شیعه نیوز | امام یازدهم به شیعیان می فرمایند هرگاه فردی از شما در دینش، پارسا و در گفتارش، راستگو و در امانت، اداکننده و اخلاقش را با مردم، نیکو کند؛ مرا خوشحال می‌کند.
میان دین و متدین یا میان اسلام و مسلمان یا میان تشیع و شیعیان تفاوت وجود دارد. اولی به مجموعه ای از باور و اعمال گفته می شود و دومی با نحوه عمل و شیوه برقراری ارتباط مردم با دین، اسلام و تشیع معرفی و شناخته می شود.
ادعای بنیادین در اسلام این است که به همه جنبه های مادی و معنوی و ابعاد فردی و اجتماعی انسان توجه دارد. از این رو باید بپذیریم اسلام همچنانکه به اندوه و مصیبت در انسان توجه دارد، به شادی و شادمانی او نیز التفات کرده است و اینکه چرا ظرفیت و قابلیت شادی آفرین اسلام در جامعه ما به خصوص در دوران معاصر کمتر نمایان شده، پرسشی است که در خلال مباحث پیش رو به پاسخ آن می پردازیم.
ضرورت ایجاد شادی در جامعه
امروزه بحث درباره ضرورت اصل شادی و شادمانی و کارکردهای آن در جوامع کمتر محل بحث و منازعه است. بحث میان متفکران، محققان و سیاستگذاران فرهنگی و اجتماعی اغلب درباره سیاست ها، راهبردها و مصادیق شادی آفرین در جامعه معطوف است. با وجود این به نظر می رسد، در خصوص کشور ما گویا ضرورت توجه به شادی و بیان کارکرد های آن همچنان نیازمند بحث و گفت‌وگوست. زیرا آمارها و نتایج تحقیقات نشان می دهد که میزان شادی در جامعه ما در مقایسه با سایر جوامع پایین است که درباره دلایل و عوامل پایین بودن شادی در جامعه فراوان سخن گفته شده است ولی بحث ما اغلب به پرسش زیر معطوف است که آیا یکی از دلایل و عوامل کاهش شادمانی و شادی در جامعه ما فقدان توصیه های شادی آفرین در منابع اصیل دینی و سنت و سیره پیامبر (ص) و ائمه معصومین علیهم‌السلام است؟
بدین معنا که در منابع دینی و اسلامی توصیه ها و آموزه های شادی آفرین لازم وجود ندارد، تا آنچنانکه به سوگواری اهمیت داده شده، به شادی و نشاط و جشن هم توجه شود؟ یا دلائل کاهش شادی به عوامل دیگری از جمله به نحوه نگاه، برداشت و عملکرد ما در قلمرو دینی ارجاع دارد؟ یعنی با وجود فراوانی آموزه ها و سفارش های دینی و اسلامی و با وجود اینکه بسامد مناسبت های شادی بخش ملی و دینی در مقایسه با مناسبت های سوگ، در فرهنگ ما بیشتر است؛ اما دینداران به دلایل و عوامل دیگری نتوانستند اسباب شادی آفرینی و نشاط بخشی را جز در موارد بسیار اندک برای مردم ایجاد کنند؟! تا آنجا که ادعا می شود که اغلب مراسم شادی آفرین مثل جشن های مذهبی هرگز نتوانستند در مقایسه با مراسم سوگ، رفتارها و کنش های متناسب شادی آفرین ایجاد کنند و با مسامحه می توان پذیرفت که جشن‌های دینی، اغلب مشابه مناسبت های سوگواری برگزار می‌شود و چندان تفاوتی با انها ندارد. افزون بر آنکه اندک کنش ها و مصادیق شادی آفرین با محدودیت ها و ممنوعیت هایی مواجه است.
پیامبر (ص) فرمودند «من، هم نماز می خوانم و هم می خوابم، هم روزه می گیرم و هم غذا می خورم، هم می خندم و هم گریه می کنم. پس کسی که از راه و روش من روی گرداند از من نیست.» در روایتی دیگر می فرمایند «خداوند، از ترش رویی فرد در چهره برادرش نفرت دارد.» همچنین آن حضرت فرمودند «وقتی روز شادی در اختیار توست از آن دوری مکن. زیرا هنگامی که در اندوه قرار گیری، اندوه رهایت نخواهد کرد».
امام صادق (ع) نیز درباره اهمیت شادی می فرمایند «از محبوبترین اعمال به سوی خداوند ایجاد شادی برای مومن است» و همچنین می فرمایند «شادی در سه خصلت، وفاداری، رعایت حقوق دیگران و ایستادگی در گرفتاری و مشکلات بدست می آید.»
تاملی در چیستی یا حقیقت شادی
از مراحل مهم و بنیادین شناخت علمی، ارائه تعریف جامع و مانع از مفاهیم اساسی تحقیق است. بی تردید، ابهام در تعریف دقیق مفاهیم، شناخت علمی را با مشکل مواجه می سازد. به عبارت دیگر تعریف دقیق مفهوم در هر پژوهش، گام بنیادین و سنگ زیریین در شناخت علمی است. از این رو مرسوم است که در آغاز تعریفی از مفاهیم اساسی ارائه می شود. در نگاه نخست به نظر می رسد که چنین کاری بسیار ساده است و شادی تعریف روشنی دارد اما با توجه به اختلاف در مصادیق شادی، همچنین تقسیم شادی، به شادی کاذب و واقعی و تفاوت و گاه تعارض چیزهایی که افراد با آنها شادی می کنند، نشان می دهد که چنین تصوری هرگز درست نیست. بلکه تعریف دقیق از شادی، منوط به شناسایی و بررسی ابعاد، مصادیق و ملاک های شادی و مانند آن است.
از این رو هدف ما در این گفتار از عنوان چیستی و حقیقت شادی، لااقل تامل بر سه نکته است. یکی توجه به پیچیدگی مفهوم شادی که در نگاه نخست ساده به نظر می رسد. دوم تاکید بر تعریف دقیق شادی، پس از شناخت سطوح و مراتب شادی و سوم اجتناب از تقلیل مفهوم شادی به مفاهیمی مانند مزاح، شوخی و طنز و برابر ندانستن شادی با چنین مفاهیمی.
آنچه بیان شد بدین معنا نیست که از شادی تعریفی ارائه نشده است؛ بلکه برعکس از شادی حتی با رویکرد دینی نیز تعاریف فراوانی ارائه شده اما تعریف دقیق شادی منوط به شناسایی معیارها و مصادیق شادی است؛ لااقل فرض این پژوهش، چنین است.
نکته مهم دیگر این است که شادی با هر تعریفی که از آن شده است با محیط اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی در ارتباط است. بی تردید رفاه اقتصادی و فضای باز سیاسی دو مولفه اثرگذار در ایجاد شادی اند. در روایتی پیامبر اسلام (ص) درباره بهترین بندگان خداوند، فرمودند «کسانی هستند که وقتی نیکی می‌کنند، خوشحال می‌شوند».
روایات امام حسن عسکری (ع) درباره شادی
دو روایت از امام حسن عسکری(ع) درباره شادی آمده است که زوایای این پدیده را روشن می سازد. در روایت مشهوری، امام یازدهم به شیعیان می فرمایند هرگاه فردی از شما در دینش، پارسا و در گفتارش، راستگو و در امانت، اداکننده و اخلاقش را با مردم، نیکو کند؛(چنین رفتاری از شما) مرا خوشحال می کند. این روایت به دلایل زیر در مطالعه موضوع شادی، از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است:
۱.سطح عمیق تر و بنیادی تری از شادی آفرینی را معرفی می کند که در ظاهر امر چنین پیوندی میان رفتار های مزبور و شادی مورد ملاحظه قرار نمی گیرد.
۲.امام(ع) مصادیقی از رفتارهای اجتماعی را توصیه می‌فرمایند که از یک سو با قوام و سلامت روابط اجتماعی پیوند دارد و از سوی دیگر موجب شادمانی جامعه می شود.
۳. امام یازدهم به مصادیقی از شادمانی اشاره فرمودند که مایه شادمانی و سرور جمعی می شود؛ یعنی عمل اجتماعی یک فرد مایه شادمانی افراد دیگر جامعه می شود.
۴. عمل به چنین رفتاری، شادی و شادمانی امام معصوم (ع) را تحصیل می کند.
امام یازدهم(ع) همچنین در روایتی دیگری فرمودند «از ادب به دور است که نزد غمگینی اظهار شادمانی شود.» این روایت نیز به جنبه مهم دیگری از رفتار شادمانه اشاره کرده است. از این سخن امام (ع) استنباط می شود که ابراز شادی آدابی دارد و در اظهار شادی نباید ملاحظات اجتماعی را نادیده گرفت! مفاد و سیاق روایت به گونه ای است که می توان حکم این روایت را به هر نوع ابراز احساسات، تعمیم و تسری داد.
