مومنان، بنیانگذار حقوق بشر / شعار حقوق بشر، جاهلیت مدرن نیست

به گزارش «شیعه نیوز» ، حجت الاسلام و المسلمین دکتر سید مصطفی محقق داماد، عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی، در دومین روز از همایش بزرگداشت خواجه نصیرالدین طوسی، که در موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران برگزار شد، با موضوع «مبانی عقلی حقوق بشر در کلام خواجه نصیرالدین طوسی» به ایراد سخنرانی پرداخت.
 
وی درابتدای سخنانش با اشاره به اینکه به اتفاق آرای صاحبنظران فلسفه حقوق، اصول و فلسفه عقلانی حقوق بشر قرن حاضر، بر مطلبی استوار بوده که اصلا تازگی ندارد و در سنت بشر وجود داشته است، گفت: برخی صاحبنظران این ریشه ها را به کانت بر می گردانند و تعبیر کرامت یا شرافت انسانی کانت را شاهد مدعای خود می گیرند.
 
محقق داماد افزود: به اتفاق آراء، همه فیلسوفان حقوق معتقدند که محور اصلی اصول حقوق بشر در قبول نظریه حقوق فطری دور می زند. حقوق فطری ترجمه ای است که ما در زبان فارسی از الحقوق الطبیعیه یا Natural Low داریم و با تاکید بر این فطرت منظور خاصی داریم.
 
وی با اشاره به وجود این نظریه در کتب مذهبی ما، گفت: در کلمات اصولیین ما از جمله مرحوم شیخ انصاری در کتاب رسایل در باب حجیت قطع، این اصطلاح را تحت عنوان عقل فطری مطرح می کند.
 
محقق داماد ادامه داد: حقوق فطری یا طبیعی در برابر حقوق موضوعه قرار م یگیرد. موضوعه مجموعه قوانینی است که در زمان معینی بر قومو ملتی حکومت می کند اما حقوق فطری، قواعدی است که برتر از حکومت هاست. قانون گذار موظف است که قوانین موضوعه را با آن قوانین منطبق کند.
 
وی با بیان این ادعا که در جوامع ابتدایی تفاوتی بین قوانین تشریعی و تکوینی نمی گذاشتند، گفت: آن ها مشیت الاهی را بر همه امور حاکم می دانستند اما جدایی تشریع از تکوین کم کم صورت گرفت و میان هستی و بایستی از لحاظ تاریخی خیلی وقت نیست که جدایی افتاده و بیشتر مردم در گذشته بر این باور بودند که بشر باید بر اساس تکوین زندگی کند.
 
محقق داماد تلاش های حقوقی در دهه های اخیر را کوششی برای حقوق طبیعی عنوان کرد و گفت: این حقوق طبیعی گویی دچار دگردیسی شده است؛ چرا که در مذاهب عهد باستان بین اراده خدایان و حقوق موضوعه تعارضی پیدا نمی شد و هر کار خدای روی زمین، عین قانون و عدل بود و لذا اختلاف و مشکلی رخ نمی نمود.
 
وی ادامه داد: یکی از نکته های موفقیت آمیز بودن دعوت حضرت مسیح(ع)، این بود که در مقابل این تفکر قیام کرد و گفت که خدا برتر از پادشگاه روی زمین است و حاکمیت واقعی از آن اوست و حاکم دنیوی باید مطیع او باشد.
 
محقق داماد تاکید کرد: این سخن تا قرن هفدهم پیش می رود تا اینکه بحث حقوق فطری ظهور می کند و مطرح می شود و آن را به مجموع قوانین مطلوب که عقل انسان بر آن حاکم است، تعبیر و ترجمه می شود. حقوقی که در فطرت بشر یافت می شودف این حقوق را خداوند در انسان به ودیعه نهاده است و بنابراین این ها خدادادی می باشد نه اینکه گرفتنی یا دادنی باشند.
 
استاد دانشگاه شهید بهشتی با این ادعا که گرفتن آزادی از انسان، یعنی گرفتن انسانیت انسان، ادامه داد: در کتاب اخلاق ناصری، حقوق به موضوعه و طبیعی تقسیم شده است. حقوق طبیعی، قوانین تغییرناپذیرند.
 
وی در ادامه سخنانش، نظرات شیخ محمدحسین اصفهانی و شاگرد او حضرت علامه طباطبایی را مبنی بر ریشه داشتن حسن و قبح بر اساس تطابق آراء عقلاء را رد کرد و گفت: این خلط بین بنای عقلاء و حکم عقل است.
 
این استاد حوزه و دانشگاه بر این باور بود که حرف خواجه به دنبال نظر ابن سینا، چنان تاثیری بر روی حکت شیعی داشته است که شیعه یکی از منابع فقه خود را عقل عنوان می کند و در نتیجه خود درک عقل، همان درک حکم خداست و تنها فرق این است که این عقل، صرفا جنبه کاشفیت از حکم الله دارد.
 
وی ادامه داد: این ها همان حقوق فطری است. این ها باید و نبایدهایی است که عقل انسان بر آن حاکم است و ما بر اساس این نظر و مبانی می توانیم مدعی حقوق بشر شویم. چرا باید بگوییم که این ها حرف جاهلیت مدرن است؟!
 
محقق داماد در همین باره افزود: پیامبر تا آخرین لحظه عمر مبارکشان دغدغه حقوق انسان ها را داشتند و بنابراین، ما، یعنی جامعه مومنین باید بنیانگذار حقوق بشر در جهان باشیم. علاوه بر اینکه ما بر خلاف بسیاری از کسانی که مدعی حقوق بشرند، ضمانت اجرایی آن را نیز داریم که همان غضب الاهی می باشد.
 
گفتنی است که همایش بزرگداشت همایش بزرگداشت حکیم خواجه نصیرالدین طوسی با همکاری انجمن حکمت و فلسفه ایران، ششم و هفتم اسفندماه در موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران برگزاد شد. در این همایش دو روزه، منظومه فکری خواجه نصیرالدین در 5 حوزه اخلاق، علم، فلسفه، کلام، منطق بحث و بررسی گردید.