پرسش
با سلام؛ آیه 9 سوره مبارکه تحریم، پیامبر اعظم(صلی الله علیه و آله و سلم ) چگونه باید با منافقان آن هم به صورت غلیظ مجاهده می‌کردند؟ در حالی‌که منافقان روی فاسق خود را آشکار نکرده بودند؟
پاسخ اجمالی
خدای متعال در یکی از آیاتش در چگونگی برخورد با کفار و منافقان، خطاب به پیامبرش می‌فرماید: «یا أَیُّهَا النَّبِیُّ جاهِدِ الْکُفَّارَ وَ الْمُنافِقِینَ وَ اغْلُظْ عَلَیْهِمْ وَ مَأْواهُمْ جَهَنَّمُ وَ بِئْسَ الْمَصِیرُ»؛[1] اى پیامبر با کفّار و منافقان پیکار کن و بر آنان سخت بگیر که جایگاه‌شان در جهنّم خواهد بود و چه بد سرانجامى است.
نخست در تفسیر این آیه باید گفت؛ مراد از جهاد با کفار و منافقان تنها نبرد مسلحانه نیست، بلکه تلاش و کوشش در اصلاح امر از ناحیه این دو طایفه نیز نوعی جهاد به شمار می‌آید؛ یعنی خدای متعال پیامبر را مأمور می‌کند، تا با تلاش پی‌گیر خود جلوی شر و فسادى را بگیرد که این دو طایفه در راه دعوت آن‌حضرت ایجاد می‌کنند. روشن است که این جلوگیرى در رابطه با کفار این‌گونه است که حق را براى آنان بیان نموده، رسالت خود را به ایشان برساند، اگر ایمان آوردند که در جرگه مؤمنان قرار خواهند گرفت، و اگر نیاوردند با ایشان جنگ کند. اما در رابطه با منافقان این است که از آنان دل‌جویى کرده و قلوب آنها را جذب نماید، تا به تدریج دل‌هایشان به سوى ایمان گرایش یابد. و اگر هم‌چنان به نفاق خود ادامه دادند، به تلاش خود در جذب آنها ادامه دهد.[2] و یا به توبیخ و سرزنش و تهدید و انذار و رسوا ساختن آنها، اقدام نماید؛[3] چرا که سنت رسول خدا( صلی الله علیه و آله و سلم ) بر جنگ با آنان جارى نشده، و آن‌حضرت در تمام عمر خود با هیچ منافقى نجنگیده است.[4]
امام صادق( علیه السلام ) در این زمینه فرمود: «انّ رسول اللَّه صلىَّ اللَّه علیه و آله و سلم لم یقاتل منافقاً قطّ إنّما کان یتألّفهم»؛[5] رسول خدا( صلی الله علیه و آله و سلم ) هرگز با منافقى جنگ نکرد، بلکه پیوسته در به دست آوردن دل‌هایشان می‌کوشید.
بنابر این، منظور از جهاد با منافقان تلاش و مبارزه در جذب آنها به ایمان واقعی است؛ چرا که «جهاد» معناى وسیع و گستردهاى دارد، و هر گونه تلاش و کوشش را دربر می‌گیرد. این برخورد خاص در مقابل منافقان، با این‌که آنها خطرناک‌ترین دشمن اسلام بودند، به این جهت بود که آنها ظاهراً دم از اسلام می‌زدند، و با مسلمانان کاملاً آمیزش داشتند؛ لذا ممکن نبود با آنها مانند کافران رفتار نمود.[6]
در مورد قید «وَ اغْلُظْ عَلَیْهِمْ»، گروهی از مفسران می‌گویند؛ منظور با شدت برخورد کردن در اجرای حدود بر منافقان است. و اکثر کسانی که حدود در مورد آنان در زمان رسول خدا( صلی الله علیه و آله و سلم ) اجرا می‌شد منافقان بودند؛ لذا خداوند دستور به شدت در اجرای حدود بر آنان را داده است.[7]
آیات دیگری نیز وجود دارد که بر مبارزه پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) با منافقان تأکید می‌کند.
اما در ارتباط با چگونگی شناخت منافقان، همان‌گونه که می‌دانیم آنان در جامعه اسلامی زندگی می‌کردند و از آن‌جا که ایمان آنها واقعی نبوده، بلکه از روی ناچاری و یا به جهت منافع شخصی به ظاهر اسلام را پذیرفته بودند؛ لذا بسیاری از آنان در بزنگاه‌های مهم، باطن خود را آشکار می‌کردند. در این‌جا به چند مورد اشاره می‌شود:
1. هنگام تقسیم غنائم: هنگامی که پیامبر اسلام( صلی الله علیه و آله و سلم ) مشغول تقسیم اموالى - از غنائم، یا صدقات- بود، فردی از طائفه «بنى تمیم» به نام «ذو الخویصره» - که در واقع بنیان‌گذار خوارج است- فرا رسید و صدا زد: اى رسول خدا، به عدالت رفتار کن.[8]
2. تأسیس مسجد ضرار: در قرآن کریم در سورۀ توبه به ماجرای مسجد ضرار اشاره شده است. علت نام‌گذاری مسجد ضرار به این نام؛ از این‌رو بود که گروهى از منافقان براى تحقّق بخشیدن به نقشههاى پلید خود علیه اسلام و مسلمانان، اقدام به ساختن مسجدى در مدینه کردند، تا با عنوان مسجد، پایگاهی برای ضربه زدن به پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) و مسلمانان داشته باشند.[9]
3. تمسخر مؤمنان: از آن‌جا که منافقان به خدا و ارزش‌هاى الهى ایمان واقعی نداشتند، نمی‌توانستند از ایمان مؤمنان واقعی و فداکاری‌هاشان در راه خدا، تصور درستی داشته باشند؛ لذا تلاش و فداکاری آنان را به تمسخر می‌گرفتند.[10]
[1]. تحریم، 9.
[2]. طباطبائی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج 19، ص 337، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ پنجم، 1417ق.
[3]. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج 24، ص 299، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ اول، 1374ش.
[4]. المیزان فی تفسیر القرآن، ج 19، ص 337.
[5]. طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مقدمه، بلاغی، محمد جواد، ج 10، ص 478، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، 1372ش.
[6]. تفسیر نمونه، ج 24، ص 299.
[7]. شیخ طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، مقدمه، تهرانی، شیخ آقابزرگ، تحقیق، قصیرعاملی، احمد، ج 10، ص 52، بیروت، دار احیاء التراث العربی، بی‌تا؛ قرطبی، محمد بن احمد، الجامع لأحکام القرآن، ج 19، ص 201، تهران، ناصر خسرو، چاپ اول، 1364ش.
[8]. ر. ک: 93730
[9]. ر. ک: 19259.
[10]. ر. ک: 84820.
آیات مرتبط
سوره آل عمران (167) : وَلِيَعْلَمَ الَّذِينَ نَافَقُوا ۚ وَقِيلَ لَهُمْ تَعَالَوْا قَاتِلُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ أَوِ ادْفَعُوا ۖ قَالُوا لَوْ نَعْلَمُ قِتَالًا لَاتَّبَعْنَاكُمْ ۗ هُمْ لِلْكُفْرِ يَوْمَئِذٍ أَقْرَبُ مِنْهُمْ لِلْإِيمَانِ ۚ يَقُولُونَ بِأَفْوَاهِهِمْ مَا لَيْسَ فِي قُلُوبِهِمْ ۗ وَاللَّهُ أَعْلَمُ بِمَا يَكْتُمُونَ
سوره النساء (61) : وَإِذَا قِيلَ لَهُمْ تَعَالَوْا إِلَىٰ مَا أَنْزَلَ اللَّهُ وَإِلَى الرَّسُولِ رَأَيْتَ الْمُنَافِقِينَ يَصُدُّونَ عَنْكَ صُدُودًا
سوره النساء (88) : فَمَا لَكُمْ فِي الْمُنَافِقِينَ فِئَتَيْنِ وَاللَّهُ أَرْكَسَهُمْ بِمَا كَسَبُوا ۚ أَتُرِيدُونَ أَنْ تَهْدُوا مَنْ أَضَلَّ اللَّهُ ۖ وَمَنْ يُضْلِلِ اللَّهُ فَلَنْ تَجِدَ لَهُ سَبِيلًا
سوره النساء (138) : بَشِّرِ الْمُنَافِقِينَ بِأَنَّ لَهُمْ عَذَابًا أَلِيمًا
سوره النساء (140) : وَقَدْ نَزَّلَ عَلَيْكُمْ فِي الْكِتَابِ أَنْ إِذَا سَمِعْتُمْ آيَاتِ اللَّهِ يُكْفَرُ بِهَا وَيُسْتَهْزَأُ بِهَا فَلَا تَقْعُدُوا مَعَهُمْ حَتَّىٰ يَخُوضُوا فِي حَدِيثٍ غَيْرِهِ ۚ إِنَّكُمْ إِذًا مِثْلُهُمْ ۗ إِنَّ اللَّهَ جَامِعُ الْمُنَافِقِينَ وَالْكَافِرِينَ فِي جَهَنَّمَ جَمِيعًا
سوره النساء (142) : إِنَّ الْمُنَافِقِينَ يُخَادِعُونَ اللَّهَ وَهُوَ خَادِعُهُمْ وَإِذَا قَامُوا إِلَى الصَّلَاةِ قَامُوا كُسَالَىٰ يُرَاءُونَ النَّاسَ وَلَا يَذْكُرُونَ اللَّهَ إِلَّا قَلِيلًا
سوره النساء (145) : إِنَّ الْمُنَافِقِينَ فِي الدَّرْكِ الْأَسْفَلِ مِنَ النَّارِ وَلَنْ تَجِدَ لَهُمْ نَصِيرًا
سوره الأنفال (49) : إِذْ يَقُولُ الْمُنَافِقُونَ وَالَّذِينَ فِي قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ غَرَّ هَٰؤُلَاءِ دِينُهُمْ ۗ وَمَنْ يَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ فَإِنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ حَكِيمٌ
سوره التوبة (64) : يَحْذَرُ الْمُنَافِقُونَ أَنْ تُنَزَّلَ عَلَيْهِمْ سُورَةٌ تُنَبِّئُهُمْ بِمَا فِي قُلُوبِهِمْ ۚ قُلِ اسْتَهْزِئُوا إِنَّ اللَّهَ مُخْرِجٌ مَا تَحْذَرُونَ
سوره التوبة (67) : الْمُنَافِقُونَ وَالْمُنَافِقَاتُ بَعْضُهُمْ مِنْ بَعْضٍ ۚ يَأْمُرُونَ بِالْمُنْكَرِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ الْمَعْرُوفِ وَيَقْبِضُونَ أَيْدِيَهُمْ ۚ نَسُوا اللَّهَ فَنَسِيَهُمْ ۗ إِنَّ الْمُنَافِقِينَ هُمُ الْفَاسِقُونَ
سوره التوبة (68) : وَعَدَ اللَّهُ الْمُنَافِقِينَ وَالْمُنَافِقَاتِ وَالْكُفَّارَ نَارَ جَهَنَّمَ خَالِدِينَ فِيهَا ۚ هِيَ حَسْبُهُمْ ۚ وَلَعَنَهُمُ اللَّهُ ۖ وَلَهُمْ عَذَابٌ مُقِيمٌ
سوره التوبة (73) : يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ جَاهِدِ الْكُفَّارَ وَالْمُنَافِقِينَ وَاغْلُظْ عَلَيْهِمْ ۚ وَمَأْوَاهُمْ جَهَنَّمُ ۖ وَبِئْسَ الْمَصِيرُ
سوره التوبة (77) : فَأَعْقَبَهُمْ نِفَاقًا فِي قُلُوبِهِمْ إِلَىٰ يَوْمِ يَلْقَوْنَهُ بِمَا أَخْلَفُوا اللَّهَ مَا وَعَدُوهُ وَبِمَا كَانُوا يَكْذِبُونَ
سوره التوبة (97) : الْأَعْرَابُ أَشَدُّ كُفْرًا وَنِفَاقًا وَأَجْدَرُ أَلَّا يَعْلَمُوا حُدُودَ مَا أَنْزَلَ اللَّهُ عَلَىٰ رَسُولِهِ ۗ وَاللَّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ
سوره التوبة (101) : وَمِمَّنْ حَوْلَكُمْ مِنَ الْأَعْرَابِ مُنَافِقُونَ ۖ وَمِنْ أَهْلِ الْمَدِينَةِ ۖ مَرَدُوا عَلَى النِّفَاقِ لَا تَعْلَمُهُمْ ۖ نَحْنُ نَعْلَمُهُمْ ۚ سَنُعَذِّبُهُمْ مَرَّتَيْنِ ثُمَّ يُرَدُّونَ إِلَىٰ عَذَابٍ عَظِيمٍ
سوره العنكبوت (11) : وَلَيَعْلَمَنَّ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا وَلَيَعْلَمَنَّ الْمُنَافِقِينَ
سوره الأحزاب (1) : يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ اتَّقِ اللَّهَ وَلَا تُطِعِ الْكَافِرِينَ وَالْمُنَافِقِينَ ۗ إِنَّ اللَّهَ كَانَ عَلِيمًا حَكِيمًا
سوره الأحزاب (12) : وَإِذْ يَقُولُ الْمُنَافِقُونَ وَالَّذِينَ فِي قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ مَا وَعَدَنَا اللَّهُ وَرَسُولُهُ إِلَّا غُرُورًا
سوره الأحزاب (24) : لِيَجْزِيَ اللَّهُ الصَّادِقِينَ بِصِدْقِهِمْ وَيُعَذِّبَ الْمُنَافِقِينَ إِنْ شَاءَ أَوْ يَتُوبَ عَلَيْهِمْ ۚ إِنَّ اللَّهَ كَانَ غَفُورًا رَحِيمًا
سوره الأحزاب (48) : وَلَا تُطِعِ الْكَافِرِينَ وَالْمُنَافِقِينَ وَدَعْ أَذَاهُمْ وَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ ۚ وَكَفَىٰ بِاللَّهِ وَكِيلًا
سوره الأحزاب (60) : لَئِنْ لَمْ يَنْتَهِ الْمُنَافِقُونَ وَالَّذِينَ فِي قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ وَالْمُرْجِفُونَ فِي الْمَدِينَةِ لَنُغْرِيَنَّكَ بِهِمْ ثُمَّ لَا يُجَاوِرُونَكَ فِيهَا إِلَّا قَلِيلًا
سوره الأحزاب (73) : لِيُعَذِّبَ اللَّهُ الْمُنَافِقِينَ وَالْمُنَافِقَاتِ وَالْمُشْرِكِينَ وَالْمُشْرِكَاتِ وَيَتُوبَ اللَّهُ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ ۗ وَكَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَحِيمًا
سوره الفتح (6) : وَيُعَذِّبَ الْمُنَافِقِينَ وَالْمُنَافِقَاتِ وَالْمُشْرِكِينَ وَالْمُشْرِكَاتِ الظَّانِّينَ بِاللَّهِ ظَنَّ السَّوْءِ ۚ عَلَيْهِمْ دَائِرَةُ السَّوْءِ ۖ وَغَضِبَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ وَلَعَنَهُمْ وَأَعَدَّ لَهُمْ جَهَنَّمَ ۖ وَسَاءَتْ مَصِيرًا
سوره الحديد (13) : يَوْمَ يَقُولُ الْمُنَافِقُونَ وَالْمُنَافِقَاتُ لِلَّذِينَ آمَنُوا انْظُرُونَا نَقْتَبِسْ مِنْ نُورِكُمْ قِيلَ ارْجِعُوا وَرَاءَكُمْ فَالْتَمِسُوا نُورًا فَضُرِبَ بَيْنَهُمْ بِسُورٍ لَهُ بَابٌ بَاطِنُهُ فِيهِ الرَّحْمَةُ وَظَاهِرُهُ مِنْ قِبَلِهِ الْعَذَابُ
سوره الحشر (11) : أَلَمْ تَرَ إِلَى الَّذِينَ نَافَقُوا يَقُولُونَ لِإِخْوَانِهِمُ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ لَئِنْ أُخْرِجْتُمْ لَنَخْرُجَنَّ مَعَكُمْ وَلَا نُطِيعُ فِيكُمْ أَحَدًا أَبَدًا وَإِنْ قُوتِلْتُمْ لَنَنْصُرَنَّكُمْ وَاللَّهُ يَشْهَدُ إِنَّهُمْ لَكَاذِبُونَ
سوره المنافقون (1) : إِذَا جَاءَكَ الْمُنَافِقُونَ قَالُوا نَشْهَدُ إِنَّكَ لَرَسُولُ اللَّهِ ۗ وَاللَّهُ يَعْلَمُ إِنَّكَ لَرَسُولُهُ وَاللَّهُ يَشْهَدُ إِنَّ الْمُنَافِقِينَ لَكَاذِبُونَ
سوره المنافقون (7) : هُمُ الَّذِينَ يَقُولُونَ لَا تُنْفِقُوا عَلَىٰ مَنْ عِنْدَ رَسُولِ اللَّهِ حَتَّىٰ يَنْفَضُّوا ۗ وَلِلَّهِ خَزَائِنُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَلَٰكِنَّ الْمُنَافِقِينَ لَا يَفْقَهُونَ
سوره المنافقون (8) : يَقُولُونَ لَئِنْ رَجَعْنَا إِلَى الْمَدِينَةِ لَيُخْرِجَنَّ الْأَعَزُّ مِنْهَا الْأَذَلَّ ۚ وَلِلَّهِ الْعِزَّةُ وَلِرَسُولِهِ وَلِلْمُؤْمِنِينَ وَلَٰكِنَّ الْمُنَافِقِينَ لَا يَعْلَمُونَ
سوره التحريم (9) : يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ جَاهِدِ الْكُفَّارَ وَالْمُنَافِقِينَ وَاغْلُظْ عَلَيْهِمْ ۚ وَمَأْوَاهُمْ جَهَنَّمُ ۖ وَبِئْسَ الْمَصِيرُ
T
