منطق امیرالمومنین (ع) برای تفسیر اثرات ظلم

شیعه نیوز: بی ارزشی دنیا از نظر دین ، به معنی بی‌ارزشی مقایسه‌ای است؛ یعنی دنیا ارزش ندارد که شما به خاطر او اصول اخلاقی و اجتماعی و معنی انسانیت و بزرگواری را از دست بدهید،

 استاد مطهری در کتاب «بیست کفتار» در تفسیر سخن معروف حضرت علی (ع) آورده است :

علی (ع) حالت خودش و روحیه خودش را این طور شرح می‌دهد:
وَ اللهِ لَوْ اُعْطیتُ الاَْقالیمَ السَّبْعَةَ بِما تَحْتَ اَفْلاکها عَلی اَنْ اَعْصِی اللهَ فی نَمْ لَةٍ اَسْلُبُها جُلْبَ شَعیرَةٍ ما فَعَلْتُهُ.

به خدا قسم اگر تمام آنچه در زیر قبه آسمان است به من بدهند برای اینکه به یک مورچه ظلم کنم به اینکه پوست جوی را از او بگیرم، نمی‌کنم«۱».

یعنی تمام دنیا در نظر من آن مقدار ارزش ندارد که به یک مورچه ظلم کنم. علی در این جمله خود ارزش دنیا و مُلک دنیا را پایین نیاورده، ارزش حق و عدالت را بالا برده. نمی‌خواهد بگوید دنیا و آنچه در زیر آسمان است چون خیلی بی‌قیمت است من آن را در ازای یک عمل کوچک ـ که ظلم به مورچه است ـ نمی‌خواهم، بلکه می‌خواهد بفرماید که ظلم اینقدر بزرگ است که تمام مُلک دنیا با کوچکترین افراد ظلم ـ که ظلم به مورچه است به گرفتن پوست جوی از دهانش ـ برابری نمی‌کند. سعدی در همین مضمون می‌گوید :

دنیا نیرزد آنکه پریشان کنی دلی زنهار بد مکن که نکرده است عاقلی

سعدی هم نمی‌خواهد بگوید که دنیا اینقدر کم‌ارزش است که به یک پریشان کردن دل که چیز کوچکی است نمی‌ارزد؛ می‌خواهد بگوید پریشان کردن دل آنقدر مهم است که به بهای تمام دنیا هم نباید قبول کرد. این، معنی بی‌ارزشی مقایسه‌ای است.

دنیا که از نظر دین بی‌ارزش است، به معنی بی‌ارزشی مقایسه‌ای است؛ یعنی دنیا ارزش ندارد که شما به خاطر او اصول اخلاقی و اجتماعی و معنی انسانیت و بزرگواری را از دست بدهید، به خاطر منافع دنیوی و مادی دروغ بگویید، خیانت کنید، پیمان‌شکنی کنید، ظلم کنید، حقوق دیگران را پایمال کنید، ارزش ندارد که به خاطر مطامع و منافع دنیا دلها را پریشان کنید یا حتی حق مورچه‌ای را پایمال کنید.

منطق عالی انسانی

این منطق، منطق بسیار خوب و منطق بسیار عالی است. این غلط است که بگوییم دین گفته دنیا آنقدر بی‌قیمت است که حتی یک دروغ هم برایش نباید گفت، یک خیانت و ظلم هم برایش نباید کرد؛ تفسیر صحیحش این است که دین اینقدر به اصول و به حقوق و به عقیده و به ایمان و به اخلاق اهمیت می‌دهد که می‌گوید به خاطر اینها از دنیا و مافیها باید گذشت.

واقعآ هم همین است. اگر انسان و انسانیت و ارزشهای معنوی را درک کنیم، جز این نباید بگوییم. در همه دنیا حتی مادی‌مسلکها ناچارند به اصول و حقوق اهمیت بدهند، مطامع و منافع مادی را در مقابل عقیده و مسلک و اصول و حقوق کوچک بشمارند. این مطلب در زبان دین ـ که زبان مخصوصی هست ـ به بی‌ارزشی و بی‌اهمیتی دنیا تعبیر می‌شود. تنها با مبانی دین، این منطق را می‌توان به بشر داد و می‌توان بشر را معتقد کرد که عقیده و مسلک و اصول و حقوق، فوق منافع و مطامع است. اگر مبانی دین را از بشر بگیریم پایه و مبنایی برای این حقیقت که انسانیت برتر از منافع است باقی نمی‌ماند. دنیا را اگر فی‌حد نفسه در نظر بگیریم قطع نظر از اینکه بخواهیم به خاطر دنیا گناهی مرتکب شویم، اصولی را مخالفت کنیم، حقوقی را پایمال کنیم، از این نظر دنیا برای ما بسیار با ارزش است، به تعبیر رسول اکرم (ص) اَلدُّنْیا مَزْرِعَةُ الاْخِرَة«۱» دنیا مزرعه و کشتگاه آخرت است، به تعبیر امیرالمؤمنین (ع) مَسْجِدُ اَحِبّاءِ اللهِ وَ مُصَلّی مَلائِکةِ اللهِ وَ مَهْبِطُ وَحْی اللهِ وَ مَتْجَرُ اَوْلِیاءِ الله«۲» است، کشتگاه آخرت است، مرکز عبادت خداست، محل هبوط و نزول وحی الهی است، تجارتخانه اولیای خداست. چنین جایی را که نمی‌شود گفت جای بی‌فایده و بی‌ارزشی است.

دین با این منطق عالی خود ارزش دنیا را از آنچه هست و همه می‌فهمند پایین نیاورده، ارزش معنویت و تقوا و فضیلت و حقوق اجتماعی را که کمتر مردم به آن پی می‌برند معرفی کرده و بالا برده است. پس بی‌ارزشی دنیا بی‌ارزشی مقایسه‌ای است. بی‌ارزشی مقایسه‌ای با محترم بودن حقوق مربوط به زندگی دنیا منافات ندارد، بلکه عین احترام به حقوق است.

همان طوری که عرض کردم همین مقررات حقوقی محکم اسلام دلیل است بر اینکه بی‌ارزشی دنیا بی‌ارزشی مقایسه‌ای است.