شیعه نیوز:
پرسش
ترجمه‌ی صحیح این حدیث و بررسی سندیت آن را می‌خواستم، باتشکر عن علی علیه السلام ، قال: أتى النبی صلى الله علیه وآله رجل من الانصار بابنة له، فقال: یا رسول الله، ان زوجها فلان بن فلان الانصاری، وإنه ضربها فأثر فی وجهها، فقال رسول الله صلى الله علیه وآله : لیس ذلک لک، فأنزل الله عزوجل: الرجال قوامون على النساء بما فضل الله به بعضهم على بعض وبما انفقوا من أموالهم أی قوامون على النساء فی الادب، فقال رسول الله صلى الله علیه وآله : أردت أمرا وأراد الله غیره مستدرک الوسائل، ج 14، ص 260
پاسخ اجمالی
همان‌گونه که در پرسش بدان اشاره شد، در برخی منابع، روایتی به نقل از امام علی( علیه السلام ) وجود دارد که به چنین ماجرایی با اختلاف و تشویش در برخی الفاظ می‌پردازد. قبل از هر چیز به ترجمه این روایت طبق یکی از نسخه‌ها می‌پردازیم:
امام على( علیه السلام ) فرمود: «مردی از انصار در حالى‌که دخترش را همراه خود داشت، نزد پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) آمد و گفت: اى رسول خدا! شوهر این دختر - که فلانى پسر فلانى از انصار است - او را تا اندازه‌ای کتک زده که اثرش در صورت فرزندم باقى مانده است! پس برای دخترم از او قصاص کن،[برخی نسخه‌ها: من برای دخترم قصاص کردم] رسول خدا فرمود: "این کار در اختیار تو است)یعنی حق داری که او را قصاص کرده و یا درخواست قصاص کنی!)"، بعد از مدّتی خداوند این آیه را نازل کرد: "الرِّجالُ قَوَّامُونَ عَلَى النِّساء...؛[1] یعنی مردان بر زنان سرپرستى دارند(ادبشان بر عهده آنان است).... پس از نزول این آیه، پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) فرمود: " نظر من چیزی بود، اما پروردگارم چیز دیگرى را اراده فرمود"».[2]
درباره سند و محتوای این روایت به نکاتی اشاره می‌شود:
1. این روایت در چند منبع حدیثی با اختلاف در برخی الفاظ نقل شده است؛ و این اختلاف در الفاظ به‌گونه‌ای تشویش و اضطراب در متن دارد که در ترجمه و مفهوم روایت تأثیر دارند. ظاهراً اولین منبع شیعی که این روایت را نقل کرده است؛ کتاب «الجعفریات» (قرن چهارم) باشد.[3] اما در این کتاب عبارت «لَیْسَ ذَلِکَ لَک» (این کار در اختیار تو نیست) به‌جای «ذلک لک»(این کار در اختیار تو است) آمده است! روشن است که این دو عبارت دو نتیجه را در پی دارد؛ یکی این‌که پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) موافق قصاص نبودند و دیگر این‌که موافق قصاص بودند. در صورت اول؛ کلام پیامبر با آیه شریفه منافات ندارد، اما بر اساس عبارت دوم، نظر پیامبر با محتوای آیه بعد از نزول منافات داشته است.
همچنین بنابر عبارت اول؛ «اردتَ امراً»(به فتح «ت» در «اردت») درست است تا معنا پیدا کند؛ یعنی پیامبر پدر دختر را مورد خطاب قرار می‌دهند. ولی مطابق عبارت دوم؛ «اردتُ امراً» (به ضمّ «ت») درست است؛ یعنی سخن پیامبر ناظر به خودشان است: «من چیزی را اراده کردم».
به همین جهات است که برخی از فقهای بزرگ درباره محتوای روایت مورد پرسش گفته‌اند: متن روایت دارای نوعی تشویش و اضطراب است و گویا کلماتی حذف شده است.[4]
2. هر چند روایات «الجعفریات» میان خاصه و عامه مشهور است[5] و نویسنده آن محمد بن محمد بن اشعث، ثقه و مورد اطمینان است؛[6] اما حدیث مورد پرسش؛ از لحاظ محتوا با دیگر روایاتی که درباره شیوه تأدیب زنان خطاکار نقل شده، همخوانی ندارد؛ مانند این روایت: پیامبر اسلام( صلی الله علیه و آله و سلم ) فرمودند: «...خداوند به شما حق داده بر آنها سخت بگیرید، در بستر از آنان کناره‌گیرى کنید [و اگر این واکنش ملایم سودمند نیفتاد] آنها را با زدن، نه چندان دردناک تنبیه کنید(تَضْرِبُوهُنَّ ضَرْباً غَیْرَ مُبَرِّح). اگر پذیرفتند و گردن نهادند خوراک و پوشش معمول و متعارف آنها به عهده شما است. زنان امانت خدایند در دست شما، به حکم قرآن کام گرفتن از آنها را بر خود حلال کرده‌اید، پس درباره آنان از خدا بترسید و خیراندیشى مرا در حق آنها بپذیرید».[7]
3. این روایت و روایات مشابه ناظر به آن است که حتی با پذیرش تأدیب و زدن زنان توسط شوهرانشان، این زدن نباید تا اندازه‌ای باشد که مستوجب دیه و یا قصاص شود. احتمالاً به همین دلیل فقها در بحث «تأدیب النساء» به این روایت اصلاً اعتنایی نکرده‌اند و آن‌را خبری شاذ[8] دانسته‌اند.
[1]. نساء، 34.
[2]. ابن حیون مغربی، نعمان بن محمد، دعائم الإسلام و ذکر الحلال و الحرام و القضایا و الأحکام، ج 2، ص 217، قم، مؤسسه آل البیت( علیه السلام )، چاپ دوم، 1385ق؛ راوندى کاشانى، فضل الله بن على، النوادر، محقق، صادقى اردستانى، احمد، ص 38، قم، دار الکتاب، چاپ اول، بی‌تا.
[3]. ابن اشعث، محمد بن محمد، الجعفریات(الأشعثیات)، ص 107، تهران، مکتبة النینوى الحدیثة، چاپ اول، بی‌تا؛
[4]. بروجردی، حسین، جامع أحادیث الشیعة، ج 25، ص 568، تهران، فرهنگ سبز، چاپ اول، 1386ش.
[5]. الجعفریات (الأشعثیات)، مقدمه محقق، ص 4؛ مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، بحار الأنوار، ج 102، ص 72، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، 1403ق.
[6]. نجاشی، احمد بن على، رجال النجاشی، ص 379، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، چاپ ششم، 1365ش؛ حلی، حسن بن علیّ بن داود، الرجال، محقق، بحرالعلوم، محمدصادق، ص 333، دانشگاه تهران، چاپ اول، 1342ش.
[7]. ابن شعبه حرانی، حسن بن علی، تحف العقول عن آل الرسول( صلی الله علیه و آله و سلم )، محقق، غفاری، علی اکبر، ص 33 – 34، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، 1404ق.
[8]. ر. ک: «معنای حدیث شاذ و معلل»، سؤال 32703.
آیات مرتبط
سوره النساء (34) : الرِّجَالُ قَوَّامُونَ عَلَى النِّسَاءِ بِمَا فَضَّلَ اللَّهُ بَعْضَهُمْ عَلَىٰ بَعْضٍ وَبِمَا أَنْفَقُوا مِنْ أَمْوَالِهِمْ ۚ فَالصَّالِحَاتُ قَانِتَاتٌ حَافِظَاتٌ لِلْغَيْبِ بِمَا حَفِظَ اللَّهُ ۚ وَاللَّاتِي تَخَافُونَ نُشُوزَهُنَّ فَعِظُوهُنَّ وَاهْجُرُوهُنَّ فِي الْمَضَاجِعِ وَاضْرِبُوهُنَّ ۖ فَإِنْ أَطَعْنَكُمْ فَلَا تَبْغُوا عَلَيْهِنَّ سَبِيلًا ۗ إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلِيًّا كَبِيرًا
T
