به گزارش «شیعه نیوز»، آیات شیطانی (به انگلیسی: The Satanic Verses) رمانی توهین‌آمیز نسبت به پیامبر اسلام(ص) و قرآن که توسط سلمان رشدی (زاده ۱۹۴۷م)، نویسنده هندی‌الاصل بریتانیایی نوشته شد.
عنوان رمان، اشاره‌ای است به افسانه غرانیق که از سوی مسلمانان غیرمعتبر دانسته شده است. بر پایه افسانه غرانیق، پیامبر(ص) در هنگام قرائت آیات ۱۹ و ۲۰ سوره نجم، مضامینی را بر زبان جاری کرد که وسوسه‌های شیطانی بوده است.
رمان آیات شیطانی، به باور بسیاری از منتقدان و خوانندگانش، پیامبر اسلام را با عنوان توهین‌آمیزِ ماهوند یاد کرده، قرآن کریم را آمیزه‌ای از داستان، افسانه و پندارهای شیطانی دانسته است. همچنین در این رمان از برخی صحابه پیامبر با عباراتی توهین‌آمیز نام برده و اتهام انحراف اخلاقی به همسران پیامبر وارد شده است.
آغاز اعتراضات گسترده
انتشار رمان آیات شیطانی در ۴ مهر ۱۳۶۷ش، اعتراضات فراوانی از سوی مسلمانان، مسیحیان و یهودیان برانگیخت؛ مسلمانان در کشورهایی از جمله هند، پاکستان، ایتالیا، کانادا و مصر، ضمن برگزاری تجمعاتی علیه سلمان رشدی و کتابش، برخی از کتابفروشی‌های توزیع‌کننده کتاب را به آتش کشیدند. همچنین روزنامه رسمی واتیکان، سلمان رشدی و رمان او را محکوم کرد. افرام شابیرا، خاخام یهودیان اشکنازی، خواستار ممنوعیت انتشار آیات شیطانی در اسرائیل شد.
امام خمینی، رهبر انقلاب اسلامی در ایران، در ۲۵ بهمن سال ۱۳۶۷ش، مؤلف کتاب آیات شیطانی را محکوم به اعدام و کسی را که در راه اعدام سلمان رشدی کشته شود، شهید اعلام کرد. در اطلاعیه‌ای دیگر، توبه سلمان رشدی، غیرقابل قبول دانسته شد. سلمان رشدی، پس از صدور حکم امام خمینی، وادار به زندگی مخفی شد و عذرخواهی‌اش از ناراحت‌کردن مردم مسلمان هم موجب رها شدنش از پیامدهای حکم اعدام نشد.
کتاب نقد توطئه آیات شیطانی نوشته عطاءالله مهاجرانی، مقاله‌ای از نصرالله پورجوادی و دو کتابچه از محمد صادقی تهرانی و مصطفی حسینی طباطبایی، آثاری انتقادی درباره آیات شیطانی بوده‌اند.
سلمان رشدی کیست؟
سلمان رشدی در سال ۱۹۴۷م در بمبئی هند به دنیا آمد. تحصیلات ابتدایی را در مدرسه مبلغان مسیحی انگلیس‌زبان گذراند و در پی مهاجرات خانواده‌اش به انگلستان، در کالج کمبریج مشغول به تحصیل شد. رشدی در سال ۱۹۶۸ به پاکستان رفت و در تلویزیون مشغول به کار شد، اما پس از یک سال به انگلستان بازگشت و تابعیت بریتانیا را پذیرفت.
سلمان رشدی که در خانواده‌ای مسلمان به دنیا آمده بود، تا پیش از کتاب آیات شیطانی، سه رمان دیگر نوشت: بچه‌های نیمه‌شب، شرم و آخرین آه مور. هر چهار اثر، مرتبط با فرهنگ و تاریخ مردم شبه قاره هند دانسته شده است.مهدی سحابی (درگذشته ۱۳۸۸ش) رمان شرم نوشته سلمان رشدی را به فارسی ترجمه کرد که در سال ۱۳۶۴ش، برنده جایزه بهترین رمان خارجی کتاب سال جمهوری اسلامی ایران شد.
سلمان رشدی در پی فتوای قتل از سوی امام خمینی، سال‌ها در پناهگاه‌های مختلف و دور از خانواده‌اش زندگی کرد.
انتشار کتاب
کتاب آیات شیطانی، نوشته سلمان رشدی، اولین بار ۴ مهر ۱۳۶۷ (۲۶ سپتامبر ۱۹۸۸م) از سوی انتشارات پنگوئن انگلستان و به زبان انگلیسی در ۵۴۷ صفحه انتشار یافت و تاکنون بیش از ۱۴۰ بار در نقاط مختلف جهان و به زبان‌های مختلفی از جمله عربی، اسپانیایی، آلمانی، چینی، روسی و فارسی انتشار یافته است.آیات شیطانی، در همان سال برنده جایزه ادبی کاستا شد.این رمان همچنین یکی از ۵ نامزد جایزه ادبی معتبر بوکر در سال ۱۹۸۸م بود که موفق به دریافت جایزه نهایی نشد.
بنابر آنچه از مجله اشپیگل نقل شده، سلمان رشدی پیش از چاپ و انتشار کتاب خود، حدود ۱.۵ میلیون مارک به عنوان پیش‌پرداخت از ناشر کتاب خود دریافت کرده که این مبلغ، تا آن روز بی‌سابقه بوده است.
محتوای این کتاب چیست؟
نام کتاب آیات شیطانی، اشاره‌ای به افسانه غرانیق است. بر پایه روایت مذکور، پیامبر(ص) هنگام خواندن آیات ۱۹ و ۲۰ سوره نجم، آیاتی را تلاوت کرد که سخن از شفاعت بت‌ها می‌نمود و همان شب جبرئیل بر پیامبر نازل شد و به وی تذکر داد که آن آیات، وسوسه‌های شیطانی بوده است. بسیاری از علمای شیعه و اهل سنت، روایت غرانیق را افسانه دانسته‌اند.
آیات شیطانی، ۹ فصل دارد؛ ۱- جبرئیل فرشته، ۲- ماهوند، ۳- الوون دئوون، ۴- عایشه، ۵- شهر پیدا و ناپیدا، ۶- بازگشت به جاهلیت، ۷- عزرائیل فرشته، ۸- شکافتن دریای عرب، ۹- چراغ شگفت‌انگیز. در این رمان، از پیامبر اسلام با عنوان ماهوند یاد می‌شود؛ نامی به معنای تجسم شیطان که در قرون وسطی از سوی مخالفان اسلام برای اتهام دروغین بودن پیامبری حضرت محمد(ص) به کار می‌رفته است. همچنین قرآن کریم در کتاب آیات شیطانی، آمیزه‌ای از داستان، افسانه و پندارهای شیطانی قلمداد شده است. در بخش دیگری از آیات شیطانی، اتهام انحراف اخلاقی به همسران پیامبر(ص) وارد شده است. نویسنده، طواف پیرامون کعبه را به شکل صفی طولانی تصویر می‌کند که مراجعان به فاحشه‌خانه در انتظار ورود به آن هستند. در این کتاب همچنین برخی صحابه پیامبر(ص) از جمله بلال و سلمان فارسی، با تعبیرهایی مانند هیولای سیاه، و نیز پدیده پست جهان آدمیت معرفی شده‌اند.
واکنش‌ها نسبت به کتاب
انتشار رمان آیات شیطانی، واکنش‌های بسیاری برانگیخت؛ از اعتراضات مسلمانان در کشورهای مختلف جهان، ممنوعیت انتشار کتاب و تهدید یا کشته شدن مترجمان کتاب، تا محکومیت سلمان رشدی توسط اسقف نیویورک، روزنامه رسمی واتیکان، و همچنین خاخام‌های بلندپایه یهودی. صدور حکم اعدام توسط امام خمینی، تعیین جایزه برای اعدام سلمان رشدی از سوی بنیاد ۱۵ خرداد و همچنین انتشار آثار انتقادی درباره رمان آیات شیطانی، برخی دیگر از این واکنش‌ها بوده‌اند.
اعتراضات مسلمانان
مسلمانان در نقاط مختلفی از جهان، از جمله هند، پاکستان، کشمیر، تایلند، آلمان غربی، ایتالیا، کانادا، سودان و مصر، اعتراضاتی علیه سلمان رشدی برگزار کردند و برخی از کتابفروشی‌های توزیع‌کننده آیات شیطانی را به آتش کشیدند. شماری از معترضان در اعتراضات عمومی، کشته یا زخمی شدند. انتشار رمان آیات شیطانی در ۱۳ مهر ۱۳۶۷ش (۵ اکتبر ۱۹۸۸م)، در هند ممنوع شد و دولت هندوستان، کتاب را به دلیل محتوای ضدمذهبی‌اش خطرناک دانست.
انتشار ترجمه کتاب آیات شیطانی در نقاط مختلف جهان، واکنش مسلمانان را در پی داشت؛ از جمله برمک بهداد، مترجم کردی کتاب، از تهدید خود به مرگ سخن گفته و مجله خلق، چاپ سلیمانیه کردستان عراق، پس از انتشار بخش اول ترجمه کردی آیات شیطانی، خود را معذور از ادامه انتشار آن دانسته است.عزیز نسین، مترجم ترکی، هیتوشی ایگاریشی، مترجم ژاپنی، و داوود نعمتی، ناشر ترجمه فارسی در آلمان، مورد تهدید قرار گرفته یا کشته شده‌اند.
محکومیت توسط مسیحیان و یهودیان
کاردینال اوکونر، اسقف نیویورک و برجسته‌ترین چهره کاتولیک در امریکا، در واکنش به کتاب آیات شیطانی، با تصریح به اینکه رمان را نخوانده و نخواهد خواند، آن را محکوم کرد. روزنامه رسمی دولت واتیکان، سلمان رشدی و رمان او را محکوم کرد. لرد هارتلی شوکرس، حقوقدان انگلیسی، سلمان رشدی را به سوءاستفاده از آزادی متهم کرد. افرام شابیرا، خاخام یهودیان اشکنازی در اسرائیل، آیات شیطانی را چه از نظر دینی و چه از منظر غیردینی محکوم کرد و خواستار ممنوعیت آن در کشور خود شد.
همچنین امانوئل ژاکوبو ویتز، خاخام طوایف عبرانی، خواستار تصویب قوانینی شد که بر اساس آن، توهین به عقاید ممنوع شود. به‌علاوه، کنگره سالانه اسقف‌های کاتولیک در ایالات متحده امریکا، کنگره کلیسای تعمیدی جنوب امریکا، کلیسای متحد متدیک امریکا، کلیسای پروتستان سناتوری امریکا و گری والویل، رهبر جنبش اکثریت طرفدار اخلاق در امریکا، کتاب آیات شیطانی را محکوم کردند.
حکم امام خمینی به واجب‌القتل بودن سلمان رشدی
إنا لله و إنا الیه راجعون. به اطلاع مسلمانان غیور سراسر جهان می‌رسانم مؤلف کتاب «آیات شیطانی» که علیهِ اسلام و پیامبر و قرآن، تنظیم و چاپ و منتشر شده است، همچنین ناشرین مطلع از محتوای آن، محکوم به اعدام می‌باشند. از مسلمانان غیور می‌خواهم تا در هر نقطه که آنان را یافتند، سریعاً آنها را اعدام نمایند تا دیگر کسی جرأت نکند به مقدسات مسلمین توهین نماید و هر کس در این راه کشته شود، شهید است ان‌شاءالله. ضمناً اگر کسی دسترسی به مؤلف کتاب دارد ولی خود قدرت اعدام او را ندارد، او را به مردم معرفی نماید تا به جزای اعمالش برسد. والسلام علیکم و رحمةالله و برکاته.
حکم اعدام
امام خمینی، ۲۵ بهمن سال ۱۳۶۷ش (برابر با ۷ رجب ۱۴۰۹ق) در پیامی، مؤلف کتاب آیات شیطانی و ناشران مطلع از محتوای کتاب را محکوم به اعدام دانست و از مسلمانان خواست در هر نقطه که آنها را یافتند، سریع اعدام‌شان کنند تا کسی جرأت توهین به مقدسات مسلمانان را پیدا نکند. در این حکم آمده است کسی که در این راه کشته شود، شهید است.
در اطلاعیه‌ای دیگر که از سوی دفتر امام خمینی در ۲۹ بهمن ۱۳۶۷ش، اخبار برخی رسانه‌های بین‌المللی درباره لغو حکم اعدام سلمان رشدی در صورت توبه وی، تکذیب و تاکید شده است که «سلمان رشدی اگر توبه کند و زاهد زمان هم گردد، بر هر مسلمان واجب است با جان و مال، تمامی همّ خود را به کار گیرد تا او را به درک واصل گرداند». در بخش دیگری از این اطلاعیه آمده است که اگر غیرمسلمانی از مکان زندگی سلمان رشدی آگاه شود و بتواند او را پیش از مسلمانان اعدام کند، بر مسلمانان واجب است که به او جایزه یا مزد کارش را بدهند.
حکم امام خمینی درباره لزوم اعدام سلمان رشدی، بازتاب‌های گسترده‌ای در کشورهای مختلف جهان داشت؛ از جمله راهپیمایی مردم ایران، لبنان، مسلمانان انگلستان و ترکیه در دفاع از این حکم. همچنین مصطفی محمود مازح، جوان ۲۱ سالۀ لبنانی، پس از صدور حکم امام خمینی، در ۱۴ مرداد ۱۳۶۸ش، تلاش کرد سلمان رشدی را به قتل برساند، اما پیش از رسیدن به محل اسکان سلمان رشدی، با انفجار مواد منفجره‌ای که به همراه داشت، کشته شد. سلمان رشدی پس از انتشار حکم اعدام از سوی امام خمینی، وادار به زندگی مخفی شد و چنانکه خود در کتاب خاطراتش نوشته، حتی روابط شخصی‌اش با همسر و فرزندش نیز تحت تاثیر حکم اعدام قرار گرفت و حتی عذرخواهی او از ناراحت‌کردن مردم هم سودی نبخشید
با این حال مرکز «رابطة العالم الاسلامی» در مکه، گرچه کتاب آیات شیطانی را حاوی کفر و استهزاء اسلام دانست، اما از اعدام او سخنی به میان نیاورد. همچنین عبدالله مرشدی، رئیس هیئت فتوا در جامع الازهر، در بیانیه‌ای، ریختن خون مؤلف کتاب آیات شیطانی را مخالف قواعد و اصول اسلامی دانست. شیخ محمد سید طنطاوی، بهترین راه در برابر سلمان رشدی را خواندن کتاب او و نوشتن آثاری برای روشن ساختن خطاهایش دانست.
تعیین جایزه
بنیاد ۱۵ خرداد، پس از صدور حکم امام خمینی درباره سلمان رشدی، برای کسی که حکم اعدام نویسنده کتاب آیات شیطانی را اجرا کند، دو میلیون دلار جایزه تعیین کرد.
حسن صانعی، نماینده ولی فقیه و سرپرست بنیاد ۱۵ خرداد، در شهریور ۱۳۹۱ش، ضمن واکنش به فیلمی اهانت‌آمیز علیه پیامبر اکرم، از افزایش جایزه اعدام سلمان رشدی به ۳ میلیون و ۳۰۰ هزار دلار خبر داد. به باور وی، اجرای حکم اعدام سلمان رشدی می‌تواند اهانت‌ها به اسلام و پیامبر اکرم در قالب کاریکاتورها، مقالات و فیلم‌ها را پایان دهد..
قطع روابط ایران و انگلستان
پس از انتشار حکم اعدام سلمان رشدی از سوی امام خمینی، دولت انگلستان، در اعتراض به حکم مذکور علیه یکی از شهروندان خود، دیپلمات‌های خود را از ایران فراخواند و ۱۲ کشور عضو اتحادیه اقتصادی اروپا از جمله اسپانیا، فرانسه و ایتالیا نیز سفرای خود را از تهران فراخواندند. همچنین مجلس ایران، در اسفند ۱۳۶۷، طرح قطع کامل روابط با انگلیس را تصویب کرد.
با این حال، ۵ مهر ۱۳۶۹ش، روابط دو کشور با استناد به تصریح نخست‌وزیر و وزیر خارجه انگلستان درباره احترام به دین اسلام، دوباره برقرار شد.
آثار انتقادی
کتاب نقد توطئه آیات شیطانی، نوشته عطاءالله مهاجرانی، مفصل‌ترین و پرفروش‌ترین اثر در نقد و ردّ کتاب آیات شیطانی بوده است. کتاب مذکور در سال ۱۳۶۸ش توسط انتشارات مؤسسه اطلاعات انتشار یافت و تا سال ۱۳۸۶ش، ۲۵ بار تجدید چاپ شد و در سال ۱۳۷۱ش به زبان انگلیسی ترجمه شد. به باور مهاجرانی، سلمان رشدی همانند چهار خاورشناس مشهور، یعنی تئودور نولدکه، ویلیام موئر، مونتگمری وات و گلدزیهر، با پذیرش افسانه غرانیق اصالت قرآن کریم را زیر سؤال برده اسث. نصرالله پورجوادی، استاد فلسفه در ایران، در بهار ۱۳۶۸ش، رمان آیات شیطانی را ملال‌آور و مشمئزکننده خواند و آن را حاوی تمسخر فرشتگان، ناسزا گفتن به پیامبران الهی، به‌خصوص پیامبر اسلام، صحابه و همسران پیامبر دانسته است. پورجوادی با اشاره به بخشی از آیات شیطانی، معتقد است سلمان رشدی در این کتاب اشارات و کنایاتی برای تحقیر انقلاب اسلامی ایران به کار برده است.
محمد صادقی تهرانی در کتابچه‌ای ۴۰ صفحه‌ای که در ۲۶ رمضان ۱۴۰۹ق نگاشته شده، سلمان رشدی را شیطان معاصر خوانده است. صادقی تهرانی، معتقد است سلمان رشدی نه‌تنها درباره پیامبر اسلام، بلکه درباره جبرئیل، صحابه پیامبر و همچنین زنان پیامبر، گزافه‌گویی کرده و آنها را مورد افترا قرار داده است.
مصطفی حسینی طباطبایی در پاییز ۱۳۶۸ش، کتابچه‌ای ۴۰ صفحه‌ای با عنوان «حقارت سلمان رشدی» منتشر کرد و کار سلمان رشدی را نوعی توطئه سیاسی دانست که به دور از عالَم دانش و تحقیق است. حسینی طباطبایی، کتاب آیات شیطانی را ادامه دشمنی دیرینه با اسلام، پس از جنگ‌های صلیبی دانسته که در پی آن، مسیحیان افسانه‌های دروغین و زننده درباره پیامبر اسلام ساخته‌اند تا چهره اسلام و فرهنگ مسلمانان را زشت سازند.
