امام جماعت یا امام مسجد؟

به گزارش «شیعه نیوز» ، محمد علی موظف رستمی، مسئول توسعه، تجهیز و پشتیبانی امور مساجد سازمان تبلیغات اسلامی با اشاره به اینکه کاربرد واژه امام جماعت در امر هدایت و رهنمون‌سازی اهالی مسجد نتوانسته است پاسخگویی مناسب و واقعی نسبت به این جایگاه بلند باشد، در گفت و گو با خبرنگار شبستان گفت: عنوان "امام جماعت مسجد" در میان جامعه مسلمانان ایران از گذشته‌های دور تاکنون بسیار مورد استفاده قرار گرفته و به‌کارگیری این واژه در ادبیات ما مرسوم و معمول است.

وی با بیان اینکه استفاده از واژه امام جماعت از نظر حقوقی و عرفی عاری از اشکال اساسی و مبنایی است، اظهار کرد: با وجود صحیح بودن عرفی و حقوقی این واژه و با توجه به مفهوم محدود و برداشت معدودی که از این ترکیب به ذهن متبادر می‌شود، می توان واژه بهتر و رساتری را برای آن در نظر گرفت.

وی افزود: به جای واژه امام جماعت می‌توان کلماتی بهتر و رساتر که در بر گیرنده همه فعالیت‌های مساجد بوده و جامعیت لازم را نیز داشته باشد و به طور کلی بتواند کارکردهای متنوع و متکثر در سطح مساجد را به خوبی پوشش دهد، مناسب‌تر است.

موظف رستمی با اشاره به برخی از شئون و نقش های امام جماعت مسجد گفت : اداره امور مادی و معنوی و منابع انسانی مسجد، هدایت و رهبری مردم به سوی کمال انسانی و خدایی شدن، سخنرانی در امور دینی و انجام امور تبلیغاتی مسجد در فعالیت‌های مختلف مذهبی و مدیریت مراکز دینی بخشی از وظایف امام جماعت است.

انجام مشاوره و رسیدگی به مشکلات خانوادگی و اختلافات محلی و امور جوانان، پاسخگویی به احکام و مسائل مذهبی، شبهات و خرافات و انحرافات اجتماعی و ... از جمله دیگر وظایف ائمه جماعات است که موظف رستمی به آنها اشاره کرد.

وی مدیریت تعاون و همیاری اجتماعی محل، کمک در جمع‌آوری و هدایت کمک‌های مردمی در حوادث طبیعی و غیر طبیعی، رسیدگی به امور اقتصادی حوزه دین و مدیریت برنامه‌های آموزش دینی و مذهبی را برخی دیگر از وظایف ائمه جماعات دانست و اظهار کرد: اجرای برنامه تنها برای نمازگزاران و اقامه کنندگان نماز در مسجد نیست بلکه شامل تمام افرادی است که در حریم مسجد قرار دارند.

مسئول توسعه، تجهیز و پشتیبانی امور مساجد سازمان تبلیغات اسلامی افزود: اعمال نفوذ و هدایت و نظارت بر تمام برنامه های مساجد بسته به این است که جایگاهی بسیار فراتر از اقامه نماز جماعت برای امام جماعت در نظر بگیریم.

وی افزود: اگر جماعت را گروهی از مردم بدانیم که در مسجد حاضر می‌شوند، حال این جماعت چه برای اقامه نماز (جماعت) باشد و چه برای دیگر برنامه‌ها و یا فعالیت‌های تبلیغی و فرهنگی و هر مراسم دیگر، چنین کاربردی نمی‌تواند جامعیّت لازم را در معنای جماعت مسجد داشته باشد. زیرا جماعت مسجد فقط شامل کسانی که به هر نحوی از انحاء مختلف در مسجد حضور پیدا می‌کنند، نیست.

موظف رستمی ادامه داد: اگر پندار فوق را بپذیریم دچار دیدی سطحی شده‌ایم؛ زیرا جماعت مسجد معنایی بسیار وسیع‌تر و گسترده‌تر دارد که نه تنها خود اهالی مسجد را که در آن رفت و آمد دارند، شامل می‌شود بلکه همه کسانی که در مجاورت و همسایگی و محدوده حریم مسجد هستند را نیز در بر می گیرد.

مسئول توسعه، تجهیز و پشتیبانی امور مساجد سازمان تبلیغات اسلامی به روایتی از امام علی (ع) که حریم مسجد را 40 ذراع (500 متر) از همه سمت‌های مسجد می داند، اشاره کرد و گفت: در این حریم و محدوده چه بسا افرادی هستند که در مسجد حضور پیدا نمی‌کنند ولی جزو جمعیت جماعتی محسوب می‌شوند که در حریم و محدوده آن قرار می‌گیرند. بنابراین مدیران مسجد باید در برنامه‌ریزی‌ها و فعالیت‌های تبلیغی و فرهنگی، این افراد را مدّ نظر قرار دهند.

وی با تقسیم بندی سه گانه حریم و محدوده نفوذ معنوی و نظارت امام جماعت مسجد و با در نظر گرفتن حریم٤٠ ذراع بر اساس تفاسیر و شرح وظایف تبیین شده برای وی گفت: حلقه اول این تقسیم بندی حوزه درونی، اصلی و شبستان با کارکرد غالب امور عبادی و مناسکی که بیشتر حوزه خودسازی معنوی منطقه عبادت و راز و نیاز است.
 
موظف رستمی تصریح کرد: حلقه دوم حوزه محیط فرعی بیرونی و پیرامونی مسجد (فضای فرهنگی و تبلیغی) که مانند حلقه اول جزو املاک و اموال مسجد بوده و مسجد، نظارت مستقیم همراه با حق دخل و تصرف در آن دارد. حلقه سوم حوزه جغرافیایی معنوی و غیر تملیکی مسجد است که اگر چه از نظر مادی در تملک مسجد نبوده و جزو اموال عمومی و شخصی است ولی این فضا از نظر مادی متأثر از فضای معنوی و نورانی مسجد است.

وی ادامه داد: بر این اساس حریم مسجد که ٤٠ ذراع است تنها محدود به خود و حتی مجاور نزدیک آن مسجد نمی‌‌شود و به همین دلیل امام مسجد باید در برنامه‌ریزی و تدارک فعالیت های دینی و تبلغی معنویت‌ساز، این حریم را رعایت کرده و به تناسب مخاطبان و عامّه مردم ساکن و غیر ساکن ( کسبه، بازاریان، اصناف، ادارات، مراکز آموزشی و ...) که حضوری فعال در این منطقه دارند، برنامه‌های مختلف این حلقه‌ها را مد نظر قرار دهد.

موظف رستمی تصریح کرد: بر اساس این تحلیل، وقتی صحبت از جماعت مسجد می‌شود صرفاً این جماعت تنها به معنی مردم اقامه کننده نماز یومیه و حاضر در مسجد نمی‌شود بلکه تمام جماعت مسلمان و حتی غیر مسلمان که در حریم مسجد زندگی می‌کنند را نیز در بر می گیرد.

وی سپس با تاکید بر این که امام جماعت از حیث مکان و جایگاه و نیز شأن رفیعش، محور و استوانه اصلی مسجد است، گفت: اگر بگوییم "امام جماعت مسجد"، درباره جماعت مسجد دچار بخشی‌نگری شده و جماعت زیادی از اهالی مسجد را خواسته و ناخواسته از حوزه مسجد حذف می‌کنیم. یکی از اشکالات اساسی نیز در ناقص بودن لفظ امام جماعت مسجد نیز همین نکته مهم است که این لفظ نمی تواند گویای واقعیت موجود و جامعیت و فراگیری لازم درباره امام مسجد، باشد.

پیشینه: محمد علی موظف رستمی، مسئولیت توسعه، تجهیز و پشتیبانی امور مساجد سازمان تبلیغات اسلامی را بر عهده دارد و حدود 15 سال سابقه فعالیت در حوزه مسجد را در کارنامه کاری خود دارد. وی نویسنده دوره سه جلدی کتاب آیین مسجد و 10 سری از کتاب های مسجد موفق است.

همچنین مقاله های نقش فضای مجازی و سایبر در برنامه ریزی فعالیت های فرهنگی مساجد و دلایل کارآمدی مدیریت موفق مساجد سنگاپور از مقالات برتر و برگزیده وی است.