مبارزه با داعش، ابزار رقابت ریاض و تهران

تعامل پادشاهی های خلیج فارس ـ بحرین، کویت، عمان، قطر، عربستان سعودی و امارات متحده عربی ـ همراه با اردن (عضو شورای همکاری خلیج فارس) شامل سه محور مکمل یکدیگر است: نظامی، مالی و فرهنگی.

از نظر نظامی، اردن و امارات متحده عربی، فعال ترین شرکا در بین کشورهای عربی با ائتلاف جهانی هستند. پس از مرگ یک خلبان اردنی جوان از یک قبیله برجسته که در یکی از شهرهای جنوبی استان کرک زندانی شده بود و توسط داعش در فوریه 2015 در آتش سوزانده شد، حملات هوایی این کشورها به اوج رسید. نقش امان در آموزش ارتش آزاد سوریه بارها مورد انتقاد قرار گرفته است. جدا از حمایت اردن از ائتلاف علیه داعش، این کشور میزبان تلاش های نظامی به رهبری ناتو برای آموزش افسران عراقی در زمینه مقابله با بمب های دست ساز، دفع مواد منفجره و مین روبی است.

امارات متحده عربی تواناترین نیروی هوایی شورای همکاری خلیج فارس را ساخته است. بر اساس گزارش وزارت امور خارجه ایالات متحده در رابطه با تروریسم، تعداد پروازهای ابوظبی علیه داعش پس از واشنگتن در رده دوم قرار دارد. امارات به طور فزاینده ای در انجام عملیات سوختگیری هوایی و حمله علیه اهداف پویا مانند خودروهای زرهی و نیروهای حمل ونقل نظامی پیشرفت کرده است. در مقابل، عربستان سعودی عمدتا به دنبال پیشرفت در اهداف ثابت و استاتیک، مانند مقر نظامی، اردوگاه های آموزشی و امکانات است. همان طور که در مبارزات لیبی رخ داد، قطر درباره حملات هوایی سوریه اعلام کرد که در بمباران ها شرکت نمی کند اما در عملیات گشتزنی از اتحاد جهانی پشتیبانی خواهد کرد.

کمک های مالی خصوصی به جهادگران مسلح یک موضوع حساس برای کشورهای پادشاهی خلیج فارس در برابر شرکای غربی آنها است. کویت مرکز اصلی مالی برای افراد یا موسسات خیریه ای به حساب می آید که مایل به حمایت شبه نظامیان سنی افراطی در سوریه هستند. این روند در سال 2012 به اوج خود رسید چرا که بر اساس مقررات آزادی مالی در آن زمان این مساله به راحتی امکان پذیر بود. از سال 2014 پادشاهی های خلیج فارس آغاز به تجدیدنظر در قوانین ملی خود کردند تا از جمع آوری کمک های مالی جهادی جلوگیری شود و بر فعالیت های سازمان های خیریه نظارت صورت پذیرد. احکامی سلطنتی برای افزایش مجازات جرایم مربوط به تروریسم صادر و مقررات مالی در مبارزه با تروریسم تقویت شد. با این حال برخی از مناطق همچنان خاکستری باقی ماند: به عنوان مثال حواله کلاسیک انتقال پول به صورت غیرقانونی در عمان که همچنان ابزاری رسمی برای تامین مالی فعالیت های شورشیان است.

بحرین، مرکز مالی منطقه ای، چند کنفرانس و کارگاه آموزشی بین المللی را درباره این موضوعات در چند سال گذشته میزبانی کرده است. علاوه براین، در ماه مه 2016 کشورهای شورای همکاری خلیج فارس به همراه کانادا مرکز گفتگوهای راهبردی برای جلوگیری از تامین مالی جهادی را تشکیل دادند. تشکیل واحد اطلاعات مالی اختصاصی کویت نمونه ای از این کارها است و ایجاد مشوق های جدید توسط عربستان سعودی برای افشا کردن اطلاعات کسانی که در کمک های مالی جهادی و پولشویی دست دارند، اقدام عملی دیگری است.

در کنار ابزارهای نظامی و مالی، مهار و ریشه کن کردن فعالیت های جهادی نیاز به تلاش های ضدایدئولوژیک هماهنگ شده دارد. شکست دادن داعش به تدریج به قطعه ای مهم در پازل امنیت ملی کشورهای پادشاهی خلیج فارس تبدیل شده است. بالارفتن این حساسیت و احساس خطر در منطقه، باعث افزایش فرصت های همکاری بین اعضای شورای همکاری خلیج فارس و کشورهای غربی شده است.

براساس اطلاعات رسمی حداقل 2500 نفر از عربستان سعودی، 2هزار نفر از اردن، 70 کویتی، 10 قطری و 15 امارتی به داعش پیوسته اند. همچنین تعداد امامان و مفتی های عرب حوزه خلیج فارس که داعش را به صورت عمومی محکوم کرده اند چند برابر شده است چرا که در هسته ایدئولوژیک پروژه سیاسی خلافت داعشی، نوعی به چالش کشیدن مشروعیت سلطنت آل سعود وجود دارد.

همه اعضای ائتلاف جهانی علیه داعش یک هدف دارند: شکست داعش. اما هر یک از شرکا به دنبال سناریوی مورد نظر خود از خاورمیانه پس از شکست داعش است. بنابراین تمایل به سمت یک هدف در منافع قدرت های منطقه ای، تنها رویکرد ممکن برای همکاری کامل در برابر تهدید متقابل تروریست ها است. مبارزه با به اصطلاح خلافت داعش به قسمتی جدایی ناپذیر از رقابت ایران و عربستان برای تسلط بر منطقه تبدیل شده است. این رقابت مانند یک سم، فرقه گرایی را تشدید کرده است. استفاده از اختلاف نظرهای قومی برای پیشبرد اهداف سیاسی فضای ایدئولوژیک بیشتری را برای شبکه های تروریستی به خصوص در کشورهای ضعیف تر به وجود آورده است. معامله سال گذشته اعضای 5+1 با ایران در کنار نحوه طبقه بندی جنگ سوریه به سرخوردگی در رابطه فعلی بین ایالات متحده و عربستان منجر شده است: برای واشنگتن دشمن اول برای مبارزه داعش است در حالی که در ریاض اولویت اول مهار ایران به شمار می رود.

اهرم قدرت ایالات متحده در جناح متخاصم حکومت سوریه رو به کاهش است و آمریکا دیگر تصمیم مداخله علیه حکومت بشار اسد را ندارد. نمایش های همگرا در سوریه در مقابل همراستایی استراتژیک فرانسه و عربستان در منطقه رو به افزایش است. تحکیم روابط ایران، حزب الله و روسیه در محور پیروزی ها در سوریه اجازه داده است تا حکومت اسد نقش سیاسی خود را تثبیت کند. عربستان سعودی و پادشاهی های خلیج فارس مجبور به رها کردن آرمان اصلی منطقه ای خود یعنی شکستن «هلال شیعه» شده اند. بغداد به شکلی گسترده در حال قرار گرفتن در حوزه نفوذ ایران است در این میان، پیروزی های نظامی به رهبری عربستان در یمن بیشتر به سراب شبیه است.

نخست این که، محور امنیت خاورمیانه به سمت شرق تغییر کرده است. از آنجا که ایران، روسیه و ترکیه در حال حاضر سیاست های منطقه ای را پیش می برند، عربستان سعودی در برابر حوادث نامطلوب فعلی به واکشن های تند در ابراز وجود نظامی خود تمایل پیدا کرده است.

علاوه بر این مجموعه امنیتی مدیترانه شرقی در حال حاضر نقش رو به رشد استراتژیک نه تنها در توازن خاورمیانه که حتی در مبارزه جهانی با داعش پیدا کرده است. قبرس و پایگاه های نظامی و دریایی اش و تاسیسات نظامی روسیه در سرزمین شام نقش قابل توجهی در جنگ فعلی دارند.

قطر، کویت، عمان، امارات و اردن در نیکوزیا سفارتخانه دارند درحالی که سفیر عربستان در یونان استوارنامه اش را در سال 2015 از آتن نزد رئیس جمهور قبرس فرستاد. این نشان می دهد که کشورهای پادشاهی خلیج فارس در حال افزایش همکاری های استراتژیک خود با نیکوزیا هستند. قبرس با قرار گرفتن بین سوئز، باب المندب و تنگه هرمز یک پیشاهنگ برای امنیت جغرافیایی و دریایی خلیج فارس به حساب می آید.

مانند سایر قدرت های منطقه ای درگیر در جنگ، پادشاهی های خلیج فارس نیز در تلاش هستند تا منافع استراتژیک خود از تئاتر خونین سوریه را از نظر تاثیرات ارضی و اتحاد ملی به حداکثر برسانند. مبارزه با خلافت تنها یک تکه از سناریوی گسترده مورد نظر آنها است. با این وجود پیچیدگی عناصر مختلف و رقابت در بازی منطقه، حضور اتحاد جهانی برای مقابله با داعش با گوشه چشمی به همکاری بین ناتو و پادشاهی های خلیج فارس فرصتی ارزشمند برای آزمایش عملی همکاری های نظامی اعراب و غرب است. در این چارچوب شورای همکاری خلیج فارس نمونه ای نادر و موثر از وحدت را در تاریخ معاصر خود نشان داده است.