شیعه نیوز: خدواند متعال قابلیت‌ها و استعدادهایی در ذات انسان قرار داده و او را بر دیگر مخلوقات برتری داده است؛ چنان که قرآن کریم می‌فرماید: «وَلَقَدْ کَرَّمْنَا بَنِی آدَمَ وَحَمَلْنَاهُمْ فِی الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ وَ رَزَقْنَاهُمْ مِنَ الطَّیِّبَاتِ وَ فَضَّلْنَاهُمْ عَلَىٰ کَثِیرٍ مِمَّنْ خَلَقْنَا تَفْضِیلًا؛ [1] و به راستى ما فرزندان آدم را گرامى داشتیم، و آنان را در خشکى و دریا [بر مرکب‌ها] برنشاندیم، و از امور پاکیزه به ایشان روزى دادیم، و آنها را بر بسیارى از آفریده‌هاى خود برترى آشکار دادیم.» برتر بودن انسان بر سایر مخلوقات زمانی برای او فایده خواهد داشت که از نعمت‌های خدادادی درست استفاده کند و در دو راهی‌های زندگی راه حق و حقیقت را انتخاب کند.
انتخاب راه؛ امری اختیاری
زندگی مملو از دو راهی راست و دروغ، عدل و ظلم، سیاهی و سفیدی است. خداوند متعال راه درست و حقیقت را نشان داده و انسان در انتخاب راه مخیّر است. قرآن کریم می‌فرماید: «وَ قُلِ الْحَقُّ مِنْ رَبِّکُمْ فَمَنْ شَاءَ فَلْیُؤْمِنْ وَ مَنْ شَاءَ فَلْیَکْفُرْ؛ [2] و بگو: این حقّ است از سوی پروردگارتان! هر کس می‌خواهد ایمان بیاورد (و این حقیقت را پذیرا شود)، و هر کس می‌خواهد کافر شود!» و اگر انسان بر اساس فطرت پاک خود عمل کند معمولاً راه درست و حقیقت را بر راه دروغ و اشتباه ترجیح می‌دهد.
خداوند از همه لحاظ انسان را در بهترین حالت خلق کرده است اما اگر آدمی قدر این همه نعمات الهی را نداند و در راه فساد و باطل استفاده کند طبیعی است به پست‌ترین جایگاه سقوط می‌کند؛ چنان که خداوند متعال می‌فرماید: «لَقَدْ خَلَقْنَا الْانسَانَ فىِ أَحْسَنِ تَقْوِیم ثُمَّ رَدَدْنَاهُ أَسْفَلَ سَافِلِینَ؛[3] ما انسان را در بهترین صورت و نظام آفریدیم، سپس او را به پایین‌ترین مرحله بازگرداندیم.» پس انسان بر این اساس که خداوند او را در بهترین حالت ممکن خلق کرده است، باید با برگزیدن بهترین راه‌های نزدیک شدن به رضایت الهی و دوری از انتخاب فساد و باطل شکرگزار او باشد.
برترین‌ها از نگاه امام حسن عسکری علیه‌السلام
ائمۀ معصومین علیهم‌السلام به عنوان برترین الگوهای عالم، راه‌های برترین شدن را برای ما ترسیم کرده‌اند که با عمل به احادیث ارزشمند آنان می‌توان راه سعادت و خوشبختی و رضایت الهی را پیدا کرد. امام حسن عسکری علیه‌السلام در مورد برترین مردم در ابعاد مختلف زندگی فرمودند: «اَوْرَعُ النَّاسِ مَنْ وَقَفَ عِنْدَ الشُّبْهَةِ، اَعْبَدُ النَّاسِ مَنْ اَقَامَ عَلَى الْفَرَائِضِ، اَزْهَدُ النَّاسِ مَنْ تَرَکَ الْحَرَامَ، اَشَدُّ النَّاسِ اجْتِهَاداً مَنْ تَرَکَ الذُّنُوبَ؛[4] با ورع‌ترین مردم کسی است که در شبهات توقف کند، عابدترین مردم کسی است که واجبات را به‌جا آورد، زاهدترین مردم کسی است که از حرام دوری کند و کوشاترین مردم کسی است که گناهان را ترک کند.» پس چه خوب است تلاش همه ما انسان‌ها در جهت ترک گناهان باشد و با ترک حرام، انجام واجبات و توقف و احتیاط در زمان شبهات، برترین بنده زاهد خدا شویم.
بدترین‌ها از نگاه امام حسن عسکری علیه‌السلام
ائمه اطهار علیهم‌السلام همان‌گونه که راه برترین شدن را نشان دادند، در مقابل، بدترین‌ها را نیز معرفی می‌کنند تا هشداری برای ما باشد که جزء بدترین‌ها نباشیم. امام حسن عسکری علیه‌السلام در مورد بدترین مردم می‌فرماید: «بِئْسَ اَلْعَبْدُ عَبْدٌ یَکُونُ ذَا وَجْهَیْنِ وَ ذَا لِسَانَیْنِ یُطْرِی أَخَاهُ شَاهِداً وَ یَأْکُلُهُ غَائِباً إِنْ أُعْطِیَ حَسَدَهُ وَ إِنِ اُبْتُلِیَ خَذَلَهُ؛ [5] بدترین بندگان بنده‌ای است که دو رو و دو زبان باشد که برادر دینى خود را در حضورش بستاید و در غیابش گوشت او را بخورد (یعنى از او غیبت کند). اگر خیرى نصیب وى شود بر او حسد ورزد و اگر گرفتار شود دست از یارى او بردارد.»
شاید به این علت دو رویی و نفاق باعث تبدیل شدن انسان به بدترین آدمیان می‌شود که فرد دو رو علاوه بر اینکه خودش گمراه است، باعث گمراهی دیگران هم خواهد شد. امام علی علیه‌السلام در این باره فرمودند: «أُحَذِّرُکُمْ أَهْلَ النِّفَاقِ فَإِنَّهُمُ الضَّالُّونَ الْمُضِلُّونَ وَ الزَّالُّونَ الْمُزِلُّونَ یَتَلَوَّنُونَ أَلْوَاناً وَ یَفْتَنُّونَ افْتِنَاناً وَ یَعْمِدُونَکُمْ بِکُلِّ عِمَادٍ وَ یَرْصُدُونَکُمْ بِکُلِّ مِرْصَادٍ قُلُوبُهُمْ دَوِیَّةٌ وَ صِفَاحُهُمْ نَقِیَّةٌ؛[6] شما را از منافقان بر حذر مى‌دارم، زیرا آنها گمراه و گمراه‌کننده، خطاکار و به خطا اندازند، هر زمان به رنگى در مى‌آیند و با قیافه‌هاى دیگرى خودنمایى مىکنند، از هر وسیله‌اى براى فریفتن شما استفاده مىکنند و در هر کمینگاهى به کمین شما مى‌نشینند، دل‌هایشان آلوده و بیمار، و ظاهرشان را (براى فریب شما) پاک نگه مى‌دارند.»
بنابراین خداوند متعال انسان را در بهترین صورت آفریده است، انسان هم برای قدردانی و شکرگزاری باید در جهت رضایت او تلاش کند. یکی از راه‌های کسب رضایت خداوند عمل به احادیث معصومین علیهم‌السلام است. بر اساس فرموده امام حسن عسکری علیه‌السلام انسان می‌تواند با توقف در شبهات، انجام واجبات و ترک محرمات، به کوشاترین بنده زاهد خداوند تبدیل شده و با فاصله گرفتن از نفاق و دورویی از تبدیل شدن به بدترین آدمیان خودداری کند.
* حجت‌الاسلام سید احسان دهسار استاد حوزه علمیه قم
--------------------------
پی‌نوشت:
[1] سوره اسراء، آیه 70.
[2] سوره کهف، آیه 29.
[3] سوره تین، آیه 4 و 5.
[4] بحارالانوار الجامعه لدرر اخبار الائمه اطهار علیهم‌السلام، ج 75، ص 373.
[5] همان.
[6] نهج البلاغه، ج 1، ص 307.
