«شیعه نیوز»: خداوند از «جدال باطل» به «جدال عارى از برهان» تعبیر کرده و مى فرماید:
«إِنَّ الَّذینَ یُجادِلُونَ فی آیاتِ اللّهِ بِغَیْرِ سُلْطانٍ أَتاهُمْ إِنْ فی صُدُورِهِمْ إِلّا کِبْرٌ ما هُمْ بِبالِغیهِ»؛
آنان که در آیات خدا بدون دلیل و برهانى که براى آن ها آمده باشد، ستیزه جویى مى کنند جز تکبّر، چیزى در دل ندارند که به خواسته دل خود نخواهند رسید.
در این آیه کلمه «سلطان» به معناى «حجّت» است؛ چرا که حجّت، دل ها را به سیطره و تسلّط خود وامى دارد. از آن چه گذشت، روشن مى شود که «جدال حق» به معناى «جدال برهانى» است.
اما باید گفت که «برهان» تنها در صورتى دل ها را تسخیر مى کند که به تعبیر قرآن کریم «بِالَّتی هِیَ أَحْسَنُ»؛ «به بهترین روش» انجام شود؛ به همین جهت است که خداوند، استفاده از نیکوترین روش را توصیه مى کند و همین طریق، به آداب بحث، مناظره و جدل اشاره دارد….
گفتنى است که در منابع تفسیرى «نیکوترین روش» این گونه تفسیر شده: روشى که نتیجه بخش تر و سودمندتر باشد… و این تفسیر، تفسیرى صحیح است که با موارد استعمال عبارت «نیکوترین روش» در قرآن کریم تناسب دارد، چنان که در موردى این واژه به همین معنا به کار رفته است. خداى متعال در جایى مى فرماید:
«وَلا تَقْرَبُوا مالَ الْیَتیمِ إِلّا بِالَّتی هِیَ أَحْسَنُ حَتّى یَبْلُغَ أَشُدَّهُ»؛
به مال یتیم، نزدیک نشوید مگر به نیکوترین روش تا آن که به حدّ بلوغ برسد.
بدین معنا که باید به گونه اى، به مال یتیم نزدیک شوید که براى او سودمندتر باشد. در سوره اسراء نیز به همین معنا به کار رفته است. آن جا که مى فرماید:
وَقُلْ لِعِبادی یَقُولُوا الَّتی هِیَ أَحْسَنُ إِنَّ الشَّیْطانَ یَنْزَغُ بَیْنَهُمْ»؛
و به بندگانم بگو: همیشه سخن بهتر را بر زبان آرند؛ چرا که شیطان میان آن ها فتنه و فساد مى نماید.
بدین معنا که مؤمنان باید به گونه اى با مشرکان سخن بگویند که اهداف شیطان مبنى بر وقوع درگیرى میان مؤمنان و مشرکان، محقّق نشود…. بنابراین، خداوند متعال از مؤمنان مى خواهد که جدال خود را به امورى مجهّز کنند که آنان را در استدلال، قانع کردن دشمنان و پیروزى حق بر باطل، یارى نماید.
کوتاه سخن این که شرع و عقل، جدالى را مى پذیرند که با حجّت معتبر و رعایت آداب مجادله باشد….
قرآن کریم و تعلیم روش استدلال
خداوند متعال در برخى آیات قرآن، روش استدلال را به پیامبر اکرم صلى اللّه علیه وآله مى آموزد. براى مثال در سوره یس چنین آمده است:
«وَضَرَبَ لَنا مَثَلاً وَنَسِیَ خَلْقَهُ قالَ مَنْ یُحْیِ الْعِظامَ وَهِیَ رَمیمٌ * قُلْ یُحْییهَا الَّذی أَنْشَأَها أَوَّلَ مَرَّهٍ وَهُوَ بِکُلِّ خَلْقٍ عَلیمٌ * الَّذی جَعَلَ لَکُمْ مِنَ الشَّجَرِ اْلأَخْضَرِ نارًا فَإِذا أَنْتُمْ مِنْهُ تُوقِدُونَ * أَ وَلَیْسَ الَّذی خَلَقَ السَّماواتِ وَاْلأَرْضَ بِقادِرٍ عَلى أَنْ یَخْلُقَ مِثْلَهُمْ بَلى وَهُوَ الْخَلّاقُ الْعَلیمُ * إِنَّما أَمْرُهُ إِذا أَرادَ شَیْئًا أَنْ یَقُولَ لَهُ کُنْ فَیَکُونُ * فَسُبْحانَ الَّذی بِیَدِهِ مَلَکُوتُ کُلِّ شَیْءٍ وَإِلَیْهِ تُرْجَعُونَ»؛
و براى ما مَثَلى زد و آفرینش خود را از یاد برد و گفت: کیست آن که این استخوان هاى پوسیده را زنده مى کند؟ بگو: آن کسى آن ها را زنده مى کند که نخستین بار آن ها را حیات بخشید و او به هر آفرینشى دانا است. همان کسى که براى شما از درخت سبز آتش قرار داد تا وقتى بخواهید از آن آتش بیفروزید. آیا کسى که آسمان ها و زمین را آفریده، قادر نیست همانند آنان را بیافریند؟
رى، البته قادر است و او آفرینندۀ داناست. فرمان او چنین است که هر گاه چیزى را اراده کند به محض این که مى گوید: «موجود باش» فورى، موجود مى شود. پس پاک و منزّه است خدایى که مالکیّت هر موجودى به دست قدرت اوست و به سوى او باز گردانده مى شوید.
در سورۀ بقره نیز این گونه مى خوانیم:
«وَقالُوا لَنْ یَدْخُلَ الْجَنَّهَ إِلّا مَنْ کانَ هُودًا أَوْ نَصارى تِلْکَ أَمانِیُّهُمْ قُلْ هاتُوا بُرْهانَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ صادِقینَ»؛
(یهودى ها) گفتند: هرگز جز یهود و نصارا به بهشت داخل نخواهد شد، (اى پیامبر! بگو:) این آرزوى آن ها است. بگو: دلیل و برهان خود را بیاورید، اگر راست مى گویید.
در آیۀ دیگرى از سورۀ بقره مى خوانیم:
«قُلْ إِنْ کانَتْ لَکُمُ الدّارُ اْلآخِرَهُ عِنْدَ اللّهِ خالِصَهً مِنْ دُونِ النّاسِ فَتَمَنَّوُا الْمَوْتَ»؛
(اى پیامبر!) بگو: اگر خداوند سراى آخرت را تنها براى شما اختصاص داده نه به دیگر مردم، پس تمنّاى مرگ کنید اگر راست مى گویید.
در سوره مائده مى فرماید:
«لَقَدْ کَفَرَ الَّذینَ قالُوا إِنَّ اللّهَ هُوَ الْمَسیحُ ابْنُ مَرْیَمَ قُلْ فَمَنْ یَمْلِکُ مِنَ اللّهِ شَیْئًا إِنْ أَرادَ أَنْ یُهْلِکَ الْمَسیحَ ابْنَ مَرْیَمَ وَأُمَّهُ وَمَنْ فِی اْلأَرْضِ جَمیعًا * وَلِلّهِ مُلْکُ السَّماواتِ وَاْلأَرْضِ وَما بَیْنَهُما یَخْلُقُ ما یَشاءُ وَاللّهُ عَلى کُلِّ شَیْءٍ قَدیرٌ»؛
همانا کافر شدند آن هایى که گفتند: به راستى خدا، همان مسیح بن مریم است. (اى پیامبرا) بگو: کدام قدرت مى تواند کسى را از قهر و قدرت خدا نگه دارد، اگر بخواهد عیسى بن مریم و نیز مادرش مریم و هر که در روى زمین است همه را هلاک گرداند؟ آسمان ها و زمین و هر چه در بین آن هاست همه ملک خداست و هرچه را بخواهد مى آفریند و خدا بر هر چیز تواناست.
در جاى دیگرى از سوره مائده آمده است:
«وَقالَتِ الْیَهُودُ وَالنَّصارى نَحْنُ أَبْناءُ اللّهِ وَأَحِبّاؤُهُ قُلْ فَلِمَ یُعَذِّبُکُمْ بِذُنُوبِکُمْ بَلْ أَنْتُمْ بَشَرٌ مِمَّنْ خَلَقَ»؛
یهود و نصارا گفتند: ما پسران خدا و دوستان او هستیم؛ بگو: اگر چنین است پس چرا شما را به گناهانتان عذاب مى کند؛ بلکه شما بشرى هستید از آفریدگان او….
در سورۀ انعام مى خوانیم:
«قُلْ أَ نَدْعُوا مِنْ دُونِ اللّهِ ما لایَنْفَعُنا وَلا یَضُرُّنا…»؛
بگو: آیا غیر از خدا، چیزى را بخوانیم که نه سودى به حال ما دارد و نه زیانى به ما مى رساند؟
در سورۀ انبیا مى فرماید:
«أَمِ اتَّخَذُوا آلِهَهً مِنَ اْلأَرْضِ هُمْ یُنْشِرُونَ * لَوْ کانَ فیهِما آلِهَهٌ إِلَّا اللّهُ لَفَسَدَتا… أَمِ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِهِ آلِهَهً قُلْ هاتُوا بُرْهانَکُمْ هذا ذِکْرُ مَنْ مَعِیَ وَذِکْرُ مَنْ قَبْلی»؛
آیا آن ها معبودهایى از همین زمین برگزیدند و آن ها را جان آفرین پندارند که اگر در آسمان و زمین جز خداى یکتا، خدایان دیگرى بود همانا نظام جهان هستى به هم مى خورد….
آیا آن ها معبودهایى جز او برگزیدند؟ بگو: برهانتان را بیاورید. این سخن همراهان من و سخن کسانى است که پیش از من بودند….
انتخاب از کتاب آداب مناظره و گفت وگو در اصول دین
انتهای پیام
