چرایی جذابیت برخی مساجد و کم رونقی برخی دیگر

به گزارش « شيعه نيوز» ، یکی از رسالت های پیامبر اکرم(صلي الله عليه و آله) پس از دریافت وحی الهی و رسانیدن آن به مردم، ایجاد پایگاهی به نام مسجد بود تا مکانی برای عبادت و ذکر حق تعالی و تشکیل اجتماعات اسلامی و مردمی باشد. بعد از آن بود که مسلمین در صفوف وحدت بخش نماز جماعات که در مساجد برگزار می شد، روح تربیت و نشاط را در جامعه به وضوح مشاهده کردند.

در کشور ما مخصوصاً در دوران انقلاب و هشت سال دفاع مقدس، مسجد مکانی برای بسیج نیروهای مردمی، آموزش، سازماندهی و پشتیبانی نیروهای بسیجی و مردمی بوده در این میان حضور جوانان در کنار سایر قشرهای مردم دیده می شود.

حضور مردم در نمازهای جماعت و تشکیل حلقه های کمک های مردمی، بسیج نیروهای اعزامی به جنگ، ایجاد کلاس های آموزشی و ... نقش مؤثّرتری در رونق مساجد داشت. ولی با گذشت زمان و سپری شدن آن روزهای سخت کارکرد مسجد در برخی از مساجد ایران تفاوت پیدا کرده است به طوری که در برخی از مساجد شاهد استقبال گسترده مردم از نمازهای جماعت هستیم و در برخی دیگر بالعکس حضور مردم به ویژه جوانان در مسجد به علت های مختلف رونق ندارد.

امام جماعت در هر مسجد عاملی مهم در پیشرفت و ترقی مسجد و جذب مردم به شمار می رود و چنانچه دارای شرایط لازم باشد، تأثیری به سزا در تحولات مثبت در جوانان و گرایش آنان به مسجد دارد.

حجت الاسلام سید صمصام الدین قوامی، رییس بنیاد فقهی مدیریت اسلامی در بیان دلایل پررنگ و کمرنگ بودن حضور مردم در برخی از مساجد به خبرنگار شبستان گفت: یکی از مهم ترین دلایل حضور پر رنگ مردم در مسجد به نوع مدیریت امام جماعت آن مسجد بستگی دارد.

وی افزود: یکی از نقش های اصلی و محوری امام جماعت مسجد آن است که زمینه را برای عبادت خالصانه و پر شور مردم فراهم کند تا مؤمنان در مسجد با پرداختن به نماز و دعا با خداوند متعال به معنای واقعی کلمه اُنس بگیرند. هر اندازه امام جماعت مسجد در ایفای این نقش حیاتی موفق و قوی عمل کند به مسجدی که قرآن و سنت آن را ترسیم کرده است، یعنی «مسجد نمونه» نزدیکتر است.

از عواملی که می تواند در جذابیت امام جماعت و حضور گسترده مردم در مسجد مؤثر باشد، توانایی و اندوخته های علمی، اخلاق خوب و نظم در برنامه کاری امام جماعت در مسجد است. ممکن است سؤالی از طرف جوانان در حیطه تخصصی مطرح شود که در صورتی که وی با علوم مختلف آشنا باشد، می تواند به این سوالات پاسخگو باشد. طبیعتاً قدرت علمی روحانی مسجد باعث اطمینان و اعتماد مردم، به خصوص جوانان می شود و آنان نیز همواره سعی می کنند در مواقع لزوم با وی ارتباط برقرار کنند و با اطمینان خاطر و طیب نفس با وی معاشر شوند و از کمالات و معلومات امام جماعت بهره مند شوند.

حجت الاسلام قوامی آشنایی امام جماعت به علم روز، درک جوانان، برقراری ارتباط دوستانه با جوانان، پاسخ گوبودن و رفع مشکلات نمازگزاران به وی‍ژه جوانان را مهم ترین عامل در جذب مردم به مسجد عنوان کرد و افزود: امام جماعت در هر مسجد عاملی مهم در پیشرفت و ترقی مسجد به شمار می رود و چنانچه دارای شرایط مذکور باشد، تأثیری به سزا در تحولات مثبت در جوانان و در نتیجه گرایش آنان به مسجد دارد.

وی نظم در برنامه کاری امام جماعت در مسجد را از دیگر شاخصه هایی دانست که موجب جذب مردم به مسجد می شود و ادامه داد: ضرورت دارد که امام جماعت مسجد که در همه کارهای مربوط به مسجد نظم و انضباط را مراعات کند. به موقع به مسجد بیاید، نماز را اقامه کند و اوقات سخنرانی و ارشاد مردم را تنظیم و با توجه به حال حضار مطالب خود را بیان کند. از ذکر مطالب اضافی و اطاله کلام خودداری کند.

برقراری ارتباط با نمازگزاران تاثیر گذار در جاذبه مندی مسجد
رئیس بنیاد فقهی مدیریت اسلامی خاطر نشان کرد: برخورداری مسجد از امام جماعت خوش خلق عامل دیگری است که می تواند مردم و جوانان را به سوی مسجد جذب کند و در ترویج فرهنگ نماز کمک کند. خلق و خوی نیکوی امام جماعت مسجد و مهارت اجتماعی وی در برقراری ارتباط با نمازگزاران فوق العاده مؤثر است. اگر امام جماعت رفتار مناسب و حاکی از احترام از خود نشان دهد، مردم به نماز و حضور در مسجد علاقه مند می شوند.

مطالبی که امام جماعت بیان می کند، باید حتی المقدور ساده و شیوا باشد و از تلفظ کلمات و جملات عجیب و غریب و نامأنوس بپرهیزد، چرا که ممکن است برخی مخاطبان وی افراد کم سواد و ناآشنا به کلمات تخصصی باشند، در غیر این صورت موجب خستگی و یا کم شدن حضورشان در مسجد می شود.

به گفته این استاد حوزه و دانشگاه ابتکار در خلاقیت و بیان مطالب یک امام جماعت عاملی در جذب مردم به مسجد است چرا که برخی از امامان جماعت هنگام سخنرانی آموخته های علمی خود را همان گونه که فرا گرفته اند، بیان می کنند، در حالی که می توانند با ذکر مثال ها و حکایت های تاریخی، مطالب و کلمات قصار، شوخ طبعی و داستان های شیرین را با رعایت نکات روانشناسی جوانان به گونه ای زیبا و جذاب تر عرضه کنند تا مردم ضمن فراگیری معارف الهی از حضور در مسجد رضایت مندی و احساس خشنودی کنند.

احترام و تواضع امام جماعت زمینه ساز موفقیت مسجد
احترام و تواضع نسبت به همنوعان موجب رضایت مندی مردم می شود. حال اگر تواضع و احترام از جانب روحانی و رهبر معنوی، آن هم با مردمی که دارای قلبی پاک و جویای محبت هستند، صورت گیرد، قطعاً موفقیت های چشمگیری به دست می آید. حجت الاسلام قوامی در این باره می گوید: این روش از جمله طرق تبلیغ عملی است که در تاریخ صدر اسلام خصوصاً در وصف پیامبر گرانقدر اسلام(ص) نقل شده است و نتایج بسیار خوبی بویژه در جذب مردم به منابر پیامبر(ص) بوده است.

مدیریت زمان در برنامه ریزی ها از زمینه های جذب مردم به مسجد
از دیگر مواردی که به گفته رئیس بنیاد فقهی مدیریت اسلامی در اقامه نماز جماعت و برگزاری سخنرانی های پر شور مساجد تاثیر گذار است مسائلی نظیر توجه به وقت دیگران و مراعات کهولت سن حاضران است. اگر نماز جماعت مسجد طولانی شود طبیعتاً نماز طولانی می شود و ممکن است مأمومان خسته شوند. در نتیجه در مسجد کمتر حضور یابند و یا ترجیح دهند نماز را به صورت فرادا بخوانند.

 داشتن مدیریت زمان در برنامه های فرهنگی و دینی مساجد یکی دیگر از زمینه های جذب مردم به مسجد می شود. باید سعی شود برنامه های اجرایی مساجد (سخنرانی ها، کلاس های آموزشی، همایش ها، مراسم دعا و ...) کوتاه و متناسب با ظرفیت های جسمی، روحی و روانی، ویژگی های سنی و ذهنی مخاطبین طراحی و اجرا شود تا از خستگی، دلزدگی و در نتیجه گریز جوانان از برنامه های فرهنگی مساجد جلوگیری شود.

پیامبر اسلام (ص) در مسجد، آیات قرآن کریم، احکام و معارف دینی را متناسب با رشد و توان فکری مخاطبان آموزش می داد. این جلسات از نظر فاصله زمانی به گونه ای تنظیم می شد که باعث خستگی شنوندگان نشود.

معمولاً این جلسات پس از نماز صبح و شام که تعداد بیشتری از مردم در مسجد حضور داشتند، بیشتر برگزار می شد. به همین دلیل شور و نشاط بیشتری در حفظ و ثبت مطالبی که رسول خدا (ص) مطرح می فرمود، در میان مخاطبین وجود داشت.

حجت الاسلام قوامی پیرامون این موضوع ادامه می دهد: در مسجد النبی، علاوه بر جلسات سخنرانی، جلسات آموزشی و پرسش و پاسخ به صورت گفتگو و دوطرفه تشکیل می شد. آن حضرت بسیاری اوقات پس از نماز صبح تا طلوع آفتاب در مسجد می نشست و این وقت، صرف پاسخگویی به پرسش های دینی بود.

وی می افزاید: نبی مکرم اسلام (ص) هم چنین برای تازه مسلمانان که به آموزش های ویژه نیاز داشتند، جلسات جداگانه تشکیل می دادند. گاهی نیز در مسجد و در حضور حضرت مراسم مسابقه شعر و سخنرانی برگزار می شد و پیامبر (صلي الله عليه و آله) به برندگان مسابقات جوایزی اهدا می کردند. فعالیت های مسجد، در غیاب آن حضرت (هنگامی که در جبهه های جنگ حضور داشتند)، تعطیل نمی شد؛ بلکه کسانی چون عبدالله بن امّ مکتوم و عبدالله بن رواحه، اداره امور مسجد را بر عهده می گرفتند و این باعث می شد که حضور مردم در مسجد همیشگی شود.

مسجدی که نقش مؤثر خود را در زمینه های مذهبی، فرهنگی و آموزشی به درستی ایفا نکند از مسجد نمونه و پر جاذبه فاصله گرفته است. رییس بنیاد فقی مدیریت اسلامی با اشاره به جایگاه مهم مسجد در صدر اسلام به عنوان مرکز آموزش می گوید: در صورتی که مسجد پایگاه و آموزشگاه مبانی دینی و معارف اسلامی شود زمینه ساز جذب مردم به این مرکز اسلامی فراهم می شود. به همین دلیل، مسجدی که نقش مؤثر خود را در زمینه های مذهبی، فرهنگی و آموزشی به درستی ایفا نکند از ادای بخش مهمی از رسالت خویش باز مانده و از مسجد نمونه و پر جاذبه فاصله گرفته است.

وی با استناد به این کلام امیرالمؤمنین (عليه السلام) که می فرمایند: «از رسالت های مهم و اساسی مسجد آن است که به معنای حقیقی کلمه کانون هدایت مسلمانان باشد»، تصریح کرد: تنوع بخشیدن به محتوای برنامه های فرهنگی مساجد از نظر موضوع، روش و اجرا، استفاده از شیوه های نوین آموزشی در ارایه و انتقال مفاهیم و ارزش های دینی و مذهبی به مردم، اصل آسان گیری و اصل اعتدال و میانه روی در آموزش مسائل و مفاهیم دینی و پرهیز از اجرای برنامه های یکنواخت، تکراری و خسته کننده از مواردی است که موجب جاذبه مندی مسجد می شود.

مسجد، مامن و مکان رفع مشکلات و توجه به انفاق
یکی دیگر از عواملی که موجب می شود برخی از مساجد با اقبال و استقبال گسترده مردم روبرو شوند توجه به بحث انفاق و گره گشا بودن مساجد در مشکلات مردم و مامن قرار گرفتن برای رفع گرفتاری های جوانان است.

حجت الاسلام قوامی در این زمینه می گوید: اگر مردم به ویژه نوجوانان و جوانان بدانند که برخی از مشکلاتشان در مسجد رفع می شود، طبیعتاً به مسجد روی می آورند. تشکیل صندوق های قرض الحسنه در مساجد می تواند بخشی از نیازهای مالی جوانان را تأمین کند و آنان با امید به آینده و با حس اینکه مأمنی برای رفع مشکلات خود دارند به مسجد خوشبین شده و به آن روی می آورند.

وی ادمه داد: علاوه بر این در صورتی که مردم ببینند مسجد جایگاه طرح مشکلات اجتماعی است و حضور در چنین مکانی روح تعهد و مسئولیت را در فرد می دمد، موجب نوعی مبارزه با بی تفاوتی است. آنها در این فضا سعی می کنند در چنین مساجدی حضور پرنگ داشته باشند.

خادمین و هیئت امنای مساجد نیز در جاذبه مندی و زمینه سازی برای حضور پر رنگ مردم در مسجد نقش تاثیر گذاری دارند. در حال حاضر اکثر خدام و اعضای هیأت امنای مساجد از افراد کهنسال، باز نشسته و بیسواد یا کم سواد هستند و این گونه افراد روحیه برخورد با تمام طبقات اجتماع را ندارند و از ان جا که شایستگی لازم را برای اداره مساجد ندارند و باعث گریز نوجوانان و جوانان از مسجد می شوند. پس باید خادمان مسجد از افراد جوان، تحصیل کرده و آگاه باشند تا اشکالات یاد شده پیش نیاید. لازمه جذب این افراد نیز تأمین مسائل اقتصادی ، امنیتی و رفاهی آنها است.

 حجت الاسلام قوامی تصریح کرد: متأسفانه در برخی از مساجد برخورد بعضی از خادمین و یا اعضای هیئت امنا با مردم بویژه جوانان در مسجد به گونه ای است که آن ها را از مسجد فراری می دهد، چرا که طریقه برخورد با جوانان را نمی دانند در حالی که با استفاده از شیوه هایی مثل مسئولیت سپاری و مراعات شخصیت جوانان، می توان در جذب آنها به مسجد مؤثر عمل کرد و موجب حضور دائمی آنها در مساجد شد.

منبع : شبستان