SHIA-NEWS.COM شیعه نیوز:
به گزارش «شیعه نیوز» ، حجت الاسلام والمسلمین مهدی مهریزی در گفت وگو با خبرنگار شفقنا ، درباره مقوله حقوق و فقه زنان، با تاکید بر اینکه فقیهی که می خواهد استنباط کند، باید واقعیت خارجی موضوع را به درستی تشخیص دهد، تصریح کرد: هر جا خطا صورت گیرد، استنباط فقیه با اخلال مواجه خواهد شد.
او با بیان اینکه در گذشته زنان نقشی در مدیریت نداشتند و فکر می کردند که باید وابسته به دیگری باشند، خاطر نشان کرد: شرایط امروز دنیا تغییر کرده و کشورها مدیریت چندین ساله زنانی مانند گاندی یا تاچر بر جمعیتی میلیاردی را دیده اند. در ایران هم با وجود 12 میلیون دانش آموز و حدود 400 هزار آموزشگاه، قوت مدارس دخترانه و مدیریت زنان بر آنها را نمی توان نادیده گرفت.
اين استاد دانشگاه با تاکید بر اینکه امروزه زنان در جامعه حضوری فعال دارند، اظهار کرد: در گذشته معتقد بودند که زنان اهل حساب و کتاب نیستند، در صورتی که امروزه زنان دسته چک دارند یا شرکت های بزرگ را مدیریت می کنند بنابراین مسایلی را در واقعیت های امروزی می بینیم که در گذشته نبوده است و نمی توانیم آنها را نادیده بگیریم.
او با اشاره به اینکه واقعیت های زندگی در حال تغییر و دگرگونی است و فقیهی که می خواهد دین را برای انسان امروز بیان کند، نمی تواند چشم خود را بر واقعیات ببندد، تصریح کرد: باید منابع دینی را با توجه به این دگرگونی ها در معرض استنباط قرار داد، زیرا پیامبر فرموده اند که "ربّ حامل فقه إلی من هو أفقه منه چه بسا کسی مطلبی را نقل می کند و فهم نفر بعدی بهتر ازفهم نفر قبلی باشد." لذا در آن زمان بالاتر بودن يك فرد نسبت به فردي ديگر را پیامبر پیش بینی و مدح کردند و تاکید داشتند که تکامل فهم و پویایی فکر، امری طبیعی است و نفر اول فقیه است و دومی افقه.
او با بیان اینکه همه مسلمانان اجتهاد در دین را مفتوح و باز می دانند، جز نحله های کوچک اهل حدیث و اخباری که جزو اقلیت های جامعه اسلامی نيز محسوب می شوند، گفت: کسی در مذاهب اسلامی نیست که باب اجتهاد را مسدود بداند. با وجود تفاوت هایی که بین شیعه و سنی وجود دارد، اما عموم مسلمانان باب اجتهاد را مفتوح می دانند، بنابراین تغییر و دگرگونی واقعیت های مربوط به زنان و مردان، یک امر روشن، مسلم و غیرقابل انکار است و اگر عالم بخواهد نگاه دین راجع به زن و مرد را بگوید، باید به این واقعیات توجه کند، زیرا جاودانگی دین و دستوراتی که پیامبر داده است این مساله را اقتضا می کند.
مهریزی افزود: بنابراین عالم امروز که می خواهد در مورد مسایل زنان اظهار نظر کند، باید در متن این دگرگونی و تغییرات قرار گیرد و توانایی زنان را تشخیص دهد زیرا در گذشته نيز زن همین زن بود اما زمینه به فعلیت رسیدن بخشی از توانایی هايش فراهم نبود و گمان می بردند که زنان ناتوان هستند اما امروز این عرصه پیدا شده و می فهمیم که آن زمان اشتباه و خطا می کردیم.
استاديار دانشگاه آزاد با بیان اینکه باید استنباط ها و اجتهادهای فقهی صورت گیرد، تاكيد کرد: این مساله اصل اول و قاعده روشنی است، زیرا هر چه عالم دقیق تر شود و اطلاعات خود را در این زمینه بیشتر کند، در فهم، صائب تر خواهد بود حتی از دانش های روز مانند روانشناسی، فیزیولوژی و زیست شناسی که از ویژگی های زنان و مردان سخن می گویند باید استفاده کرده تا در استنباط های دینی به صواب نزدیک تر شد.
او با تاکید بر اینکه متاسفانه این اقدام در عمل و در دیدگاه های بزرگان کمتر اتفاق افتاده و فاصله زیادی تا رسیدن به جامعه آرمانی وجود دارد، گفت: عده ای هستند که وارد مسایل زنان و مردان نشدند یا به سبک و سیاق گذشته پرداخته اند اما خوشبختانه در 20 – 30 سال گذشته عده قابل توجهی از فقها، مجتهدین، مراجع دینی یا صاحب نظران دینی که رساله عملیه ندارند، دیدگاه های خود را در اين زمينه عرضه کرده اند.
مهريزي در ادامه دوره هايي که در ایران مطالعاتی مذهبی در مورد زن داشته اند را به سه دوره تقسیم و اظهار کرد: دوره اول از دوره مشروطه تا اوایل دهه 40 است که مشروطه عرصه هایی را برای مطالعات دینی در مسایل زنان را باز کرد و بحث هایی که در غرب و دیگر کشورها وجود داشت، در ایران مطرح شد. البته در این دوره نگاه سنتی گذشته ادامه داشت و دغدغه علمای دین این بود که یک فرهنگ وارداتی در حال وارد شدن است و می خواهد جامعه اسلامی را فاسد کند؛ لذا سعی کردند تا جلوی این مساله را بگیرند که نمونه آن اجازه ندادن به دختران برای رفتن به مدرسه بود.
این کارشناس امور مذهبی، دوره دوم را از حدود دهه 40 تا 70 برشمرد و خاطرنشان کرد: چنانچه در مطالعات علامه طباطبایی، شهید مطهری، آیت الله جوادی آملی و دکتر شریعتی وجود دارد، در این مقطع مطالعات مذهبی چند گام به جلو حرکت کرد و از آن نگاه که زن نباید هیچگونه حضور اجتماعی داشته باشد، بیرون آمد زیرا در گذشته حضور اجتماعی زنان ممنوع بود اما در این دوره مباح شمرده شد یعنی از منع به مباح رسید و تاکید شد که اگر زن به عرصه بیايد و حدود دین را رعایت کند، کار بدی نیست. همچنین تلاش شد تا در هویت انسانی بین زن و مرد، یک نگاه تساوی گرايانه ابراز شود. در برخی از مسایل فقهی هم تجدید نظرهایی صورت گرفت و تلاش شد تا برای احکام متفاوت زن و مرد، فلسفه عقلانی ارائه گردد که مخاطب قانع شود. بنابراین در مقطع دوم چهار اتفاق افتاد که شامل؛ مباح دانستن حضور اجتماعی زن با شرایط، دفاع از هویت انسانی زن، تجدید نظر در برخی مسایل فقهی و ارائه فلسفه و حکمت عقلانی برای تفاوت های فقهی بود.
او با بیان اینکه در مقطع سوم یعنی از دهه 70 به بعد، تمام کارهای مقطع دوم به اضافه جدی تر شدن مرحله بازبینی و بازخوانی احکام متفاوت زن و مرد صورت گرفت، اظهار کرد: در این مقطع ما با بخش قابل توجهی از بحثهای نظری در مسایل حقوقی و فقهی بین زن و مرد مواجه هستیم که کتاب های بسیاری هم در این زمینه نوشته شد. به عنوان مثال مرحوم شمس الدین یک مجموعه در خصوص مسایل فقهی زنان منتشر كرد که چهار موضوع پوشش و نگاه، حاکمیت زن، کار زنان و موضوعات ازدواج، خانواده و طلاق را به بحث گذاشت و یک جلد را فقط به حاکمیت زن اختصاص داد که با نام صلاحیت زن برای حاکمیت به فارسی ترجمه شده است.
او افزود: همچنین در تجدیدنظرها و استنباط های جدیدی که مطرح می شود، کسانی مانند آیت الله معرفت و آیت الله جناتی و دیگر بزرگان، دیدگاه هایی را در برخی مسایل خانواده و بلوغ و یا مسایل حقوقی و کیفری زن و مرد مانند دیه بیان می کنند که در مجموعه ها یی منتشر شده است با بنابراین وقتی از بیرون به این مجموعه نگاه می کنیم، احساس می کنیم که با مجموعه قابل توجهی از احکام با دیدگاه ها و آرای جدید روبه رو هستیم، اما هنوز فاصله بسیاری تا رسیدن به نقطه مطلوب وجود دارد.
مهريزي با اشاره به مقاله خود تحت عنوان «بررسی تفاوت های فقهی زن و مرد» که در مجله «آیینه پژوهش» به چاپ رسیده بود، گفت: در این مقاله با بررسی و تحلیل چند کتاب، آماری ارائه کردم که این آمار نشان می داد، بین زن و مرد حدود 160 تفاوت وجود دارد؛ این تفاوتها را به سه گروه تقسیم کردم؛ تفاوت هایی که به نفع مرد است، تفاوت هایی که به نفع زن است و تفاوت هایی که فقط جابجایی حکم است و به نفع کسی نیست. تفاوت هایی که به نفع مرد است، بیشتر محل بحث است، لذا این بخش را هم به تفاوت های الزامی و غیرالزامی تقسیم کردم که تفاوت های الزامی حدود 60 تفاوت بود که طبق بررسی های صورت گرفته که در بیش از 20 مورد آن مانند حاکمیت، خروج زن، دیه، روابط اجتماعی، بلوغ و ... دراین 30 ساله فتاوای جدید صادر شده است؛ البته این موارد هنوز به دیدگاه مشهور تبدیل نشده اند، اما می توان گفت که در فقهای شیعه این دیدگاه ها شکل گرفته و در حال رشد است.
او علت فاصله های ذکر شده را علل اجتماعی و فرهنگی دانست و تصریح کرد: ما پذیرفته ایم که فاصله ای بین تحولات و تغییراتی که صورت گرفته و دیدگاه هایی که مطرح می شود، وجود دارد. اما این مسیر باید با فتواهای جدید یا تحلیل هایی که از فتواهای گذشته صورت گرفته اما برای انسان امروز قابل فهم باشد، به سمت پاسخ به مطالبات و پرسشها حرکت کند، زیرا نمی توانیم در همه بخشهای دین دعوت به تعبد کنیم چون مساله، مساله همگانی است.
اين استاد دانشگاه با بیان اینکه یک وقت بخش عبادات دین است که تعبدی و مختصات دین ماست اما یک بخش مسایل زندگی مانند ازدواج، طلاق، زن، مرد و بچه است که در میان کافر، یهودی، مسیحی و ... مشترک است، به شفقنا گفت: اگر دین ما حرفی دارد باید بتواند حرف خود را تبیین کند تا اگر با خانواده یهودی، مسیحی یا بی دین مقایسه می کند، بتواند بفهماند که بالاتر و جلوتر است؛ لذا امروز عالم دین در مطالعات جدید خود یا باید به یک رای جدید برسد تا بتواند به سوالات پاسخ دهد یا اگر از رای قبلی دفاع می کند، بتواند یک دفاع عقلانی داشته باشد که مخاطب قانع شود و برتری دین را بشناساند، لذا معتقدم این فاصله وجود دارد، چون دغدغه کلی حوزه ها قرار نگرفته است، البته مراکز یا مجلات اختصاصی در مورد زنان وجود دارد، اما فاصله بسیار است. به عنوان مثال بنده معتقدم که می توانیم یک دور فقه زنان را تدوین کنیم یا کل مسایل زنان از فقه جمع شود و فقیه همه را در کنار هم ببیند تا در استنباط های فقیه تحول صورت گیرد زیرا وقتی مسایل پراکنده هستند، ذهن منسجم نیست و این گام اول است که هنوز صورت نگرفته است.
او با بیان اینکه فقه زنان باید بر اساس فقه شیعه و اهل بیت استخراج شود، گفت: ما حتی می توانیم در درس های اختصاصی که محور آن فقه زنان باشد، در سطح دروس خارج استفاده کنیم؛ چرا که اگر این اتفاقات بیفتد، سریع تر می توانیم فاصله ها را پر کنیم.
استاد دانشکده علوم حدیث با تاکید بر اینکه مطالعات دینی مربوط به زنان در 100 ساله اخیر رشد قابل توجهی داشته است، اما نسبت به آنچه داریم، فاصله وجود دارد، اظهار کرد: نسل مذهبی امروز ما به لحاظ فضای رسانه یی و برای دفاع از خود، از هوش بالا و پرسش های جدی برخوردارند؛ لذا باید فضا برای آنها فراهم شود تا پاسخگوی آنها باشیم، بنابراین متولیان امر دین باید به عرصه مطالعات مربوط به حوزه زنان جدی تر نگاه کنند چرا که حقیقتا یکی از شاخصه های توسعه در دنیاي امروز، مسایل زنان و دیگری محیط زیست است لذا اگر ما هم به عنوان جامعه اسلامی و شیعی بخواهیم نشان دهیم که از توسعه برخوردار هستیم، باید این کاستی ها و کمبودها را جبران کنیم.
او با بیان اینکه ما در منابع دینی، ظرفیت و امتیازات جدی داریم که می توانیم به خوبی از آنها استفاده کنیم و به پاسخگویی در زمینه های مرتبط بپردازیم، تصریح کرد: در منابع اصلی اسلامی دین دو امتیاز دیده می شود؛ اولین نکته ای که در منابع اسلامی در بحث زنان به آن تاکید می شود، تاکید بر هویت جمعی خانواده است.
مهريزي با بیان اینکه طبق مطالعات دینی، قرآن نسبت زن و مرد را به عنوان فرد ندیده است، خاطرنشان کرد: آنچه در غرب دیده می شود، جدايي و پراکندگی میان خانواده هاست، اما قرآن و اسلام تاکید بر هویت جمعی خانواده یعنی زن، مرد و فرزندان دارد و توصیه می کند که با مشورت کارهایشان را انجام دهند. به عنوان مثال در آیه 233 بقره تاکید می کند که با توجه به زمان شیردهی به فرزند که دو سال است، زن و مرد اگر صلاح دیدند می توانند با مشورت یکدیگر فرزند خود را زودتر از شیر بگیرند یعنی جزیی ترین مساله با مشورت است. یا آیات دیگر که به آرامش و سکون یا آیاتی که آدم و حوا را با هویت جمعی مخاطب قرار می دهد لذا این هویت جمعی مهم است و می تواند در رفع مشکلات و اضطراب از دید روانشناسی فردی یا مسایل فردی و تکاملی مفید باشد.
او با بیان اینکه اخلاق، مساله دوم است که همه باید در خانواده رعایت کنند، اظهار کرد:در احادیث اسلامی به مردان می فرماید که "گرامی ترین شما کسانی است که کرامت زن را نگه دارد." یا می گوید "کسانی که نسبت به زن بی حرمتی کنند، لعین هستند." از آن طرف به زن هم گفته می شود که احترام شوهر را نگه دارد و به فرزندان تاکید می شود که احترام به پدر و مادر در کنار عبادت خدا قرار دارد، یعنی روابط اخلاقی که بین سه ضلع زن و مرد و فرزندان قرار داده شده، یک امتیاز است.
مهریزی با اشاره به ظرفیت های عظیم بانوان که در دین اسلام وجود دارد، گفت: ظرفیت و شخصیت های بزرگی در منابع اسلامی وجود دارند که می توان از آنها استفاده کرد. همچنین شیعه معتقد است که امامت، کربلا و مهدویت با یک زن ادامه یافته اند.
او با بیان اینکه حضور زن در مراسم حج و اعمالی که او باید در کنار مرد انجام دهد، نیز نوعی نگاه بدون تبعیض جنسیتی است که از ظرفیت های مهم محسوب می شود، گفت: طواف بین حجر اسماعیل و مقام ابراهیم که حجر اسماعیل به عنوان دامن یک و مقام ابراهیم كه جای پای یک مرد است و این حجر جزو خانه محسوب مي شود که طواف باید از بیرون باشد و اگر کسی از وسط برود، طوافش باطل است یا برداشته شدن تقدم و تاخیر در صفوف نماز در مسجدالحرام، همگی همان جامعه آرمانی و ایده آل اسلامی است که تبعیض جنسیتی از آن برداشته شده است، لذا اگر این ظرفیت ها، نشانه ها و مطالعات گذشته را مورد توجه قرار دهيم، می تواند در مطالعاتی مربوط به زن مفید باشد.
حجت الاسلام والمسلمین مهدی مهریزی، متولد ۱۳۴۱ در مشهد است. دروس مقدماتی حوزه را در حوزه علمیه مشهد و دروس تخصصی فقه، اصول و فلسفه را در قم گذرانیده است. او پس از گذراندن ۱۱ سال درس خارج حوزه به تحصیل در دانشگاه پرداخت. وي در حال حاضر به عنوان استادیار دانشگاه آزاد اسلامی مشغول به کار است. مهریزی محققی پرکار با آثاری ماندگار است. او صاحب بیش از ۱۲۶ مقاله در زمینه علم حدیث است همچنين وي برنده جایزه کتاب سال ایران در سال ۱۳۸۶ به خاطر اثری با عنوان «دانشنامه عقاید اسلامی» است.
