پرسش
معروف است که محى الدین عربى اعتقاد به امام زمان(علیه السلام) داشته است، در این خصوص مطالبى را بفرمایید.
پاسخ اجمالی
با مطالعه ی آثار ابن عربی عقیده ی او درباره ی حضرت مهدی ( عجه الله تعالی فرجهم الشریف ) آشکار می گردد، ایشان در باب 366 فتوحات مکیه که پیرامون معرفت یاران و وزرای حضرت مهدی در آخر الزمان است این چنین می نویسد: «خداوند را خلیفه ای است زنده موجود که ظاهر می گردد و ظهورش در زمانی اتفاق می افتد که دنیا پر از جور و ستم باشد و او دنیا را پر از عدل و قسط می فرماید و اگر از عمر دنیا نماند مگر یک روز، خداوند آن را طولانی می گرداند تا آن خلیفه ولایت کند، او از عترت رسول الله ( صلی الله علیه و آله و سلم ) و جدش حسین بن علی بن ابی طالب است.»
یکی از آثار شیخ اکبر ابن عربی رساله ای است به نام "الوعاء المختوم علی السر المکتوم" که در شئون ختم ولایت مطلقه مهدی موعود ( علیه السلام ) و نحوه ظهور آن حضرت تالیف، شده است.
نظر این عربی درباره ی حضرت مهدی ( عجه الله تعالی فرجهم الشریف ) مانند شیعه است چنانکه می گوید: همانا مهدی ( علیه السلام ) فرزند امام حسن عسکری ( علیه السلام ) است و در نیمه ی شعبان سال 255 ق متولد شده است و او باقی خواهد بود تا آنکه عیسی بن مریم ( علیه السلام ) بدو بپیوندد.
همچنین قائل به عصمت حضرت مهدی ( علیه السلام ) است و علمش را از طریق تنزیل الهی می داند.
پاسخ تفصیلی
نام اصلی محی الدین عربی، محمد بن علی بن محمد بن احمد بن عبدالله حاتم طایی معروف به محی الدین، مکنی به ابن عربی و ملقب به شیخ اکبر (638 – 560 ق) است.
محی الدین عربی از عرفای بزرگ اسلام و از پایه گذاران علوم عرفانی و عرفان نظری می باشد، وی از پرکارترین نویسندگان جهان اسلام می باشد، در بین معاریف اهل عرفان بی همتا و در گذشته تا کنون بی نظیر می باشد. موضوع اصلی رسالات او عرفان و حالات و واردات و تجارب قلبی است، ولی در عین حال در تمامی علوم دینی اعم از حدیث، تفسیر، سیره، فقه، کیمیا، جفر، نجوم، حساب جمل و شعر، دارای آثاری است؛ و تاکنون بیش از 500 اثر از وی شناسایی شده است.[1]
شخصیت کثیر الابعاد ابن عربی و افکار عمیق وی، در طول قرنهای متمادی، بسیاری از رجال علم و دین را به سوی خود کشانید.
شهید محراب آیت الله قاضی در پاورقی کتاب انیس الموحدین، می نویسد: «علمای شیعه و سنی در حق وی سه قول بیان کردند: جمعی او را تکفیر کرده اند، مانند علامه تفتازانی، عده ای وی را از اکابر اولیا دانسته اند بلکه او را از جمله عرفای کاملین و اعاظم مجتهدین به شمار آورده اند و جمعی دیگر به ولایت او قائل شده ولی مطالعه کتب او را حرام دانسته اند.»[2]
آیت الله جوادی آملی می نویسد: داوری های گوناگون پیرامون ابن عربی از زمان شهرتش تا کنون، از سوی صاحبان مذاهب و نحله ها، ابراز شده است. هر کس از ظن خود با وی مهر و قهر دارد... بعضی او را در بالاترین درجه حفظ و در حد عصمت می ستایند و برخی نیز او را در حد زنادقه می شناسند.[3]
علامه شهید مطهری می نویسد: محی الدین عربی، اندلسی است و اندلس جزء سرزمینهایی است که اهالی آن نه تنها سنی بودند بلکه نسبت به شیعه عناد داشتند و بویی از ناصبی گری در آنها بود و در میان علمای اهل تسنن، علمای ناصبی، اندلسی هستند و شاید در اندلس شیعه نداشته باشیم و اگر داشته باشیم خیلی کم است. محی الدین، اندلسی است ولی روی آن ذوق عرفانی که دارد معتقد است زمین هیچ گاه نمی تواند خالی از ولی و حجت باشد، نظر شیعه را قبول کرده و اسم ائمه و حضرت زهرا ( سلام الله علیها ) را ذکر می کند تا می رسد به حضرت حجت و مدعی می شود که من در سال ششصد و چند حضرت را در فلان جا ملاقات کردم.[4]
علامه حسن زاده آملی می نویسد: ابن عربی در کتاب "الدر المکنون و السر المکتوم" می گوید: اسرار قرآن بعد از پیغمبر نزد امیر المؤمنین بود و بعد یک یک ائمه را می شمارد تا می رسد به حضرت بقیة الله ( علیه السلام ).[5]
ابن عربی درکتاب «عنقاء مغرب فی ختم الاولیاء و شمس المغرب» در توصیف خصایص و شروط و کمالات خاتم الولایة به نقل امتیازاتی می پردازد که آنها را جز در شخص حضرت حجت ( علیه السلام ) و امام دوازدهم شیعیان نمی توان یافت، وی در آخر همان کتاب به تعیین صریح خاتم الاولیاء پرداخته، می گوید: بدون تردید امام مهدی منسوب به خاندان نبی اکرم( صلی الله علیه و آله و سلم ) است.[6]
ایشان در باب 366 فتوحات مکیه که پیرامون معرفت یاران و وزرای حضرت مهدی در آخر الزمان است این چنین می نویسد: «خداوند را خلیفه ای است زنده موجود که ظاهر می گردد و ظهورش در زمانی اتفاق می افتد که دنیا پر از جور و ستم باشد و او دنیا را پر از عدل و قسط می فرماید و اگر از عمر دنیا نماند مگر یک روز، خداوند آن را طولانی می گرداند تا آن خلیفه ولایت کند، او از عترت رسول الله ( صلی الله علیه و آله و سلم ) و جدش حسین بن علی بن ابی طالب است.»
یکی از آثار شیخ اکبر ابن عربی رساله ای است به نام "الوعاء المختوم علی السر المکتوم" که در شئون ختم ولایت مطلقه مهدی موعود ( علیه السلام ) و نحوه ظهور آن حضرت تالیف، شده است.[7]
نظر این عربی درباره ی حضرت مهدی ( عجه الله تعالی فرجهم الشریف ) مانند شیعه است چنانکه می گوید: همانا مهدی ( علیه السلام ) فرزند امام حسن عسکری ( علیه السلام ) است و در نیمه ی شعبان سال 255 ق متولد شده است و او باقی خواهد بود تا آنکه عیسی بن مریم ( علیه السلام ) بدو بپیوندد.[8]
همچنین قائل به عصمت حضرت مهدی ( علیه السلام ) است و علمش را از طریق تنزیل الهی می داند.[9]
گفتنی است که بسیاری از علمای بزرگ شیعه در آثار و تألیفات خویش، از محی الدین عربی، مطالبی را بعنوان استشهاد نقل کرده اند، از آن جمله: علامه امینی در کتاب الغدیر تحت عنوان احادیث نبوی در فضایل امام علی ( علیه السلام ) در منابع اهل سنت؛ «حدیث انا المدینه العلم و علی بابها» را از کتاب الدر المکنون ابن عربی نیز نقل کرده است[10].
[1] ر.ک، محی الدین ابن عربی، 572 – 576.
[2] علامه مهدی نراقی، انیس الموحدین،پاورقی، ص 170.
[3] جوادی آملی، آوای توحید، ص83 84.
[4] مجموعه آثار شهید مطهری، ج 4، ص 944.
[5] محمد بدیعی، گفتگو با علامه حسن زاده، ص202.
[6] هدایة الامم (مقدمه)، ص 25.
[7] تفسیر فاتحة الکتاب، مقدمه استاد سید جلال الدین آشتیانی.
[8] محی الدین ابن عربی، هدایة الامم(مقدمه) ، ص24.
[9] فتوحات مکیه، ج 6، ص 50 – 66.
[10] الغدیر، ج6، ص93.
T
