام: شِیعَتُنا… شُرُورُهُمْ مَأْمُونَه…. (۳۱)
على علیه السلام فرمود: شیعیان ما… شرّشان به کسى نمىرسد….
۷. وفا به عهد و پیمان
۱ـ۷. عَنْ أَبىِ بَصِیر قالَ: قالَ الصّادِقُ علیه السلام: شِیعَتُنا… أَهْلُ الوَفاء…. (۳۲)
از ابوبصیر نقل شده که گفت: امام صادق علیه السلام فرمود: شیعیان ما… اهل وفا هستند….
۲ـ۷. عَنْ بُکَیْر، عَنْ أَبىِ عَبْدِاللّهِ جَعْفَرِ بن محمّد ـ صَلَواتُ اللّهِ عَلَیْهِ ـ أَنَّهُ قالَ: لَنُحِبُّ مِنْ شِیعَتِنا مَنْ کان… وفیّاً…. (۳۳)
بکیر از امام صادق علیه السلام نقل کرده که فرمود: قطعاً، از میان شیعیان خود کسى را که… به عهد و پیمان خود بسیار وفادار باشد، دوست مىداریم….
۸. رفتار آشتى جویانه با معاشران
۱ـ۸. عَنْ أَبىِ جَعْفَرٍ علیهالسلام قال: أَمِیرُالمُؤْمنین علیهالسلام: شِیعَتُنا… سِلْمٌ لِمَنْ خالَطُوا. (۳۴)
از امام باقر علیه السلام روایت شده که على علیه السلام فرمود: شیعیان ما… با هم نشینان خود رفتارى آشتى جویانه دارند.
۲ـ۸. و قال علیه السلام: یا شِیعَهَ آلِ محمّدٍ صلى الله علیه وآله إِنَّهُ لَیْسَ مِنّا مَنْ… لَمْیُحْسِنْ صُحْبَهَ مَنْ صَحِبَهُ… وَ مُصالِحَهَ مَنْ صالَحَهُ…. (۳۵)
امام صادق علیه السلام فرمود: اى شیعه آل محمّد صلى الله علیه وآله از ما نیست کسى که… همنشینى او با معاشران خود… و صلح و آشتى او با مردم نیکو نباشد….
۹. پرهیز از جدال بی جا
بِالإِسنادِ عَنْ أبىِ محمّدٍ العسکرى علیه السلام قال: ذُکِرَ عِنْدَ الصادقُ علیه السلام الجِدالُ فِى الدّین، وَ إنَّ رسولَاللّه صلى الله علیه وآله و الأَئِمَّهَ المَعْصُومِین علیه السلام قَدْ نَهَوا عَنْه فقال الصادقُ علیه السلام: لَمْیُنْهَ عَنْه مُطْلقًا لـکِنَّه نُهِىَ عَنِ الجِدال بغَیر الّتى هِىَ أَحْسَن، أما تَسْمَعُونَ اللّهَ یَقُولُ؟: «و لاتجادلوا أهل الکتاب إلاّ بالّتى هى أحسن»و قولَه تعالى: «أدع إلى سبیل ربّک بالحکمه و الموعظه الحسنه و جادلهم بالّتى هى أحسن» فالجِدالُ بِالَّتى هِىَ أَحْسَن قَدْ قَرَنَهُ العُلَماءُ بِالدِّینِ، و الجِدالُ بغیرِ الّتىِ هِى أَحْسَن مُحَرَّمٌ و حَرَّمَهُ اللّهُ تعالى عَلى شِیعَتِنا…. (۳۶)
از امام عسکرى علیه السلام روایت شده که فرمود: نزد امام صادق علیه السلام از جدال در دین یاد شد و اینکه رسول خدا صلى الله علیه وآله و امامان معصوم علیه السلام از این کار نهى کرده اند. حضرت فرمود: از آن به طور مطلق نهى نشده بلکه از جدال ناپسند نهى شده است. آیا سخن خدا را نشنیدهاى که فرمود: «وَ لاتُجادِلُوا أهلَ الکتابِ إلاّ بِالَّتى هِىَ أَحْسَن»[عنکبوت/۴۶ [(و با اهلکتاب جز به شیوهاى که نیکوتر است مجادله مکنید) و نیز این سخن خداوند متعال را: «أدع إلى سبیل ربّک بالحکمه و الموعظه الحسنه و جادِلُهم بالّتى هى أحسن»[نحل/۱۲۵ [(مردم را با حکمت و پند نیکو به راه پروردگارت بخوان و با آنان به شیوهاى که نیکوتر است مجادله و گفت و گو کن). جدالى که نیکوست، جدالى است که عالمان دینى با آن پیوند دارند و رعایت مى کنند و جدال ناپسند، حرام است و خداوند متعال آن را بر شیعیان ما تحریم کرده است….
۱۰. پرهیز از کمک به حاکمان ستمگر
عَنْ مَسْعَدَهِ بنِ صَدَقَه قال: سَأَلْتُهُ، عَنْ قَوْمٍ مِنَ الشِّیعَهِ یَدْخُلُونَ فِى أَعْمالِ السُّلْطان و یَعْمَلُونَ لَهُمْ وَ یَجْبُونَ لَهُمْ و یُوالُونَهُمْ، قال: لَیْسَ هُمْ مِنَ الشِیعَهِ…. (۳۷)
مسعده بن صدقه گوید: از امام صادق علیه السلام درباره گروهى از شیعه پرسیدم که در کارهاى سلاطین (پادشاهان ستمگر) وارد مىشوند و براى آنان کار کرده و مالیات جمع مى کنند و به آنان یارى مى رسانند. فرمود: آنان شیعه نیستند….
۱۱. پرهیز از درخواست مالى
۱ـ۱۱. وَصِیَّتُهُ علیه السلام لِعَبْدِ اللّهِ بنِ جُنْدَب… یَا ابْنَ جُنْدَب إِنَّما شِیعَتُنا یُعْرَفُونَ بِخِصالٍ شَتّى:… لایَسْأَلُونَ لَنا مُبْغِضًا، وَ لَوْ ماتُوا جُوعًا…. (۳۸)
از توصیه هاى امام صادق علیه السلام به عبدالله بن جندب این بود… اى فرزند جندب، همانا شیعیان ما به خصلت هایى چند شناخته مىشوند:… از دشمنان ما چیزى درخواست نمى کنند هر چند از گرسنگى بمیرند….
۲ـ۱۱. قال الصّادقُ علیه السلام: شِیعَتُنا مَنْ لایَسْأَلُ الناسَ(۳۹) شَیْئًا وَ لَوْ ماتَ جُوعًا. (۴۰)
امام صادق علیه السلام فرمود: شیعیان ما کسانى هستند که از مردم (مخالفان و غیر خودی ها) چیزى درخواست نمى کنند هر چند از گرسنگى بمیرند.
۱۲. اعتدال و میان هروى
عَنْ عَمرو بنِ سَعِیدِ بنِ بَلال، قال: دَخَلْتُ عَلى أبىِ جعفر علیه السلام وَ نَحْنُ جَماعَهٌ فقال: کُونُوا النُمْرُقَهُ الوُسْطى یَرْجِعُ إِلَیْکُمْ الغالى وَ یَلْحَقُ بِکُمُ التالى…. (۴۱)
عمرو بن سعید گوید: بر امام باقر علیه السلام وارد شدم در حالى که ما یک گروه بودیم. فرمود: شما [مانند] آن تکیه گاه میانه باشید که تندروها به ناگزیر به سوى شما باز آیند و کندروها به شما به پیوندند….
۱۳. پرهیز از غلوّ
عن عُمَر بن خالد، عَنْ أبى جعفر علیه السلام قال: یا مَعْشَرَ الشِیعَهِ شِیعَهِ آلِ محمّدٍ، کُونُوا النُمْرُقَهُ الوُسْطى: یَرْجِعُ إِلَیْکُمُ الغالى، وَ یَلْحَقُ بِکُمُ التالى، فقال لَهُ رجلٌ مِنَ الأَنْصار، یقال له سَعْد: جُعِلْتُ فِداک مَا الْغالى؟ قال قومٌ یقولون فِینا ما لانَقُولُه فِى أَنْفُسِنا فَلَیْسَ أُولـئِکَ مِنّا وَ لَسْنا مِنْهُمْ قال: فَمَا التّالى؟ قال: الْمُرْتادُ یُرِیدُ الخَیْرَ یَبْلُغُهُ الخَیْرُ یُوجَرُ عَلَیْه. (۴۲)
عمر بن خالد از امام باقر علیه السلام روایت کرده که فرمود: اى جماعت شیعه، اى شیعیان آل محمّد صلى الله علیه وآله، مانند پشتى در میانه باشید (که از دو جانب به آن تکیه دهند؛ یعنى، راه راست را بپیمایید و بر حدّ اعتدال باشید که مردم در زندگیشان از شما بیاموزند) و آنکه غلو کرده و پیشى گرفته به جانب شما باز گردد و آنکه وامانده خود را به شما برساند. مردى از انصار به نام سعد عرض کرد: جانم فداى تو باد، غالى کیست؟ فرمود: گروهى که درباره ما چیزهایى گویند که ما آن را درباره خود نمى گوییم؛ آنان از ما نیستند و ما هم از آنان نیستیم. گفت تالى و عقب مانده کیست؟ فرمود: کسى که طالب خیر (دین حق و عمل صالح) است؛ خیر به او مى رسد و به میزان نیتش پاداش داده مىشود.
۱۴. جلب محبّت براى اهل بیت
«وَ لاَتَسْتَوِى الْحَسَنَهُ وَ لاَ الْسَّیِّئَهُ ادْفَعْ بِالَّتِى هِیَ أَحْسَنُ فَإِذَا الَّذِى بَیْنَکَ وَ بَیْنَهُ عَدَاوَهٌ کَأَنَّهُ وَلِیٌّ حَمِیمٌ»(فصلت (۴۱) ۳۴)
و نیکى و بدى برابر نیست، [بدى دیگران را] به شیوهاى که نیکوتر است دور کن که [اگر چنین کنى] آنگاه آن که میان تو و او دشمنى است همچون دوستى نزدیک و مهربان گردد.
۱ـ۱۴. عَنْ عَبْدِالأَعْلى، قال: قال لى أبوعبداللّه جعفر بن محمّد علیه السلام: یا عَبْدَالأَعْلى… فَاقْرَأْهُمُ السَّلامَ وَ رَحْمَهَ اللّهِ ـ یعنى الشِیعه ـ وَ قُلْ: قالَ لَکُمْ: رَحِمَ اللّهُ عَبْدًا اسْتَجَرَّ مَوَدَّهَ الناسِ إِلى نَفْسِهِ وَ إِلَیْنا، بِأَنْ یُظْهِرَ ما یَعْرِفُونَ وَ یَکُفَّ عَنْهُمْ ما یُنْکِرُون. (۴۳)
از عبدالأعلى روایت شده که امام صادق علیه السلام به من فرمود: اى عبدالأعلى… به آنان (شیعیان) سلام و رحمت خدا را ابلاغ کن و بگو: امام به شما فرمود: خدا رحمت کند بندهاى را که مودّت و دوستى مردم را به سوى خود و به سوى ما جلب مىکند؛ بدین ترتیب که آنچه را آنان مى شناسند و خوب مىدانند، اظهار مى دارد و آنچه را آنان خوش نمى دارند و بد مى شمرند، در برابر آنان انجام نمى دهد.
۲ـ۱۴. و قال علیه السلام لِشِیعَتِهِ:… اتّقوا اللّهَ و کونوا زَینًا و لاتکونوا شَیْناً، جرّوا إلینا کُلَّ مودّهٍ، وادفعوا عَنّا کُلَّ قبیح فإنّه ما قیل فینا مِن حُسُن فنحن أهلُه و ما قیل فینا مِن سوءٍ فما نحن کذلک…. (۴۴)
امام عسکرى علیه السلام به شیعیانش فرمود:… تقواى الهى را رعایت کنید و مایه زینت و افتخار ما باشید نه سبب ننگ و شرم. هر مودّت و دوستى را به سوى ما جلب کنید و از ما در برابر هر زشتى دفاع کنید، زیرا هر چه از زیبایی ها و خوبی ها درباره ما گفته شود، ما اهل آن هستیم و هر چه از بدی ها و زشتی ها درباره ما گفته شود، ما چنین نیستیم….
۱۵. پرهیز از دشمن تراشى
عَنْ أَبى عَبْداللّهِ علیه السلام:… أَنّى یَکُونُونَ لَنا شِیعَهً وَ إِنَّهُمْ لَیُخاصِمُونَ عَدُوَّنا فِینا حَتّى یَزِیدُوهُمْ عَداوَهً…. (۴۵)
مفضّل از امام صادق روایت کرده که فرمود:… چگونه آنان از شیعیان ما به شمار مى روند در حالى که درباره ما با دشمنان مان به نزاع و ستیزه گرى برمى خیزند، تا جایى که دشمنى آنان را بیشتر مى سازند….
۱۶. کتمان و حفظ اسرار
۱ـ۱۶. عَنِ الثُّمالى، عَنْ عَلىِّ بن الحسین علیه السلام قال: وَدَدْتُ أَنّىِ افْتَدَیْتُ خَصْلَتَیْنِ فىِ الشِیعَهِ لَنا بِبَعْضِ ساعِدِى: النَّزَقَ وَ قِلَّهَ الکِتْمان. (۴۶)
از ثُمالى روایت شده که امام سجّاد علیه السلام فرمود: دوست دارم که در برابر وجود دو خصلت در میان شیعه، قسمتى از دستم را فدا کنم [تا آن دو از بین برود]: ۱. سبکى و شتاب در کارها بر اثر جهل و حماقت ۲. کمى کتمان.
۲ـ۱۶. عَنِ اللَّیْثى، عَنْ جَعْفَر بن محمّد علیه السلام قال: امتَحِنُوا شِیعَتَنا عِنْدَ ثَلاثٍ:… عِنْدَ أَسْرارِهِمْ کَیْفَ حِفْظُهُمْ لَها عَنْ عَدُوِّنا…. (۴۷)
لیثى گوید: امام صادق علیه السلام فرمود: شیعیان ما را در سه وقت بیازمایید:… به وقت اسرارشان که چگونه آنها را از دشمنان ما نگه مى دارند….
۳ـ۱۶. عَنْ مُیَسِّر قال: قال أبوجعفر علیه السلام: یا مُیَسِّرُ أَلا أُخْبِرُکَ بِشِیعَتِنا؟ قُلْتُ: بَلى جُعِلْتُ فِداک قال: إِنَّهُمْ حُصُونٌ حَصِینَهٌ… لَیْسُوا بالمَذایِیِعِ(۴۸) البُذُر…. (۴۹)
از میسّر روایت شده که امام باقر علیه السلام فرمود: اى میسّر، آیا تو را از شیعیانم آگاه سازم؟ گفتم: آرى فدایت شوم. فرمود: آنان دژهاى محکماند… نه افشاگر رازها و ناتوان از نگهدارى اسرار….
پى نوشت ها
۱. مجلسى، محمدباقر، بحارالانوار، ج ۲، بیروت، مؤسسه وفا، ج ۶۵، ص ۱۷۷، ح ۳۴.
۲. همان، ج ۶۵، ص ۱۸۸، ح ۴۳.
۳. همان، ج ۷۵، ص ۲۸، ح ۹۵.
۴. همان، ج ۷۵، ص ۲۹، ح ۹۶.
۵. همان، ج ۶۵، ص ۱۸۷، ح ۴۲.
۶. همان، ج ۷۵، ص ۲۸۱، ح ۱.
۷. همان، ج ۴۱، ص ۵۵، ح ۵؛ ج ۷۲، ص ۱۱۷، ح ۱.
۸. همان، ج ۶۶، ص ۳۹۷، ح ۸۶.
۹. همان، ج ۳۴، ص ۳۰۶، ح ۱۰۷۱.
۱۰. همان، ج ۶۶، ص ۳۹۷، ح ۸۶.
۱۱. همان، ج ۷۵، ص ۳۷۲، ح ۱۲.
۱۲. همان، ج ۲، ص ۲۹، ح ۱۲.
۱۳. همان، ج ۳۶، ص ۱۲۹، ح ۷۸.
۱۴. همان، ج ۳۵، ص ۳۴۶، ح ۲۲.
۱۵. همان، ج ۶۵، ص ۱۷۹، ح ۳۷.
۱۶. همان، ج ۶۵، ص ۱۸۰، ح ۳۹.
۱۷. همان، ج ۶۵، ص ۱۹۱، ح ۴۷.
۱۸. همان، ج ۶۵، ص ۱۶۴، ح ۱۵.
۱۹. همان، ج ۷۱، ص ۲۵۴، ح ۴۹.
۲۰. همان، ج ۶۵، ص ۱۶۸، ح ۲۸.
۲۱. همان، ج ۶۶، ص ۴۰۱، ح ۹۹.
۲۲. همان، ج ۴۲، ص ۶۹، ح ۱۸.
۲۳. همان، ج ۸۰، ص ۲۲، ح ۴۰؛ ج ۶۵، ص۱۴۹، ح۱.
۲۴. همان، ج ۷۵، ص ۳۸۲، ح ۱.
۲۵. همان، ج ۷۵، ص ۳۸۲، ح ۱.
۲۶. همان، ج ۷۵، ص ۳۷۲، ح ۱۲.
۲۷. همان، ج ۸۵، ص ۱۱۹، ح ۸۳.
۲۸. همان، ج ۷۵، ص ۲۵۰، ح ۹۴.
۲۹. همان، ج ۶۵، ص ۱۵۳، ح ۱۰.
۳۰. همان، ج ۶۵، ص ۱۷۷، ح ۳۴.
۳۱. همان، ج ۷۵، ص ۲۶، ح ۹۱؛ ج۶۵، ص۱۹۱، ح۴۷.
۳۲. همان، ج ۶۵، ص ۱۶۷، ح ۲۳.
۳۳. همان، ج ۶۶، ص ۳۹۷، ح ۸۶.
۳۴. همان، ج ۶۵، ص ۱۹۰، ح ۴۶؛ ج۷۵، ص۲۶، ح۹۱.
۳۵. همان، ج ۷۵، ص ۲۶۶، ح ۱۷۸.
۳۶. همان، ج ۲، ص ۱۲۵، ح ۲.
۳۷. همان، ج ۱۴، ص ۶۳، ح ۱۵.
۳۸. همان، ج ۷۵، ص ۲۸۱، ح ۱.
۳۹. مقصود از «الناس» (مردم) در کلام امام صادق علیهالسلام، غیر خودیها و کسانى است که در برابر آن امام و پیروان ایشان ایستاده و به ستیزه برخاسته بودند نه مردم عادى.
۴۰. همان، ج ۹۳، ص ۱۵۸، ح ۳۷.
۴۱. همان، ج ۶۵، ص ۱۷۸، ح ۳۶.
۴۲. همان، ج ۶۷، ص ۱۰۱، ح ۶.
۴۳. همان، ج ۲، ص ۷۷، ح ۶۲.
۴۴. همان، ج ۷۵، ص ۳۷۲، ح ۱۲.
۴۵. همان، ج ۷۵، ص ۳۸۳، ح ۱.
۴۶. همان، ج ۶۸، ص ۴۱۶، ح ۴۰.
۴۷. همان، ج ۸۰، ص ۲۲، ح ۴۰.
۴۸. «مِذْیاع» مفرد «مَذاییع» به کسى گویند که اسرار را حفظ نمىکند. «بَذیر» مفرد «بُذُر» به معناى نمّام و کسى است که بر نگهدارى سرّش توانایى ندارد (قاموس المحیط).
۴۹. همان، ج ۶۵، ص ۱۸۰، ح ۳۸.
منبع:حسین غفارى فصل نامه – شیعه شناسى – شماره ۲