SHIA-NEWS.COM شیعه نیوز:
به گزارش «شیعه نیوز» به نقل از ابنا، یکی از مکان‌های مقدس برای دعا و راز و نیاز با امام زمان(عجل الله تعالی فرجه) طبق روایات رسیده مسجد مقدس جمکران در شهر قم است، به همین منظور در ادامه به تاریخچه مختصر احداث مسجد مقدس جمکران از کتاب «نجم‌الثاقب» تألیف محدث نوری اشاره می‌شود.شیخ حسن بن مثله جمکرانی می‌گوید: من شب سه شنبه، هفدهم ماه مبارک رمضان سال 373 هجری در خانه خود خوابیده بودم که ناگهان عده‌ای از مردم به در خانه من آمدند و در حالی که نیمی از شب گذشته بود، مرا بیدار کردند و گفتند: «برخیز و خواسته امام مهدی(عجل الله تعالی فرجه) را اجابت کن که تو را می‌خواند».
حسن بن مثله جمکرانی می‌گوید: برخاستم و به در خانه آمدم، جماعتی از بزرگان را دیدم؛ سلام کردم، جواب دادند و آن‌گاه مرا آوردند تا جایگاهی که اکنون مسجد است. دیدم تختی گذاشته‌اند و فرشی بر آن پهن کرده‌اند و ...؛ جوانی سی ساله بر آن بالش‌ها تکیه کرده و شخصی پیر در مقابل او نشسته و کتابی در دست گرفته و می‌خواند، آن پیرمرد حضرت خضر(علیه السلام) بود.
آن پیرمرد مرا نشاند و امام(عجل الله تعالی فرجه) به من فرمود: «برو و به حسن بن مسلم بگو که تو چند سال است که در این زمین می‌کاری و ما خراب می‌کنیم و پنج سال است که زراعت می‌کنی و امسال دوباره زراعت کردی، دیگر اجازه نداری که در این زمین زراعت کنی و باید هر نفعی که از این زمین برده‌ای، برگردانی تا در این مکان مسجد بنا کنند، به او بگو: حق تعالی این زمین را از میان زمین‌های دیگر برگزیده است و تو آن را همراه زمین خود گرفتی و حال آن که خداوند به سبب این عمل تو، دو پسر جوانت را از تو گرفت و تو بیدار نشدی»!.
حسن بن مثله گفت: ای مولای من، باید لیل و نشانی بر گفته شما داشته باشم تا مردم حرف مرا تصدیق کنند. حضرت(عجل الله تعالی فرجه) فرمود: «ما در این جا علامت‌گذاری می‌کنیم، تا تو را تصدیق کنند، تو نزد سید ابوالحسن برو و بگو تا حسن بن مسلم را حاضر کند و در‌آمد چند ساله این زمین را از او بگیرد و خرج بنای مسجد کند و مابقی مخارج مسجد را از «رهق» (یکی از روستاهای کاشان) بیاورد و مسجد را تمام کند».
در سال 373 هجري قمري، حضرت صاحب الامر (عجل الله تعالی فرجه) دستور احداث مسجدي را در "قریه جمکران" واقع در حدود يك فرسخي شهر قم صادر فرمودند. این مسجد سالیان دراز در ابعادی کوچک وجود داشت و مورد توجه علماء بزرگ، روحانیون و متدينين بود ؛ اما توده مردم توجه خاصی به آن نداشتند.اما پس از پیروزی انقلاب اسلامی و رویکرد دوباره و عام مردم به معارف و نمادهای مذهبی، توجه به این مسجد بیشتر و بخصوص در دهه اخیر، این توجه ده‌ها برابر شد ؛ تا آنجا که طرح‌های متعدد توسعه مسجد همچنان پاسخگوی سیل جمعیت مشتاق نیست.این امر باعث گردید که مسجد جمکران، همانند هر پدیده‌ي مورد توجه دیگر، دستخوش افراط‌ها و تفریط‌ها قرار گیرد. در این نوشته تلاش مي‌كنيم به برخی از این کژی‌ها اشاره و زمین‌های برای اصلاح آنها ایجاد نماييم:
تفریط ها :
1. اصالت مسجد
تفریط‌هایی که گاه در مورد این مسجد به چشم میخورد، از "تشکیک در اصالت آن" ناشی می‌گردد. لذا گاهی حتی از "برخي خواص" شنیده می‌شود که: «مسجد جمکران بر مبنای یک خواب بنا شده است و خواب حجیت ندارد». حال آنكه هر دو گزاره اين جمله مورد اشکال است:
اولا) مسجد جمکران بر مبنای یک خواب بنا نشده است. تصور فوق، شاید از عدم دقت در واقعه تشرف «حسن بن مثله جمکرانی» به محضر امام زمان (عجل الله تعالی فرجه) ناشی باشد.
مطابق آنچه مورد وثوق علماء و بزرگان قرار گرفته است، حسن بن مثله در منزل خود استراحت میکرد كه ناگاه چند نفر از مردم به در خانه وي آمدند و او را از خواب بيدار كردند و گفتند: «برخيز و مولاى خود حضرت مهدى عليه السلام را اجابت كن كه تو را طلب نموده است.» وي نيز از بستر برمی‌خیزد و بقیه ماجرا، در "بیداری" اتفاق می‌افتد؛ او به خدمت حضرت حجت (عجل الله تعالی فرجه) میرسد و ایشان دستور ساخت این مسجد در این زمین مخصوص را به وی می‌دهند و دليل و نشانه‌اى نيز قرار مي‌دهند تا مردم حرف حسن بن مثله را قبول كنند و وي را تكذيب ننمايند.
صحت ادعاي حسن بن مثله با نشانه‌اي كه امام (عجل الله تعالی فرجه) قرار داده بوند ـ شفا گرفتن بيماران پس از خوردن وليمه‌اي خاص ـ ثابت شد و نقل اين واقعه از سوي «شيخ صدوق» مؤيد ديگر آن است. آية الله حاج شيخ مرتضى حائرى (فرزند آيةالله حاج شيخ عبدالكريم حائرى احياگر حوزه علميه قم) در اين باره گفته‌اند: «داستان مسجد جمكران كه در بيدارى واقع شده در كتاب تاريخ قم از صدوق، نقل شده است. مرحوم آقاى بروجردى كه مرد دقيق و ملاّيى بود، مىفرمود: اين داستان در زمان صدوق واقع شده و اينكه او نقل كرده است دلالت بر كمال صحت آن دارد».لذا بر خلاف ادعای فوق، مسجد جمکران بر مبنای یک خواب ساخته نشده است.
ثانیا) اگر چه خواب به لحاظ فقهی حجیت ندارد و الزامآور نیست؛ اما نزد محدثان و متكلمان شیعه ثابت است که خواب دیدن پیامبر (صلی الله علیه واله) و ائمه اطهار (علیهم السلام) ـ اگر ثابت شود که حتماً همان حضرات بوده‌اند و توهم نبوده است ـ از نوع خواب دروغین نیست؛ بلکه از جنس رؤیای صادقه است. امام صادق (علیه السلام) فرموده است: «پدرم از جدش از رسول خدا صلى الله عليه وآله وسلم نقل كرده كه فرمود: هر كس مرا در خواب بيند ، به يقين مرا ديده است ، زيرا شيطان نه به صورت من و نه به صورت يكى از اوصياي من و نه به صورت يكى از پيروان آنان ظاهر نمىشود». علامّه مجلسى در شرح اين حديث مى‌نويسد: «اين خبر دلالت دارد كه هرگز شيطان به صورت پيامبر و امامان معصوم (علیهم السلام) بلكه در صورت و شكل شیعیان آنها ظاهر نمىگردد» سپس اضافه مى‌كند: «شايد مراد از شيعيان در اینجا، شيعيان و پيروان خالص آنها همانند سلمان و ابوذر باشد».(1)
بنابراین حتی اگر دستور ساخت مسجد در خواب صادر می‌شد ـ که دوباره تأكيد مي‌كنم اینگونه نبوده و در بیداری صادر شده است ـ باز هم بلااشکال بود.
ثالثا) صِرف بنای یک مسجد، با توجه ویژه به یک منظور يا نام خاص، امری نیست که نیاز به سند و دستور و روایت قطعی داشته باشد؛ بلکه ساخت آن با تصمیم شخصی نیز مسأله‌ای کاملا عقلایی است. همانگونه که اكنون عقلای جهان، بناهای یادبودی به نام شهدای گمنام یا افراد خاص می‌سازند و در مناسبت‌های مختلف در آن اجتماع و مراسمی برگزار می‌کنند. بنابراین، حتی اگر این مسجد، دستور خاصي نیز نداشت ـ که اکنون دارد ـ باز هم می‌توانست منتسب به حضرت حجت (عجل الله تعالی فرجه) باشد و مورد توجه قرار گیرد ؛ البته بشرطها و شروطها که در ادامه خواهد آمد.
رابعاً ـ توجه علماي بزرگ و طراز اول شيعه و تشرف مكرر آنان به اين مسجد، ما را از جستجوي دليل خاص مستغني مي‌سازد ؛ شخصيت‌هاي بزرگي نظير حضرات آيات «حائري يزدي»، «حجت كوه‌كمره‌اي»، «محمدتقي خوانساري»، «بروجردي»، «گلپايگاني»، «مرعشي نجفي»، «اراكي»، «خامنه‌اي» و «مكارم شيرازي». طلبه‌هاي قديمي‌تر به ياد دارند كه مرحوم آية الله سيد محمدرضا گلپايگاني هرگاه با مسأله‌ي مهم و لاينحلي مواجه مي‌شد يا در اموري مثل رفع نيازهاي مادي طلاب با مشكل مواجه مي‌گرديد شخصي را براي عبادت و درخواست حل مشكل به اين مسجد بابركت گسيل مي‌داشت و نتيجه مي‌گرفت.
2. عرض حاجت
یکی دیگر از تفریط‌هایی که گاه از سوی برخی خواص در این مورد شنیده می‌شود، مسأله " عریضه‌نویسی به امام (عجل الله تعالی فرجه)" است.مطابق آیات محکم قرآن کسانی که جان خویش را در راه خدا فدا کردند زنده‌اند.(2) همچنین مطابق دلایل روایی و مستندات تاریخی، تمامی ائمه اطهار(علیهم السلام) ـ به جز حضرت حجت (عجل الله تعالی فرجه) ـ به شهادت رسیده و به مرگ طبیعی از دنیا نرفته‌اند. بنابراین عرض حاجت به آن بزرگواران، به مقتضای زنده و شنونده بودنشان، ایراد عقلی و شرعی ندارد؛ البته با این نیت که آنان، مستقل در برآورده کردن نیازهای ما نیستند بلکه به دلیل جایگاه برگزیدهای که نزد خداوند متعال دارند مي‌توانند حاجت ما را بخواهند و شفاعت ما را بطلبند. مانند آنچه حضرت يعقوب (علیه السلام) براي فرزندان خود انجام داد.(3)
حال، اگر عرض حاجت به پيامبر و امامان از دنیا رفته، منع عقلی و شرعی نداشته باشد، ابراز نیازهای مادی و معنوی به امام زنده و مهدی حی (عجل الله تعالی فرجه) به طریق اولی، جایز و عقلایی خواهد بود.
ابراز حاجت نیز به شکل متعارف، به دو نحوه کتبی و شفاهی صورت می‌گیرد؛ يعني انسان مي‌تواند بی‌پرده و مستقیم در مقابل ضریح امام ـ یا حتی فرسنگ‌ها دورتر از مضجع وی ـ بایستند و هر آنچه دل تنگش می خواهد بگوید؛ یا آنكه آنچه در دل دارد و از گفتن آن حيا مي‌كند یا قادر به بیانش نیست را در کاغذی بنویسد و پیامبر(صلی الله علیه واله) و امام (علیه السلام) را مخاطب قرار دهد. مهم این است که مطابق معتقدات ما، معصومان (علیهم السلام) شاهد و ناظر اعمال ما هستند و سلام ما را بیپاسخ نمی گذارند ؛ همانگونه كه در اذن دخول حرم ثامن الحجج مي‌خوانيم: «اللهم إنی ...اعلم ان رسولک و خلفائک علیهم السلام احیاء عندک یرزقون یرون مقامی و یسمعون کلامی و یردّون سلامی و انک حجبت عن سمعی کلامهم و فتحت باب فهمی بلذیذ مناجاتهم ـ بارالها من آگاهم كه پيامبرت و جانشينانش زنده‌اند و در نزد تو روزي مي‌خورند، مرا مي‌بينند و صدايم را مي‌شنوند و سلامم را پاسخ مي‌گويند، اما تو گوش‌هايم را از شنيدن صداي آنان پوشاندي و لذت مناجاتت را به من چشاندي».
صد البته باید دانست که ابراز حاجت به محضر معصوم(علیه السلام) نیز همانند دعا به پیشگاه خداوند است که شاید اجابت شود و شاید صلاح در عدم اجابت آن باشد.اما اینکه در راه این عرض حاجت، مثلا برای "چاه جمکران" ارزش و تقدس خاصي قائل شویم، بحثی دیگر است که در بخش افراط ها بدان خواهم پرداخت.
افراط ها :
با وجود تمامی آثار و برکات شمرده و ناشمرده‌ي مسجد مقدس جمکران، نمی‌توان و نباید از افراط‌هایی نیز که درباره آن مشاهده می‌شود چشم پوشید؛ بلکه وظیفه امثال نگارنده، تذکر درباره آنهاست، مانند:
1. سفر به جمکران، بدون زیارت حضرت معصومه(سلام الله علیها)
حضرت امام صادق علیه السلام درباره مقام حضرت فاطمه معصومه (سلام اللهخ علیها) و شهر قم فرموده‌اند: « وان لنا حرماً و هو بلدة قم و ستدفن فیها امراة من اولادی تسمی فاطمه فمن زارها وجبت له الجنة ــ ما اهل بیت حرمی داریم و آن سرزمین قم است و بانویی از فرزندان من به نام فاطمه در آنجا به خاک سپرده می‌شود، هرکس او را زیارت کند بهشت بر او واجب می شود».(4)
امام هشتم (علیه السلام) نیز درباره زیارت خواهر مکرمشان فرمودند : «من زار المعصومة بقم کمن زارنی ــ هرکس معصومه را در قم زیارت کند مانند این است که مرا زیارت کرده است». (5) فضیلت و ثواب زیارت امام رضا (علیه السلام) نیز بر کسی پوشیده نیست؛ از جمله اينكه هر کس آن امام را ـ با معرفت ـ زیارت کند، حضرت ضامن شده است روز قيامت در سه موضع سخت (هنگامی که نامههایاعمال داده مي‌شود، نزد صراط و نزد میزان) به فریاد او برسد.(6)
نيز امام جواد (علیه السلام) فرمودند: «من زار عمّتی فلهُ الجنّه ـ هر كس عمه‌ام (حضرت معصومه) را زيارت كند بهشت از آن اوست».(7)
اما با وجود این همه فضیلت برای زیارت اين کوثر کویر، با کمال تأسف شاهدیم که در چند سال اخیر برخی کاروان های زیارتی، زائران را مستقیم به مسجد جمکران میبرند و مستقیما به مبدأ باز میگردانند بدون آنکه توفیق زیارت حضرت معصومه (سلام الله علیها) را داشته باشند . یعنی اینکه متأسفانه مسجد جمکران، برای برخی از علاقه‌مندان اهل‌بیت (علیهم السلام) ، وسیله سلب توفیق شده است ؛ آن هم توفیق زیارت کسی که پاداش زيارتش بهشت برين است.
این امر در برهه اخير آنچنان شیوع پیدا کرد که «شورای فرهنگ عمومی استان قم» را برآن داشت تا با انجام یک نظرسنجی میدانی، درصد کاروان های اینچنینی را جستجو کند.بدون شک، این پدیده از بزرگنماییهایی حاصل شده که درباره «حاجتدهی در این مسجد» صورت گرفته است، و نیز از «پديده ملاقاتگرایی» که بررسی آن، خود مجالی جداگانه میطلبد.
2. چله گرفتن‌های غیر مستند
محدث نوری (ره) در کتاب شریف نجم الثاقب، رفتن چهل شب چهارشنبه به «مسجد سهله» یا چهل شب جمعه به «مسجد کوفه» را از جمله عبادات مشروعه می‌داند که در نزد صالحين و متدينان، معروف، مجرب و مورد عمل بوده است.(8) همو در همین کتاب مینویسد: اما زیارت سید الشهداء (علیه السلام) در چهل شب جمعه و امثال آن ، نه برای عدد مذکور و نه برای آن عمل هیچ سند مخصوصی وجود ندارد. (9)
بنابراين چله‌نشینی‌ها، چله گرفتن‌ها و یا زیارت مساجد در چهل شبِ خاص از ایام هفته، به نحو منصوص و مأثور، تنها اختصاص به مسجد سهله و کوفه دارد و درباره جای دیگری وارد نشده است .
البته می‌توان با نذر ، عهد یا نیت شخصی ـ بدون اعتقاد به کسب نتیجه خاص ـ اینگونه اعمال را در مسجد جمکران یا هر مکان مقدس دیگری به جای آورد. مثلا شخصي نذر كند كه اگر حاجتم برآورده شد چهل شب جمعه در مسجد محله‌مان زيارت عاشورا بخوانم. مشكل وقتي است كه انسان با انتظار نتایج قطعی، اقدام به چله‌گرفتن‌هاي بدون سند كند. كمترين آفت این چله‌گرفتن‌های بدون مدرک، وقتی ظاهر می‌شود که افراد ـ مخصوصا دختران و پسران جوان و معصوم ـ با هدف رسیدن به نتایج خاص، این اعمال را که با مشقات مختلف و رنج سفر در سرما و گرما همراه است، انجام می‌دهند و وقتی پس از پایان آن، نتیجه مورد نظرشان را نمی‌گیرند نسبت به بقیه معارف و دستورات دینی نیز بی‌اعتماد میشوند . حال آنکه عمل آنها از ابتدا مورد اشکال بوده است.
3. زیارت شب چهارشنبه
همچنین است داستان سه‌شنبه شبها و شبهای چهارشنبه . آنچه درباره اعمال شب چهارشنبه وارد شده و به وجود مقدس حضرت صاحب (عجل الله تعالی فرجه) مربوط می شود منحصر به "مسجد سهله " در عراق است و هیچ روایت ، توقیع یا دستوری درباره رفتن به مسجد جمکران در شب های چهارشنبه وجود ندارد.(10) حتی خود واقعه تشرف حسن بن مثله نيز در شب سه‌شنبه بوده نه چهارشنبه.عبادت در مسجد جمکران، همانند هر مسجد دیگری، در هر یک از شبهای هفته با فضیلت است و در شب و روز جمعه ، با فضیلتتر. بنابراین، تبلیغات درباره شب چهارشنبه جمکران اساس مذهبی و روایی ندارد و اگر بنا باشد که یک شب خاص از ایام هفته را برای عبادت در این مسجد انتخاب کنیم ، بی‌شک شب جمعه بهتر از شبهای دیگر است.
البته در سالهای اخیر، مسؤولان این مسجد از اجتماع شبهای چهارشنبه برای برگزاری مراسم دعای جمعی و جلسات وعظ و ارشاد دینی بهره میگیرند که امری نیکوست و نوعی " مدیریت زمان و اذهان " به شمار می‌رود ؛ اما در همین جلسات باید به علاقمندان امام (عجل الله تعالی فرجه) گوشزد شود که مناسک مروی و مأثوری برای شب چهارشنبه‌ي این مسجد وجود ندارد و آنها میتوانند این عبادت را در هر یک از روز و شب های دیگر نیز انجام دهند. اگر این حقیقت برای زائران روشن شود ، اولاً آنان از جهل مرکب نسبت به اعتقادی که به این شب خاص دارند خارج میشوند و ثانیاً جمعیت عظیمی که در شب های چهارشنبه به این مسجد هجوم می آورند در تمام ایام هفته پخش می‌شود که این امر، هم باعث رونق دائم جلسات دینی این محل می‌گردد، هم باعث رفاه خود عبادت کنندگان می‌شود و هم به مسؤولان مسجد در ایجاد نظم و خدماتدهی بیشتر یاری میرساند.
4. کمبود امکانات و زیارت نیمه شعبان
بی‌شک توجه مردم ایران و جهان به مسأله مهدویت در سالهای اخیر قابل قیاس با سالهای دور نیست . این توجه که مرهون انقلاب اسلامی، ولایت فقیه و خون شهداست، هم در بین خواص و هم در بین عوام دیده می‌شود.دربین «خواص»، پرداختن علمی، فکری و هنری به مسأله مهدویت در سالهای اخیر رشد قابل توجهی داشته است؛ که نمونه‌هایی از آن در همایشها، نمايشگاه‌ها و جشنوارههایی مانند "گفتمان مهدویت"، "تبسم ظهور"، "آخرین منجی"، "بررسی ابعاد وجودي امام زمان"، "دکترین مهدویت" و "طليعه ظهور" قابل لمس است.
رشد جلسات دعای ندبه و عزیمت تودهای به جمکران نیز نشانههایی از گرایش جدید به مهدویت در بین «عوام» است ؛ تا آنجا که در شب و روز نیمه شعبان ، جمعیتی میلیونی به سوی شهر قم سرازیر می‌گردد.در این میان با وجود زحماتی که تولیت مسجد مقدس جمکران و مسؤولان گوناگون این منطقه در سالهای اخیر کشیدهاند و طرح های متعدد توسعهای که اجرا شده است ، هنوز نه شهر قم و نه خود منطقه جمکران ، یارای پذیرش این همه زائر مشتاق را ندارد.نتیجه اینکه راه بندان طولانی و عدم امکانات متناسب با جمعیت میلیونی ، نه تنها مانع از درک عبادات شب نیمه شعبان می‌گردد بلکه حتی سیستم آبرسانی توان پاسخگویی به زائران را ندارد و آنها مجبورند برای وضو ساختن و جلوگیری از قضا نشدن نماز صبح ، به خرید بطریهای آب معدنی روی آوردند!
این در حالی است که مطابق روایت رسیده از امام باقر (علیه السلام) شب نیمه شعبان بعد از شب قدر ، با فضیلت ترین شب سال است و امام زین العابدین (علیه السلام) این شب را احیاء می‌گرفت و در آن دعا و استغفار می‌كرد.(11)
از جمله اعمال این شب پر ارزش، احیاء، دعا، نماز، توبه، زیارت امام حسین (علیه السلام) ، دعای کمیل، صلوات مخصوصه، ذكر تسبیحات اربعه و نماز جناب جعفر طیار است و در هیچ منبعی، ذکری از مسجد جمکران در اعمال این شب وجود ندارد .بله، اگر انسان توان این را داشته باشد که این احیاء و عبادت را در یک مسجد یا مکان مقدس به جای آورد البته بافضیلت‌تر خواهد بود و اگر در مسجد جمکران باشد ، با حضور قلب بیشتر انجام خواهد شد. اما به شرط آنكه انسان به مسجد برسد!آیا حیف نیست که فرصت گرانبهای این شب عظیم را در راه‌بندان طولانی جاده‌های منتهی به جمکران از دست دهیم و یا آنچنان در ازدحام اعصاب‌فرسای جمعیت و اتومبيل گرفتار شویم که به فرض رسيدن به مسجد و پيدا كردن چند متر جا هم دیگر حال دعا و عبادت برایمان نماند؟
خبرگزاري مهر خبر از حضور 3 ميليون زائر در قم در اين روز و شب داده است. ناگفته پيداست كه ساختار شهرسازي و امكانات گردشگري قم و جمكران توان پاسخگويي به اين جمعيت را ندارد. اين امر را پيش از اين، امام جمعه محترم قم نيز گوشزد فرموده‌اند. به نظر نگارنده، اولین نهادی که باید مانع از این "حضور غیرمتعارف" و "نامتناسب با امکانات" در آن شب و روز مخصوص در مسجد جمکران شود، خود مسؤولان محترم این مسجد هستند که باید ارشادات لازم را در ایام نزدیک به نیمه شعبان به مردم داشته باشند.
در وهله بعد نیز رسانه ملی باید در این زمینه به روشنگری بپردازد و مانع از آن شود که علاقه‌مندان به اهل‌بیت (علیهم السلام) به دلیل عدم اطلاع کافی، توفیق بزرگ دعا و عبادت در شب نیمه شعبان را از دست دهند؛ نه اينكه خود برای پر کردن کمهزینهتر آنتن، با تبليغاتي بي‌پشتوانه به اين امر دامن زند.
5. چاه جمکران
همانگونه که در بخش «تفریط‌ها» نوشتم، عرضه حاجت به محضر ائمه اطهار (علیهم السلام) ـ کتبی یا شفاهی ــ امری مشروع و معقول است .
اما درباره نوشتن حاجت به صورت کتبی، مجلسی در تحفة الزائر و سبزواری در مفاتیح النجاة آورده‌اند: «هر کس حاجتش را به شکل کتبی ابراز کرد ، آن را در ضریح یکی از ائمه (علیهم السلام) بیندازد یا آنکه آن را ببندد و از خاک پاک، گل بسازد و آن را داخل آن گذارد و در رودخانه، برکه یا چاهی عمیق بیاندازد و بداند که به حضرت صاحب الزمان (عجل الله تعالی فرجه) خواهد رسید».(12)
خود امام زمان ـ ارواحنا فداه ـ فرموده‌اند که: «ما از حال شما بی‌اطلاع نیستیم و شما را فراموش نمیکنیم»(13) بنابراین، راز و نیاز با حضرت، شفاهی صورت گیرد یا مکتوب ، در رود انداخته شود یا در سینه بماند به ایشان خواهد رسید ؛ لذا شاید دلیل دستور بالا ـ در راستای «ستار بودن» خداوند و حجتش ـ این باشد که اسرار مردم حفظ گردد و اگر شخصی از محضر امام خواهشی داشت یا ابراز نیازی کرد، این خواسته و نیازِ مکتوب به دست دیگران نرسد و آبروی وی را نریزد. از اینرو دستور دادهاند تا عریضه در گِل پاک پیچیده شود تا سنگین شده، در اعماق نهر و برکه و چاه فرو رود و به دست نااهلان نیفتد.
به هر حال ـ فلسفه این دستور هر چه باشد ـ خصوصیتی برای چاه جمکران وجود ندارد بلکه همانطور که خواندید، آن عرض حاجت را می‌توان به هر نهر و برکه و چاه عمیقی سپرد و اطمینان داشت که حضرت (عجل الله تعالی فرجه) از محتوای آن با خبر خواهد شد.از اینرو لازم است این تعالیم به مردم انتقال داده شود تا ناگهان برای یک چاه، تقدسی غیرشرعی و غیر عقلانی ایجاد نگردد ؛ آنگونه كه چندي پيش يكي از دوستان روحاني كه از سفر تبليغي به قم بازگشته بود با خود محموله‌ي نسبتاً سنگيني آورده بود كه از او خواسته بودند در چاه جمكران بياندازد!
نمونه این تعليم و روشنگری چند سال پیش از سوی «حضرت آیة الله مکارم شیرازی» و درباره همین مسجد انجام شد ؛ زمانی که دور محراب این مسجد، شیشه‌ای ضریح‌مانند تعبیه گردید و برخی عوام و عوام‌زده نیز از آن استقبال کرده و به آن تبرک میجستند (!) اما با اقدام بموقع این مرجع معظم تقلید، از رشد انحرافی بزرگ پیشگیری گرديد.
6. مقاصد دیگر در پوشش زیارت
همانطور که در ابتدای این یادداشت آوردم برای نوشتن اصل این مقاله ، تردید بسیار داشتم و سرانجام با تشرف به حرم حضرت معصومه (سلام الله علیها) و توسل به ایشان و نیز استمداد از خود حضرت (عجل الله تعالی فرجه) آن را نگاشتم. اینک برای نوشتن این سطرهاي آخر نیز با خود کلنجار فراوانی رفتم که چگونه آن را مطرح نمایم ؟
میدانیم که بسیاری از والدین مذهبی ، بدرستی، رفت و آمدها و دوستیهای فرزندانشان را کنترل می‌کنند و مراقباند که آنان ــ مخصوصا وقتی پای جنس مخالف به میان کشیده می‌شود ــ ارتباطات ناصحیحی نداشته باشند. بنابراین در برابر بسیاری از خواستههای فرزندان برای سفر، اردو، میهمانی، و مانند آن، اصطلاحا گارد میگیرند، مقاومت می‌کنند و وسواس به خرج می‌دهند. اما گارد همین والدین در برابر مراسم مذهبی و سفرهای زیارتی باز است و براحتی ـ و حتی با خوشحالی ـ اجازه حضور فرزندانشان را در این برنامهها صادر می‌کنند.
متاسفانه برخی از جوانان و نوجوانان نیز از این نقطه ضعف والدین متدین بهره میگیرند و به بهانه سفر به قم و جمکران ، قرار و مدارهای پنهاني و شبههناک خود را در پوشش این سفرها به انجام میرسانند. این بی‌شک گناهی مضاعف است و ناخشنودی صاحب مسجد (عجل الله تعالی فرجه) را نیز به همراه دارد.نگارنده شخصا دختر و پسری را میشناسد که چندین سال با کاروان‌های زيارتي از تهران به جمكران می‌آمدند تا در اینجا ساعتی از مصاحبت یکدیگر لذت ببرند. این دوستی غیر شرعی سرانجام به ازدواجی کوتاه‌مدت و طلاقی تلخ انجامید که هنوز بر روح و روان آنان اثر سوء خود را باقی گذاشته است.
نمی‌دانم که با این آفت چگونه باید مقابله کرد؛ اما می‌دانم که والدین نباید فرزندان جوان خویش را بتنهایی و با خیالی آسوده راهی این نوع سفرها کنند بلکه باید خود نیز آنان را در این زیارت همراهی نمایند تا ثواب بردن به کباب شدن تبدیل نگردد.
7. ملاقات گرایی
تلاش برای دیدار با امام زمان (عجل الله تعالی فرجه) و گذاشتن تمام همّ و غمّ خویش برای رسیدن به این هدف و در نتیجه، غفلت از فلسفه دین و مقتضیات تدین، آفت دیگری است که پرداخت کامل به آن، مجالی مستقل و موسّع میطلبد.
امید که با تعجیل در فرج، افراط و تفریطهای ما به اعتدال گراید؛ همانگونه که خداوند ما را "امت وسط " و "اسوه آدمیان" اراده کرده است.(14)
پي‌نوشت‌ها :
1. علامه محمدباقر مجلسي ؛ بحار الانوار ؛ بیروت: دار احیاء التراث العربی ؛ ج 58، ص 176 .
2. سوره مباركه آل‌عمران ، آيه 169.
3. سوره مباركه يوسف ؛ آيه 98.
4. مجلسی ؛ همان ؛ ج 99، ص 267.
5. ذبيحالله محلاتى ؛ رياحين الشريعة ؛ تهران: دارالكتب الإسلامية، 1368 شمسی ؛ ج 5، ص 35.
6. شيخ حر عاملي ؛ وسائل الشيعة ؛ بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1403 قمری؛ ج10، ص433.
7. جعفر بن محمد بن بن قولويه القمي ؛ کامل الزیارات ؛ ص 324.
8. میرزا حسين طبرسی نوری ؛ نجم الثاقب ؛ قم : انتشارات مسجد مقدس جمکران ، 1382 شمسی ؛ ص 838.
9. همان.
10. همان.
11. شیخ عباس قمی ؛ مفاتیح الجنان ؛ تهران: انتشارات قربانی ، 1375 شمسی ؛ ص 273 .
12. طبرسی نوري ؛ همان ؛ ص 789 .
13. علامه محمدباقر مجلسی؛ مهدی موعود ؛ ترجمه حسن بن محمد ولی ارومیهای؛ قم: انتشارات مسجد مقدس جمکران، 1380 شمسی ؛ ج 2 ، ص 594.
14. سوره مباركه بقره ، آيه 143.
انتهای پیام/ ز.ح
