حجت الاسلام والمسلمین دکتر «علی نصیری» رئیس مؤسسه معارف وحی و خرد در مورد اینکه سنت زیارت اربعین از چه زمانی رایج شد به خبرنگار مهر گفت: یک بخش اربعین برگشت به خود این عدد است که در متون دینی ما برای عدد اربعین اساساً بابی باز شده و این هم باعث شده که آن را جزء اسرار الهی بگیریم. مثل وَوَاعَدْنَا مُوسَى ثَلاَثِینَ لَیلَةً وَأَتْمَمْنَاهَا بِعَشْرٍ فَتَمَّ مِیقَاتُ رَبِّهِ أَرْبَعِینَ لَیلَةً یا به تعبیر قرآن «حتی اذا بلغ اشده وبلغ اربعین سنة قال رب اوزعنی ان اشکر نعمتک التی انعمت علی وعلی والدی» چهل سالگی را به عنوان سن کمال و عقلانیت حساب می کند.
وی افزود: روایتی از پیامبر اکرم (ص) هم هست که فرمودند: «مَن أخلَصَ لِلّهِ أربَعینَ صَباحا ظَهَرَت ینابیعُ الحِكمَةِ مِن قَلبِهِ عَلى لِسانِهِ». کسی که چهل روز اخلاص پیشه کند، چشمه های حکمت از قلبش بر زبانش جاری می شود. به طور کلی اربعین سر و رازی دارد افزون بر بعد تاریخی آن و زیارتی که در مورد جابر نقل شده و زیارت برخی از اوتاد و اولیاء در همان عصر جریان کربلا. علاوه بر آن در روایات اهل بیت(علیه السلام) هم مهر تأیید خورده است. بنابر روایت امام حسن عسکری(علیه السلام) یکی از نشانه های شیعه زیارت اربعین است.
رئیس مؤسسه معارف و وحی و خرد تصریح کرد: اهل بیت(علیه السلام) به زیارت اربعین سالار شهیدان تأکید ویژه ای داشتند. یک بخشش مربوط به خود آن عدد می تواند باشد. یک بخشش هم مربوط به این بوده که اهل بیت(علیه السلام) خواستند در چهلم شهادت امام حسین(علیه السلام) که دوره ای است که اهل بیتش عصر غربت و اسارت را طی می کردند، توجه اذهان شیعیان به این مسئله تقویت شود و در یاد و ذکر شیعیان بماند.
نصیری بیان داشت: یاد غربت و مظلومیت اهل بیت(علیه السلام) و رساندن پیام شهیدان کربلا که پیام حیات بخش، نجات و مبارزه در برابر تباهی، و آزادگی و حریت پیام خون دادن و جان فشاندن برای تجسد یافتن مبانی و احکام اسلام در جامعه است؛ از ثمرات این زیارت هاست. به لطف الهی این مسئله را از اسرار و لطف اهل بیت(علیه السلام) باید بدانیم که در این چند سال اخیر به‌ویژه بعد از اینکه امریکا از عراق بیرون رفت و صدام، آن چهره نحس و پلید تاریخ هم از میان رفت می بینیم که بزرگترین و با عظمت ترین راه پیمایی مذهبی هر ساله در اربعین در عراق برگزار می شود. این پیاده روی و تجمع را باید نشان دهیم. به قول شافعی نام و یاد اهل بیت(علیه السلام) را دوستان از ترس و بیم و دشمنان از بغض خواستند از تاریخ محو شود. می بینیم که بعد از گذشت حدود ۱۴ سده همچنان عشق و شوری برای زیارت امام حسین(علیه السلام) وجود دارد که بعضی از افراد از کانادا، امریکا و استرالیا و کشورهای مختلف دنیا به این راه پیمایی می آیند.
وی افزود: این واقعه از جهتی سرّ و جاذبه دستگاه اهل بیت(علیه السلام) است و از جهتی دیگر هم شکوه و عظمت تشیع را عیان می کند. مخصوصاً در قبال حرکت داعشی ها و تکفیری ها که می کوشند نور عشق اهل بیت(علیه السلام) را خاموش کنند. به لطف الهی این جمعیت انبوه، هویت جهانی تشیع را در این راه پیمایی اثبات می کند. این اراده و لطف پروردگار است که نشان دهد پرچم اهل بیت(علیه السلام) برافراشته است. به تعبیر قرآن «یرِیدُونَ لِیطْفِؤُوا نُورَ اللَّهِ بِأَفْوَاهِهِمْ وَاللَّهُ مُتِمُّ نُورِهِ». جریان اربعین را باید به نحوی اراده الهی مبنی بر بقاء و ماندگاری و جهان شمولی هویت تشیع بدانیم.
حجت الاسلام "مهدی رستم نژاد" عضو هیئت علمی جامعه المصطفی العالمیه هم در پاسخ به این سوال گفت: سنت اربعین و زیارت ابا عبدالله الحسین(علیه السلام) از همان اربعین اول شروع شد و آن چیزی که از تاریخ مسلم و قطعی است، زیارت جابربن عبدالله انصاری است همراه با عطیه کوفی که عطیه خودش صاحب تفسیر است و از شاگردان تفسیری ابن عباس است و شیعه بوده؛ و جابربن عبدالله انصاری بر اساس حدیثی که از پیامبر(ص) شنیده بود خودش را از مدینه به کربلا رساند تا در اربعین اول در زیارت امام حسین(علیه السلام) در کربلا حاضر شود. بعد از آن هم ائمه(علیه السلام) بسیار بر آن تشویق و تأکید کرده بودند.
وی افزود: اهمیت آن به حدی است که امام حسن عسکری(علیه السلام) زیارت اربعین را جزء پنج علامت شیعه دانسته است. درواقع چیزی که امروزه می بینیم به صورت یک نماد و شعار برای فرهنگ اهل بیت(علیه السلام) درآمده است. این حرکت عظیمی که در عراق در روز اربعین اتفاق می افتد و شیعیان در طول مسیر ده ها کیلومتری راه پیمایی از بصره و جاهای دیگر تا کربلا می آیند. این تجمع نمودی از فرهنگ شیعه است که امروز دارد خود را نشان می دهد و آن ریشه در همان حدیثی دارد که امام حسن عسکری(علیه السلام) دارند که این زیارت را جزء یکی از شعارهای پنج گانه شیعیان دانسته اند.
عضو هیئت علمی جامعه المصطفی العالمیه ادامه داد: البته از نظر تاریخی هم روایات زیادی در این خصوص داریم. ورود خود اهل بیت(علیه السلام) هم بر اساس بعضی از نقلها در روز اربعین اول بوده است. یعنی از همان روز اول اسارت اهل بیت امام حسین(علیه السلام)، امام سجاد(علیه السلام) و حضرت زینب(س) و غافله حسینی این زیارت را تأکید کرده اند. اگر این روایات را هم ضمیمه کنید ریشه تاریخی این مسئله به عصر خود عاشورا بر می گردد و آن اولین اربعین امام حسین(علیه السلام) است که اهل بیتش بعد از واقعه عاشورا بسیار به زیارت اربعین تأکید کردند. چه با رفتن به کربلا و چه به خواندن زیارت اربعین در هر جایی که هستند. سفر کردن به کربلا در روایات بسیار تأکید شده و مخصوصا زیارت اربعین و چهلم امام حسین(علیه السلام) بسیار سفارش شده است.
رستم نژاد افزود: البته اربعین خودش آثار تکوینی هم دارد. برای اینکه خود انسان هم که در شکم مادر از حالی به حال دیگر بر می گردد این تغییر حالت به گفته علامه مجلسی در ۴۰ روز انجام می گیرد و همچنین وقتی انسان از دار دنیا رفت مراحلی را طی می کند که اولین آن همان چله یا چهل روز است چهل روز اول بعد از فوتش حساب می آید. میقات حضرت موسی(علیه السلام) هم که ابتدا قرار بود ۳۰ روز باشد قرآن می گوید «وَأَتْمَمْنَاهَا بِعَشْرٍ فَتَمَّ مِیقَاتُ رَبِّهِ أَرْبَعِینَ لَیلَةً» آن میقاتی که حضرت موسی(علیه السلام) داشته یک چله یا چهل روز بوده است. به هر حال اربعین هم ریشه های قرآنی دارد و هم ریشه های روایی دارد و هم غیر از این سیره اهل بیت و سیره شیعیان و متشرعان از شیعه این بوده که اربعین را احیا می کردند و احیای اربعین و امر اربعین درواقع احیای فرهنگ اهل بیت(علیهم السلام) و فرهنگ شهادت و آن حماسه ای است که امام حسین(علیه السلام) در روز عاشورا رقم زد.
حجت الاسلام محمد صادق یوسفی مقدم، مدیر مرکز فرهنگ و معارف قرآن کریم هم درپاسخ به این سوال گفت: زیارت اربعین زیارتی است که توسط امامان معصوم(علیهم السلام) پایه گذاری شده است و ائمه(علیهم السلام) تأکید بسیار بر آن کرده اند. از این جهت زیارت اربعین امام حسین(علیه السلام) از ثواب فراوانی برخوردار است و کمتر زیارتی است که به اندازه زیارت اربعین امام حسین(علیه السلام) از ثواب و فضیلت برخوردار باشد. بنابراین اصل زیارت اربعین توسط امامان معصوم(علیهم السلام) بنیانگذاری شد و آنها بر این زیارت سفارش زیادی کردند.
وی افزود: این زیارت پشتوانه ای برای شیعیان است. یکی از این پشتوانه ها را امام حسن عسکری (علیه السلام) وقتی که نشانه های مومن را بیان می کنند می گویند که یکی از نشانه های مومن است. البته بهتر و مناسبتر این است که انسان در کنار مرقد شریف در خود کربلا حاضر شود و در آنجا به زیارت اربعین ابا عبدالله الحسین(علیه السلام) بپردازد. ولی به هر حال به هر دلیلی که نتوانست توفیق این را پیدا کند که در کربلا حضور یابد می تواند از راه دور به زیارت بپردازد.
یوسفی مقدم بیان کرد: امروز هم تمام شیعیان همتشان بر این است که هر طور شده خودشان را به مرقد شریف امام حسین(علیه السلام) برسانند و زیارت اربعین را از نزدیک انجام دهند. این توفیق فضیلت بسیار بزرگی است که نصیب انسان می شود.
حجت الاسلام محمد باقر پور امینی عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی هم در پاسخ به سوال فوق گفت: زیارت اربعین امام حسین(علیه السلام) از مهمترین زیارتهای باشکوه است که همه ساله با حضور میلیونی شیعیان از سراسر دنیا برگزار می شود. زیارت اربعین که یکی از پنج علامت مؤمن شمرده می شود، تجدید میثاق با امام حسین و اهلبیت(علیهم السلام) است و می توان آن را آغاز جاذبه حسینی دانست که با وجود گذشت قرن‌های متمادی، همچنان دل همه دوستداران اهلبیت(علیه السلام) را به سوی عزت و شکوه می‌کشاند.
وی افزود: در نگاه مقام معظم رهبری، اولین جوشش‌های چشمه جوشان محبت حسینی - که رود همیشه جاری زیارت را در طول این قرن‌ها جاری کرده - در اربعین پدید آمد. جاذبه قوی حسینی، اولین دل‌ها را در اربعین به سوی خود جلب کرد. زیارت روز اربعین، از دیدگاه تاریخی، ریشه در زیارت جابر بن عبدالله انصاری، صحابی جلیل‌القدر رسول اعظم(صلی الله علیه واله) دارد. او به همراه عطیه برای اولین بار از مدینه به کربلا آمد و به زیارت امام حسین(علیه السلام) توفیق یافت. بنابراین می توان زیارت او را در روز اربعین، سرآغاز این حرکت پُربرکت دانست.
این محقق و پژوهشگر علوم و معارف اسلامی ادامه داد: امام صادق(علیه السلام) می‌فرماید یکی از محبوب‌ترین عبادات نزد خدا زیارت قبر حسین(علیه السلام) است. امام صادق(علیه السلام) به نقل از جویریة بن علاء می‌فرماید «هر کسی که دوست دارد خداوند در روز قیامت به وی نگاه کند، بسیار به زیارت حسین(علیه السلام) برود.
پور امینی تصریح کرد: عنوان «زیارت اربعین» ریشه در کلام امام صادق(علیه السلام) دارد و صفوان جمال از امام صادق(علیه السلام) این روایت را نقل و کیفیت زیارت اربعین را بیان میکند. همچنین مستحب بودن زیارت در اربعین به روایت امام حسن عسکری(علیه السلام) مستند شده است که امام آن را از نشانه های ایمان می شمارند.
پورامینی بیان داشت: زیارت پیاده، نشانه روشنی از دوستی به خاندان پاک پیامبر(ص) دارد و زمینه‌ای مناسب را برای اطاعت از آنان فراهم میکند و تجدید پیمانی محکم با این انوار مقدس است. مفهوم حدیث شریف «أفضل الاعمال أحمزها» این است که وقتی کاری عبادت باشد، هر چه سخت‌تر و با رنج بیشتر انجام شود، ارزش و فضیلت بیشتری خواهد داشت. زیارت امام حسین(علیه السلام) اگر واجب نباشد، مستحب است. بنابراین هر چه با رنج و مشقت بیشتر توأم باشد و مسافت بیشتری طی شود و اوضاع امنیتی خطرناک‌تر باشد، اجر و پاداش بیشتری خواهد داشت.
وی افزود: همچنین راه رفتن به سوی عبادت، عبادت است. در این باره روایاتی ویژه نیز وجود دارد که پیمودن راه برای رسیدن به مرقد سید الشّهدا(علیه السلام) نیز مانند طیّ طریق به سوی زیارت امیرالمؤمنین(علیه السلام) است و برای زائر، در هر گامی،حج و عمره‌‌ای خواهد بود. از بشیر دَهَّان روایت شده که امام صادق(علیه السلام) فرمود: ای بشیر! فردی از شما بر ساحل فرات غسل میکند و سپس نزد قبر حسین(علیه السلام) می‌‌آید، در حالی که عارف به حقّ اوست و به همین سبب خداوند به او در مقابل هر گامی که برمی دارد یا بر زمین می‌‌گذارد، یکصد حجّ مقبول به او می‌‌دهد، در حالی که یکصد عمره مبرور و یکصد جهاد در رکاب پیامبری مرسل با دشمنان خدا و دشمنان رسول خدا همراه آن است».
پور امینی یادآورشد: علمای شیعه در هدایت و ترغیب شیفتگان حسینی به انجام زیارت امام به‌ویژه در اربعین، نقش محوری داشته‌اند و ضمن ارائه رهنمود، خود نیز به این مهم مبادرت می‌و‌‌رزیدند. شیخ مرتضی انصاری از جمله احیاکنندگان سنت پیادهروی برای زیارت امام حسین(علیه السلام) بود و خود ایشان نیز پیاده از نجف به کربلا می‌آمد. آیت‌‌الله مرعشی نجفی بیست بار پیاده به همراه تعدادی از طلاب که همه از مراجع و بزرگان شدند، به کربلا مشرف شد.
وی درپایان گفت: آیت‌‌الله بهجت فومنی، پیادهروی اربعین را بهترین فرصت برای معرفی امام حسین(علیه السلام) به جهانیان دانسته است و بر این نکته تأکید می‌کردند که: الان هنوز همه مردم عالم، حسین(علیه السلام) را نمی‌شناسند و این تقصیر ماست؛ چون ما برای سیدالشهدا(علیه السلام) طوری فریاد نزدیم که همه عالم صدای ما را بشنوند
