آيا اخلاق و صفات انسان قابل تغيير و اصلاح مي‌باشد؟

 

يک بحث قديمي در ميان دانشمندان و علماي اخلاق است که آيا اخلاق و صفات انسان قابل تغيير و اصلاح مي‌باشد يا نه ؟ و اگر امکان اصلاح وجود دارد،‌همه آن‌ها قابل تغيير هستند يا بعضي؟
 
آن چه که بطور مسلم از آيات نورانيه قرآن کريم و راهنمايي‌ها و دستورالعمل‌هاي معصومين(علیهم السلام) استفاده مي‌شود؛ امکان تغيير، اصلاح و تهذيب صفات انساني و حرکت بسوي کمالات و طهارت معنوي و پاکي از اخلاق رذيله، وجود دارد.

 
گرچه نفوس، مختلف مي‌باشند، بعضي سريع‌تر و بعضي کند تر در مسير کمال به حرکت مي‌افتند. بعضي تمايل به شر و فساد در آن‌ها کم‌تر و بعضي بيشتر است. اما اين‌ها هرگز انسان‌را از مرحله اختيار خارج نمي‌کند.
 
خداوند مي‌فرمايد: «قل کل يعمل علي شاکلته فربکم اعلم بمن هو اهدي سبيلا» بگو اي پيامبر ، هرکس طبق شاکله و سريره خود عمل مي‌کند، پس پروردگار شما داناتر است به کسي که هدايت يافته‌است(اسرا 84).
 
حضرت علامه طباطبايي ، در تفسير اين آيه شريفه ، ظرائف و دقائقي را بيان فرموده و نکته را استفاده کرده‌اند که، مي‌توان گفت هيچ مفسري به‌ آن اشاره نکرده است و آن مطلب اجمالا عبارت است از؛ امکان غلبه بر شاکله ها است.
 
شاکله از شِکال، مشتق است و آن عبارت است از ريسمان و زنجيري که حيوان را با آن مي‌بندند تا از مکان خود خارج نشود. طبع و سجيه انسان را «شِکال» ناميده اند، به جهت اين‌که نمي‌گذارد انسان از نقطه اي به نقطه ديگر برود. کسي که شالکه‌اش بُخل است، نمي‌تواند از اين منطقه بُخل خارج شده و وارد منطقه سخاوت شود. بالعکس،‌ انسان سخاوتمند و جواد، محصور در منطقه جود و سخاوت است و همين‌طور ساير صفات.
 
علامه مي‌فرمايد: اين شاکله‌ها، اقتضائات مي‌باشند نه علت تامه.
 
مثلا شخصي که قدش بلند است؛ دستش به ميوه درخت مردم مي‌رسد و مي‌تواند دستش را بلند کند و ميوه را بچيند،‌اين اقتضا مي‌باشد، ولي بلندي قد، هرگز او را مجبور به دزدي نمي کند و علت تامه اين عمل نيست و نمي‌تواند عذر بياورد که من چاره اي از دزدي نداشتم، چون قدم بلند بود!
 
روز قيامت حضرت يوسف و حضرت مريم را به رخ گناهکاراني مي‌کشند که در اثر جواني و زيبايي ، عفت خود را از دست داده و به گناه آلوده شده‌اند و به آنان مي‌گويند: اگر زيبايي باعث انحراف بود، اين دو بزرگوار هم بايد آلوده مي‌شدند. زيبايي «اقتضاء» مي‌باشد،‌ «علت تامه».
 
غلبه بر اقتضائات مراتب دارد و هرکس مي‌تواند بر شاکله اش غلبه کند. «بُعثت لأتمم مکارم الاخلاق» يعني من آمده‌ام تا مردم بر شاکله هاي خويش غلبه نموده و اخلاق خود را اصلاح کنند.
  
منبع : نشريه نسيم وحي