علل الشرایع اثر شیخ صدوق، شامل روایاتی است که در زمینه علل و حکمت‌های احکام دین و برخی رخدادها و نامگذاری ها در دویست و شست و دو باب می‌باشد . شیخ صدوق با واسطه چند راوی یکایک احادیث را از پیامبر اسلام و اهل بیت نقل نموده‌است. طول هر باب این کتاب بین چند خط و چند صفحه متغیر است. نمونه ای از بابهای این کتاب :
- سر وحشی شدن حیوانات وحشی
- سر آفرینش مخلوقات
- سر نامیده شدن آدم به نام ادم
- سر نامیده شدن حوا به نام حوا
- سر اینکه خداوند موسی را به خدمت شعیب گماشت
- سر زشت شدن سشت رویان
- سر فراخ بودن روزی احمقان
- سر پیری
- سر پیدایش شهوات
- سر نامیده شدن پیامبر به امی
- سر نیاز به پیامبران
- سر سلام کردن پیامبر به کودکان
- سر تشریع وضو
- سر پدید امدن زمستان و تابستان
یکی از آثار بزرگ و ماندگار شیخ جلیل القدر محمد بن علی بن بابویه قمی معروف به شیخ صدوق است که به زبان عربی تألیف یافته است. این اثر شامل روایاتی است که در زمینه علل و حکمت های احکام دین می باشد که شیخ صدوق با واسطه چند راوی یکایک آن ها را از پیامبر اسلام و اهل بیت نقل نموده است.
علل الشرایع مشتمل بر 385 باب و 1907 حدیث مى باشد و همچنان که از نامش پیداست حاوى احادیثى است که بیانگر حکمت احکام و علت برخى اشیا و حوادث تاریخى و تکوینى است.
با ظهور اسلام و تشریع احکام اسلامی به طور قطع برای عده ای این سؤال پیش می آمد که علت احکام با این کیفیت و کمیت که بندگان به آن مأمورند چیست و چرا باید این تکالیف واجبه را انجام دهند و یا از آنچه که شارع مقدس آنها را نهی فرموده دوری کنند. کتاب علل الشرایع مشتمل بر منافع بسیار و فوائد بی شمار و متضمن احادیث شریفه و احوالات بعضی از انبیاء است که شاید از اولین کتابهایی باشد که برای پاسخگویی به این سؤالات تألیف یافت. هرچند تمامی علتهایی که رئیس المحدثین (رضی الله عنه) بیان می دارد علتهای تامه حکم نیست که اندکی از اسرار احکام است. چه بسا که در هر حکمی علتهای بسیار باشد ولی عقول همه کس به آنها نرسد به همین دلیل معصوم (علیه السلام) در خور عقل های ضعیف بشری این علتها را بیان فرموده که در واقع و نفس الامر همه حق است و همه علت است.
کتاب شریف علل الشرایع یک بار به قلم علامه شیخ محمدتقی اصفهانی مشهور به آقا نجفی (ره) در سال 1297 هـ.ق و یک بار توسط سید هدایت الله مسترحمی در سال 1398 هـ.ق ترجمه شده است. مرحوم شیخ ابراهیم کفعمى این کتاب را مختصر کرده و آن را اختصار علل الشرائع نامیده است.
کتابخانه الکترونیکی شیعه