شیعه نیوز: دعای روز هفدهم ماه مبارک رمضان را در زیر می خوانیم:
دعای روز هفدهم ماه رمضان
اللّٰهُمَّ اهْدِنِى فِيهِ لِصالِحِ الْأَعْمالِ، وَاقْضِ لِى فِيهِ الْحَوائِجَ وَالْآمالَ، يَا مَنْ لا يَحْتاجُ إِلَى التَّفْسِيرِ وَالسُّؤالِ، يَا عالِماً بِما فِى صُدُورِ الْعالَمِينَ، صَلِّ عَلَىٰ مُحَمَّدٍ وَآلِهِ الطَّاهِرِينَ.
خدایا، مرا در این ماه به‌سوی کارهای شایسته هدایت فرما و حاجت‌ها و آرزوهایم را برآور، ای آن‌که نیاز به روشنگری و پرسش ندارد، ای آگاه به آنچه در سینه جهانیان است بر محمّد و خاندان پاکش درود فرست.
تفسیر:
در فراز نخست از دعای روز هفدهم دست نیاز به سوی آستان خداوندی دراز می کنیم که:
خدایا! مرا امروز به کارهای شایسته راهنمایی کن.
بخشی از مسایل اعتقادی انسان با قلب و درون و بخشی با زبان و ظاهر وی مرتبط است و بخشی هم با اعمال صالح و فعل خارجی که از او سر می زند، ارتباط دارد.
دین مجموعه ی آرمان گرایی و تخیّل نیست بلکه آن باورهایی است که به مرحله ی عمل می رسد. درست بر خلاف آن چه امروزه برخی با افراط و تفریط با ظاهرسازی و عوام فریبی عنوان دین را یدک می کشند. از این رو قرآن بر عمل صالح تأکید بسیاری دارد و درباره ی آن در سوره ی «والعصر» چنین می فرماید:
قسم به عصر و زمان، همه ی انسان ها در زیان هستند، مگر آنان که ایمان آوردند و عمل صالح انجام دادند.
از جمله اعمال صالح «روزه» است. روزه ی فاقد تأثیر عملی در آدمی، خشک و بی روح است و جز تشنگی و گرسنگی ثمره ای نخواهد داشت.
احساس مسؤولیت، همکاری در امور اجتماعی، خدمت به هم نوع و دستگیری از مستمندان نیز نمونه های دیگری از اعمال صالح هستند.
اسلام با انزواطلبی به معنی رهبانیت و بسنده کردن به ذکر و وردزبانی و شعارهای پوچ و توخالی مخالف است؛ زیرا دین به معنای عمل و اعتقاد است. اعتقاد بدون عمل و عمل بدون اعتقاد، ناقص و بی نتیجه است. این دو مانند دو بال هستند که پرواز، تنها با آن ممکن است. البته باید دانست که منظور از عمل، کثرت و زیادی آن نیست بلکه در روایات نیز بر کیفیت عمل بسیار تأکید شده است عمل با اخلاص و واجد دیگر شرایط ویژه حتی اگر قلیل و اندک باشد، موجب نجات است. امام موسی بن جعفر علیه السلام در همین زمینه می فرمایند:
کار اندک از عالِم چندبرابر پذیرفته شود و کردار زیاد از هواپرستان و نادانان پذیرفته نگردد.
در فراز اوّل از دعای امروز، تقاضا کردیم تا خداوند متعال ما را به انجام اعمال صالح توفیق دهد. در همین زمینه به حکایتی گوش می سپاریم.
سید نعمت اللّه جزائری، شاگرد علامه مجلسی _ رحمه الله _ بود. پس از رحلت علامه، استادش را در خواب می بیند و می پرسد: «چه عملی از شما مورد قبول قرار گرفت؟!» او در جواب می گوید: «وقتی از اعمال من پرسیدند،خدمات فقهی و علمی خود را ارایه کردم. اثری نبخشید! پرسیدند: چیز دیگری هم داری؟! گفتم: آری، یک روز در مسیری که عبور می کردم، دیدم کسی را کتک می زنند. پرسیدم: چه شده؟ گفتند: به ما بدهکار است و دِین خود را نمی پردازد، زیرا مُفلِس و بی چیز شده است و ما او را می زنیم تا کمی از ناراحتی خود را جبران کنیم، گفتم: او را رها کنید و به دنبال من بیایید تا دِیْن او را ادا کنم! بالاخره با قبول پرداخت دینش او را از زیر مشت و لگد طلبکاران نجات دادم. پس از ارایه ی این علم در عالم برزخ، از عذاب نجات پیدا کردم و به سرور و شادمانی دست یافتم.»
در همین زمینه امام باقر علیه السلام به جابر می فرماید:
ای جابر! سلام مرا به شیعیانم برسان و آنان را آگاه کن که بین ما و خداوند خویشاوندی نیست. هیچ کس به پروردگار عالم نزدیک نمی شود مگر به اطاعت و بندگی. جابر! هرکه فرمان خدای را پیروی کند و به ما محبت و علاقه داشته باشد، دوست ماست و هرکس نافرمانی خدا کند، دوستی ما نیز او را ثمری نخواهد بخشید.
از این کلام امام باقر علیه السلام چنین برمی آید که تنها اطاعت از خدا و عمل صالح در قیامت موجب رهایی از آتش و در دنیا، موجب سعادت است.
امام علیه السلام با آن همه عظمت و بزرگی که شایسته ی خاندان نبوت و ولایت است، خود را محتاج عمل صالح و انجام فرامین و دستورات الهی می داند و در واقع به این حقیقت اشاره می کنند که ادعای دوستی اهل بیت بدون اطاعت از خداوند کارساز نیست و هیچ معصیت کاری نمی تواند به صرف محبت اهل بیت از پل صراط بگذرد و از آتش رهایی یابد.
در فراز دوّم از دعای امروز، چنین می خوانیم:
خدایا! خواسته هایم را برآور.ای کسی که به تفسیر و خواسته ی بندگان نیاز نداری و از آن چه درون سینه ی جهانیان نهفته است آگاهی، بر پیامبر و دودمان پاکش درود فرست.
هر خواسته ای را باید از خدای بی نیاز طلب کرد؛ زیرا همه چیز در اختیار اوست و او بر همه چیز توانا است. او مرکز و محور هستی است. سراسر بی نیازی و غنا است. کریم و بخشنده و مهربان است. اگر به آدمی نعمتی دهد، منت نمی گذارد و آبروی کسی را نمی برد. چنان چه از او طلب شود، دست کسی را خالی بر نمی گرداند و همیشه از بهترین ها عطا می کند.
یکی از شرایط استجابت دعا این است که باید از غیر خدا منقطع شد و همه ی توجه خود را به سوی او معطوف کرد. در همین زمینه قرآن می فرماید:
اگر کسی پرهیزگار باشد، خداوند برای او گشایش می نماید و به او روزی می دهد از آن جا که فکرش را نمی کند
خداوند متعال، «تقوا» را رمز موفقیت و بی نیازی از دیگران معرفی می کند. انسان پرهیزگار با شکست و بن بست مواجه نخواهد شد؛ زیرا خداوند از راه های گوناگون به او کمک می کند و حاجت های او را برآورده می سازد.
در بخش آخر از دعای امروز، از خداوند درخواست می کنیم که ما را نسبت به دیگران بی نیاز گرداند. در بعضی از روایات، ملاک عزت و اتکای به نفس انسان، دوری از گناه و پناه بردن به عزّت، طاعت خدا معرفی شده است. امام مجتبی علیه السلام در همین باره می فرماید:
اگر کسی خواستار بزرگی و عزّت، بدون گروه و حکومت می باشد باید از ذلّت معصیت و گناه به سوی عزّت و بزرگی طاعت و عبادت خدا حرکت کند
به راستی آنان که اهل عبادت و اطاعتند، از چنان طمأنینه و وقاری برخوردار هستند که چشم انسان را خیره می کند و حتی موجودات دیگر نیز برابر هیبت و عظمت آنان کرنش می کنند. آنان در برابر هیچ قدرتی جز خدا تواضع نمی کنند و از خطرها هیچ گونه ترس و اضطرابی ندارند.
در قسمت دیگر از دعای امروز، سخن از درخواست آمال و آرزوهاست، آن چه انسان را زنده نگه می دارد، امید و آرزوست وگرنه هیچ کس حاضر نمی شد از منزل خود بیرون بیاید و تحرک و جهشی و تلاشی برای معاش خود بکند.
البته مسلّم است که اسلام با آرزوهای خیالی و اوهامی که انسان را به خود سرگرم و او را از مسیر حق دور می سازد، مخالفت می کند. تنها آرزویی که حقیقی است و انسان را به سوی ترقی و تکامل در مسایل مادی و معنوی سوق می دهد، مورد تأیید و امضای اسلام بوده و در روایت ها از آن به نیکی یاد شده است.
پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم می فرمایند:
آرزو برای امت من رحمت است؛ زیرا اگر نبود هیچ مادری به فرزندش شیر نمی داد و هیچ باغبانی درختش را غرس نمی کرد(۱)
امیرالمؤمنین علی علیه السلام درباره ی آرزوهای باطل می فرماید:
مهم ترین چیزی که می ترسم بر شما چیره گردد، دو چیز است: پیروی از هوا و هوس و داشتن آرزوی دراز و طولانی. پیروی از هوا و هوس، راه حق را می بندد و آرزوی دراز باعث فراموشی قیامت است.
آری کسی که آرزوهای دراز و باطل دارد به فکر مرگ و پس از مرگ نیست؛ زیرا می کوشد به آن آرزوهای طولانی لباس عمل بپوشاند و همین هوا و هوس، مرگ را از یادش می برد.
باید افزود خداوند متعال نسبت به بندگان و آرزوها و نیازمندی های آنان، نظر رحمت و عطوفت دارد و هیچ بنده ای را از خود نمی داند. حتی اگر بت پرستی با اخلاص به او پناه آورد و او را صدا کند، پاسخ رد نخواهد شنید. در این جا برای نمونه داستان «مرد بت پرست» را می آوریم. نقل شده است که مردی هفتاد سال بت می پرستید. حاجتی برای او پیدا شد. نزد بت آمد و هفتاد مرتبه «یا صنم» گفت جواب نشنید و مأیوس شد. یک مرتبه «یا صَمَد» گفت دو مرتبه جواب لبّیک شنید. در ملکوت اعلی سر و صدا بلند شد که خداوندا او هفتاد سال است، بت می پرستد و هفتاد مرتبه «یا صنم» گفت جواب نشنید، در حالی که یک مرتبه «یا صمد» گفت و دو مرتبه جواب شنید خطاب رسید: «ساکت شوید که عقل شما قاصر است. اگر من جواب بنده ی خود را نگویم، پس او چه کند و به چه کسی پناه ببرد؟!»
در این دعا، به دو ویژگی از اوصاف خداوند اشاره شده است: بی نیازی به عَرض حال و درخواست از طرف کسی و علم به آن چه در قلوب دیگران می گذرد. آری، قبل از آن که چیزی را درخواست نمایی، خدا آگاه است.
فقط کافی است بکوشیم ارتباطمان با او برقرار شود و بتوانیم خودمان را در معرض و میدان دعا نشان دهیم. در این صورت به یقین از عنایت خداوند برخوردار می شویم و به خواسته و آرزویمان می رسیم.
نکته ی مهم این است که گرچه خداوند به نیازهای ما آگاه است، ولی معین کردن حاجت و طلب ان هیچ منافاتی با روح دعا ندارد. پس می توان آن چه را مورد حاجت است، بر زبان جاری کرد و از خداوند درخواست نمود. خداوند آن قدر کریم هست که حتی آن چه را آدمی به زبان نیاورده است، کریمانه عطا فرماید. در روایت ها یکی از راه های برآورده شدن حاجت هرکس، بر آوردن حاجات دیگران معرفی شده است، تا جایی که پاداش فراوانی از قبیل بهشت، ثواب حج و عمره و جهاد، برای آن در نظر گرفته اند. امام صادق علیه السلام به مُفَضَّل می فرماید:
هرکس یک حاجت برادر مؤمن خود را روا کند، خداوند روز قیامت صدهزار حاجت او را روا کند که نخستین آن ها بهشت باشد.
