از در چوبی قهوه ای رنگی وارد مسجد می شوم؛ زودتر از آن است که نمازگزاری به مسجد وارد شود یا عبور و مروری حواس را از نگریستن منحرف کند. این جا همه چیز در جهت آرامش است، درونی ست. انگار لطافتی سرشار بر پیکر مسجد نشسته که جسم و جانت را می شوید و دیگرگونه ات می کند.
درون و بیرون مسجد را از نظر می گذرانم تا فرصت دیدار با یکی از مسئولین آن دست دهد. در نگاه اول، تابلویی از تصویر 43 شهید را بر دیوار حیاط مسجد می بینم که مزین به جمله «شهدا در قهقهه مستانه شان ودرشادی وصلشان عند ربهم یرزقون اند» از امام راحل(ره) است و حکایت از گذشته پرافتخار این محله دارد. زیبایی کاشی کاری های آبی و لاجوردی فام دیوارهای سنگی و سیمانی حیاط مسجد با دربرگرفتن آیاتی از قرآن کریم، لذت مهمان شدن در خانه خدا و فضایی دور از هجمه های روزمرگی زندگی امروز را دوچندان می کند.
گرچه فواره های حوض در این مسجد دیده نمی شود ولی وضوخانه سنگی و مدرن در گوشه ای از حیاط برای آماده شدن نمازگزاران ساخته شده است. وضوخانه به ورودی مسجد هدایتم می کند. از در فلزی دیگری وارد ساختمان اصلی مسجد می شوم؛ شبستان، بزرگ است و یکدست مفروش. پنجره های مشبک رنگی، منبر، منبت کاری شده و کتابخانه پرباری از کتاب های مرجع دینی و مذهبی از نخستین چیزهایی ست که توجهم را جلب می کند. همه چیز در جای خود است، ساده و بی پیرایه و فضا آماده برای این که در گوشه ای بنشینی و بی آن که حرفی بزنی نگاه کنی، عبادت کنی و دل را از هر چه جز یاد خداست خالی سازی.
خلوتم چندان طولی نمی کشد که مصطفی سلیمانی، فرمانده بسیج پایگاه شهید مجتبی ابهری مسجد دارالسلام وارد مسجد می شود. این جاست که فرصتی دست می دهد تا با پرس و جوهایم از پیشینه این مسجد قدیمی آگاه تر شوم. سلیمانی در بدو ورود به محراب کاشی کاری شده و نه چندان بزرگی که در کنار درب ورودی مسجد واقع و با فرش قرمز رنگی مفروش شده است، اشاره می کند و بی مقدمه با خوشرویی می گوید: این محراب در تمام طول سال پذیرای نمازگزارانی است که سال های متمادی از فعالان یا حاضران مسجد دارالسلام هستند؛ گاهی نیز در مناسبت های مختلف مانند دهه فجر یا دفاع مقدس محلی ویژه برای برگزاری برنامه هایی چون نمایشگاه است.
سلیمانی به سمت اتاق کوچکی که برای گفت و گو با مراجعه کنندگان در سمت چپ ورودی مسجد تعبیه شده، می رود و با طمانینه آماده صحبت در مورد آنچه که در مورد مسجد دارالسلام گفتنی است می شود. وارد گفت و گو می شوم؛ وی ابتدا به گذشته و پیشینه مسجد اشاره می کند و توضیح می دهد: مسجد دارالسلام در طی دوران شکل گیری انقلاب و پس از آن در تمام سال های جنگ تحمیلی ایران و عراق از مساجد فعال تهران بوده است؛ به نحوی که بلافاصله پس از صدور فرمان حضرت امام خمینی(ره) برای تشکیل بسیج، فعالان این مسجد میزی در کنار شبستان گذاشتند و فردای صدور این فرمان، بسیج مسجد را راه اندازی کردند.
وی به دیده ها و شنیده هایش از قدیمی ترهای مسجد در مورد سابقه فعالیت ها و اتفاقات تاریخی پیروزی های ایران استناد می کند و می گوید: با وجود تمام درگیری ها و نزاع هایی که با طیف های مخالف انقلاب و نظام در این مسجد رخ داد، مسجد دارالسلام همیشه مرکز اعزام رزمندگان به جبهه ها و از مسیرهای اصلی شروع راه پیمایی های شکل گرفته در گذشته و حال محسوب می شده است.
یکی از نمازگزاران که پیش از همه خود را برای نماز به مسجد رسانده است، با اشاره دست به سمت شبستان دو طبقه این مسجد می گوید: در روزهای جنگ تمام فضای شبستان دو طبقه مسجد پر از رزمندگانی بود که آماده اعزام به جبهه های نبرد بودند؛ خیابان ابوسعید نیز هر شب پر از رزمنده هایی می شد که سینه خیز بر کف خیابان، تمرین جنگ و پیروزی می کردند.
وی ادامه می دهد: بر پشت بام مسجد هم آموزش های نظامی، سلاحی، تاکتیکی و جهت یابی داده می شد و در نهایت این مسجد پایگاهی بود که مساجد دیگر زیرمجموعه آن محسوب می شدند.
یکی از ریش سفیدهای محل، که همراه سلیمانی در مسجد حضور دارد، به درگیری هایی که از سوی گروه های منافقین پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران در این مسجد رخ داده بود، اشاره می کند و توضیح می دهد: مسجد دارالسلام از این جهت که از همان ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی پایگاهی مهم و فعال محسوب می شده است همواره مرکز توجه منافقین و گروهک های مختلف سیاسی بوده و در بعضی موارد این منافقین قصد فعالیت در خودِ مسجد را نیز داشتند تا بتوانند فعالیت های انقلابی و اسلامی مردم سلحشور را در مسجد دفع کنند.
وی ادامه می دهد: اقدامات منافقین برای نفوذ در مسجد دارالسلام هر از گاهی ناامنی هایی را در مسجد و محله ایجاد می کرد که البته با از خود گذشتگی های مردم و اهالی مسجد هیچ یک از این اقدامات لطمه ای به روند انقلاب و فعالیت های بسیج و اعضای مسجد وارد نکرد.
میزبانی از 23 یادواره شهدا
به گفته سلیمانی مسجد دارالسلام بالغ بر 43 شهید در طی این سال ها تقدیم انقلاب کرده و هم اکنون نیز برای پاسداشت این شهدا مراسم و برنامه های مختلفی در طول سال با حضور خانواده های شهدا، جانبازان و رزمندگان محله های اطراف برگزار می شود. فرمانده بسیج مسجد دارالسلام به برگزاری یادواره های شهدا در میلاد حضرت فاطمه زهرا(س) اشاره می کند و می گوید: یادواره های شهدای این مسجد از زمان شروع جنگ تحمیلی آغاز شده و این مسجد تاکنون موفق به برگزاری 23 یادواره در 23 سال شده است، در این یادواره ها که با همکاری نهادهای این مسجد با حضور 1200 مهمان برپا می شود تمامی خانواده هایی که در سال های دفاع مقدس آماده برای سهیم بودن در این نبرد بودند و همچنین از نمازگزارن اهل محل برای شرکت دعوت می شود.
دیدار از پداران و مادران شهدای انقلاب و دفاع مقدس در آستانه ایام نوروز و در روزهای آغازین سال جدید از مهم ترین برنامه های مسجد دارالسلام در طول سال است. سلیمانی در توضیحاتش می گوید: هم اکنون 15 نفر از والدین شهدای مسجد دارالسلام در قید حیات هستند؛ علاوه بر دیدار از خانواده های شهدا در استقبال از ایام نوروز و تقدیم هدایا به آنان در طول سال نیز این خانواده ها در مناسبت های مختلف به مسجد دعوت می شوند و در جلسات مختلف شرکت می کنند.
وی خاطر نشان می کند: شهید جلال موحدی فرد، حسین مقربی و سید حسن موسوی خلخالی سه شهید شاخص مسجد دارالسلام در عملیات کربلای یک هستند و هرسال در سالگرد عملیات کربلای یک، یادواره ای در قطعه 26 بهشت زهرا برای پاسداشت این شهدا با حضور خانواده های شهیدان محله برگزار می شود.
فواید، آثار و برکات حضور قبور شهدا در مسجد یکی از مباحثی است که سلیمانی در خلال صحبت هایش به آن اشاره می کند و می گوید: مسجد دارالسلام با تقدیم شهدایش قوتی دوچندان پیدا کرده است و با وجود تمام فعالیت هایش در راستای زنده نگاه داشتن خاطره این شهدا و زرمندگان دفاع مقدس و پیروزی انقلاب مکانی برای جای دادن مقبره شهدا در آن اختصاص داده نشده است.
از منظر سلیمانی این مسئله، افتخاری ای است که برای تمام فعالین مساجد دغدغه مهمی محسوب می شود. وی می گوید: گرچه معطر شدن دل های اهل مسجد به یاد شهدا با وجود قبور نورانی آنان در مسجد لازم و ضروری است اما کارشناسان این امر معتقدند مقبره شهدا باید در مکان هایی همانند دانشگاه ها ایجاد شود تا فضای این مکان ها نسبت به قبل معنوی تر و مذهبی تر شود.
سلیمانی سپس به اجرای برنامه های مختلف متناسب با مناسبت های گوناگون و برنامه های ثابت مسجد در طول هر هفته اشاره می کند و می گوید: مسجد دارالسلام در این منطقه پایگاهی مهم و قابل توجه برای جذب نوجوانان است و هر شب بیش از 30 نوجوان برای شرکت در برنامه های متنوع مسجد همچون طرح نماز که طرح اهدای هدیه به هر نوجوان پس از حضور در برپایی 40 بار نماز در مسجد است شرکت می کنند.
وی می گوید: در ایام تابستان کلاس های تفریحی، ورزشی و علمی و هنری مختلفی با استقبال شمار زیادی از نوجوانان و جوانان برگزار می شود و اردوهای مختلفی نیز برای آنان به اطراف تهران و مناطق تفریحی و گردشی داخل تهران نیز در میان این برنامه ها گنجانده می شود.
برگزاری جلسات آزاد گفتمان های علمی، سیاسی، فرهنگی، دینی و ... از حلقه های مفید و سرگرم کننده در مسجد دارالسلام است که به گفته سلیمانی در 20 سال اخیر به صورت مستمر برگزار می شود. سلیمانی تمام موفقیت های مسجد دارالسلام را در گرو هماهنگی و هم فکری مسئوولین مسجد از جمله امام جماعت، هیات امنا و بسیج می داند و معتقد است: اختلاف نظرهای جزیی، مسئله ای است که در تمامی گروه ها و دسته هایی که در کنار هم فعالیت می کنند وجود دارد و در این میان امر ضروری و مهم این است که بتوان این اختلاف نظرها و تفاوت سلایق و نظرات را در مسیر مناسبی هدایت کرد تا نتیجه موفقیت آمیز و موثری از آن به دست آید.
وی ادامه می دهد: در مسجد دارالسلام نیز اختلافات سطحی و جزیی در مورد مسائل مختلف وجود دارد؛ اما در نهایت همگی ما افرادی نظام مند، انقلابی و پاسدار نظام هستیم و موظفیم برای انجام رسالت خود در یک سو و یک جهت گام برداریم.
وی با این توضیح که گهگاه بالا گرفتن اختلافات میان گروه های مختلف در مساجد مشکلات و مسائل سوء تفاهم آوری را رقم می زند می گوید: مسائل، شرح وظایف و مشکلات هر گروهی در مساجد باید توسط ارگان های بالاتر مربوط به آن نهاد کنترل شود و هر گاه سازمان کنترل کننده امور مساجد بتوانند با روشی قانونمند و با نظارت کامل و یکپارچه وظایف خویش را به انجام رساند ارتباط بهتر و هدفمندتری میان گروه ها ایجاد می شود.
سلیمانی معتقد است وقتی این مشکلات پیش پا افتاده در مساجد رفع شود و همه مسئولین آن یک پارچه و هماهنگ عمل کنند جوانان و نوجوانان با رغبت و تمایل بیشتری در مسجد حضور می یابند. وی رفتار و نحوه برخورد و گفتمان هیات امنا و متصدیان مساجد با جوانان را امر مهمی در این مسئله می داند و می گوید: اخلاق در هر امری در اولویت قرار دارد؛ هر زمان که در مساجد به شیوه ای صحیح و قابل از حضور یک جوان استقبال شود متقابلاً آن جوان نیز احساس خواهد کرد مسجد متعلق به گروه و شخص مذهبی خاصی نیست و هر انسانی با هر شیوه تفکری می تواند در جست و جوی مامن و پناهگاه به آن رجوع کند.
وی تاکید می کند: امام جماعت مسجد به عنوان یکی از مدیران موثر در مسجد می تواند با راهنمایی جوانان و نوجوانان و عملکرد و برخورد شایسته با آنان در نگرش این نسل ها به دین و ایجاد انگیزه در آنان بسیار مفید و مورد توجه باشد.
سلیمانی در انتهای صحبت هایش با تاکید به نقش و وظیفه خطیر آموزش و پرورش در درونی کردن نیاز به حضور یک فرد در مسجد می گوید: برای جذب یک کودک و نوجوان به مسجد باید به دوران دانش آموختن او در مدرسه رجوع کرد؛ اگر در مدارس به کودک مزایا و فواید حضور در مساجد با شیوه ای درست و اقناع کننده آموزش داده شود و در دوران شکل گیری شخصیت یک کودک فواید حضور در مسجد در او نهادینه شود ما حتما شاهد حضور بیشتری از نسل نوجوان و جوان در مسجد هستیم.
معماری ناهمگون
آماده رفتن که می شویم سلیمانی به دیوارهای حیاط مسجد اشاره می کند که بخشی از آن در حال تعمیر و بخشی نیز با معماری مدرن تری نسبت به فضای مسجد تعمیر شده است. وی ضمن توضیح در باره معماری ناهمگون نه چندان محسوس ساخت و ساز این دیوارها می گوید: اغلب مساجد پذیرای مسئوولین و متصدیان گوناگون با سلایق متفاوت هستند و همین امر موجب اعمال نظر سلیقه های شخصی و ذهنی در تعمیرات و ساخت و سازها می شود. در مسجد دارالسلام نیز همین امر باعث به وجود آمدن تلفیق ناهماهنگی از معماری شده که امیدواریم در طی پیشنهادات ارائه شده و به شرط برخورداری از منبع مالی مناسب به این مسئله نیز رسیدگی شود.
در هنگام خروج از مسجد با وجود این که ساعتی به اذان ظهر باقی مانده نمازگزاران پیر و جوانی را می بینم که کم کم وارد مسجد می شوند؛ دیگر از سکوت مسجد خبری نیست. اما می اندیشم این جا از معدود مکان هایی ست که ازدحام جمعیت آشفته ات نمی کند. و در انتها راه دوری نمی روم؛ برای بهره مندی از این منبع رحمت الهی، در کنار همین ترافیک سنگین و در حضور همین مشکلات و روزمرگی ها حتی اگر چشم سر- نه چشم دل- را که باز کنی ستاره بارانی از معنا و لذت جلوی دیدگانت به تلالو می نشیند.
محلمونه ولی کم سعادتم
قسمت نمیشه برم