حجاب را معروف کنید، بعد به آن امر کنید !

«شیعه نیوز»: آقای علی گلستانی در یادداشتی درباره حجاب، آورده است :

بسم الله الرحمن الرحیم

قال الله تعالی: "الَّذِینَ یَتَّبِعُونَ الرَّسُولَ النَّبِیَّ الْأُمِّیَّ الَّذِی یَجِدُونَهُ مَکْتُوبًا عِندَهُمْ فِی التَّوْرَاةِ وَالْإِنجِیلِ یَأْمُرُهُم بِالْمَعْرُوفِ وَیَنْهَاهُمْ عَنِ الْمُنکَرِ ..." (۱)
قال رسول الله "صلّی الله علیه و آله و سلّم" : "أَلا اُخْبِرُکُمْ عَنْ اَقْوامٍ لَیْسُوا بِأَنْبِیاء وَ لا شُهدَاء تَغْبِطُهُمْ النّاسُ یَوْمَ الْقِیامَةِ ... یَأْمُرُونَهُمْ بِما یُحِّبُ اللّه وَ یَنْهَوْنَهُمْ عَمّا یکْرهُ اللّه" (۲)

خدای متعال انسان را با فطرت الهی و پاک آفرید(۳) و او می‌تواند با حرکت در صراط مستقیم و پیروی کامل از فرامین حضرت حق و پرهیز از هرگونه معصیت و غفلت که مانع از مشاهده و فهم حقائق عالم شده _و در نتیجه مانعی برای رستگاری آدمی است(۴)_ همچنان بر این فطرت پاک باقی بماند؛ لذا گرایش آدمی به افکار و افعال حَسن و نیکو به مراتب بیشتر از گرایش او به قبائح است.

اما در میان فرائضی که خدای متعال برای هدایت و رستگاری انسان بر عهده او گذاشته است، فریضه {امر به معروف و نهی از منکر} از اهمیت ویژه و جایگاه مهمی برخوردار است، چرا که اثرات آن منحصر در زندگی فردی انسان ها نبوده و بلکه در بستر اجتماع نیز اثرگذار است. در آیات متعدد قرآن به این فریضه الهی اشاره شده و از ویژگی های مؤمنین حقیقی و جامعه ایمانی، اقامه این فریضه الهی دانسته شده:
"وَلْتَکُن مِّنکُمْ أُمَّةٌ یَدْعُونَ إِلَی الْخَیْرِ وَیَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَیَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنکَرِ" (۵) ؛
"کُنتُمْ خَیْرَ أُمَّةٍ أُخْرِجَتْ لِلنَّاسِ تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَتَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنکَرِ" (۶) ؛
"وَالْمُؤْمِنُونَ وَالْمُؤْمِنَاتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِیَاءُ بَعْضٍ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَیَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنکَرِ" (۷) ؛
"یَا بُنَیَّ أَقِمِ الصَّلَاةَ وَأْمُرْ بِالْمَعْرُوفِ وَانْهَ عَنِ الْمُنکَرِ" (۸)؛
"الَّذِینَ إِن مَّکَّنَّاهُمْ فِی الْأَرْضِ أَقَامُوا الصَّلَاةَ وَآتَوُا الزَّکَاةَ وَأَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَنَهَوْا عَنِ الْمُنکَرِ" (۹)

فریضه الهی امر به‌ معروف و نهی از منکر، حاوی نکته قابل تأملی است که غالباً از آن غفلت می‌شود، و آن اینکه:

خدای متعال مؤمنین را مامور به "امر به معروف و نهی از منکر" کرده اند؛ در هیچ یک از آیات شریفه قرآن کریم عبارت ( وأمر بالواجب و انْه عن الحرام) نداریم! واین یعنی یک شیء از حیث اینکه معروف است امر دارد و از حیث اینکه منکر است نهی؛ یعنی واجب حیثیتی است و معروف حیثیتی دیگر! توضیح آنکه: اگرچه در نزد خدای متعال و در لوح محفوظ به یقین رابطه ای که میان واجب و معروف برقرار است رابطه تساوی است و هر آنچه که از طرف شارع مقدّس واجب گشته است قطعاً معروف است و بالعکس؛ لکن در نظر مردم و جامعه ممکن است این ارتباط به گونه دیگری رقم بخورد و افراد جامعه‌ به‌ جای برداشت صحیح از رابطه میان واجب و معروف که تساوی است، رابطه عموم خصوص من وجه تصور نمایند!! یعنی ممکن است حتی افراد جامعه علم داشته باشند به اینکه حکم الهی به ایجاد و اقامه آن مسأله تعلّق گرفته است لکن چون معروف بودن آن، یعنی فوائد مادی و معنوی آن؛ اثرات مثبت آن در زندگی فردی و اجتماعی و... برای ایشان ثابت و روشن نشده است، در عمل و اقامه آن اهمال بورزند!

علامه طریحی در مجمع البحرین می‌نویسد:
( والمعروف: ما یقابل الحسن المشتمل علی رجحان فیخصّ الواجب و المندوب دون المباح و المکروه و ان دخلا فی الحسن) (۱۰) ؛ ( والمنکر: الشیء القبیح اعنی الحرام ... و کلّما قبّحه الشارع و حرّمه فهو منکر) (۱۱)

همانطور که اشاره شد، از آنجا که خدای متعال انسان را با فطرت الهی آفریده و معروف نیز با فطرت الهی و پاک تطابق کامل دارد و مأنوس با آن است؛ لذا اگر معروف بودن شیءای برای آدمی ثابت شود_و لو آنکه لازم باشد برای اثبات آن از روش های مختلف و در دفعات متعدد صورت گیرد_ بالاخره وجدان او آن را پذیرفته و در میدان عمل به آن اهتمام می ورزد.
همانند وقتی که ماشین را در حالی هُل می دهیم که در جاده سربالایی قرار دارد؛ قطعا این کار بسیار دشوار است و حتی در بسیاری از موارد نتیجه دهنده نیست و یا با سختی و مشقّت نتیجه به دست می آید، چرا که به محض رها کردن ماشین، مجدداً به جای خود باز می‌گردد!! به خلاف جایی که ماشین در حالت سراشیبی قرار دارد که آنجا با یک حرکت کوچک نیز به مسیر خود ادامه می دهد.

اگر معروف بودن شیءای با استدلال و برهان و با دلائل عقلی و نقلی و وجدانی برای افراد جامعه ثابت شد، از آنجا که با عقل و فطرت همخوانی دارد به یقین با هزینه ها و انرژی های کمتر می‌توان نتیجه های رضایت بخشی گرفت.

مرحوم آیت الله حائری شیرازی"رحمة الله علیه" می فرمایند:
[ عبارت معروف و منکر همین طور سطحی بیان نشده است. اگر چیزی معروف شد، خود به خود همه به آن امر می‌کنند. اگر چیزی منکر شد، خود به خود همه از آن نهی می‌کنند. مگر کسی به مردم می گوید که به این بچه بگو دست به این نزند؟ خودش نمی‌زند. فقط باید به او بگوییم و برایش جا بیفتد که این بد است، آن وقت دیگر نیازی به نهی کردن نیست.
پس آنچه در جامعه به آن نیاز داریم نه امر به معروف است و نه نهی از منکر. امر هم که میکنیم، برای این است که معروفیت معروف و منکریت منکر را جا بیندازیم. اگر این‌ها جا افتاد حرکت انسان، داعیه انسان برای امر به معروف، حرکت سرازیری است. لذا اگر بخواهد امر به معروف صورت نگیرد علت می‌خواهد. برای اصل امر، به انرژی نیازی نیست. انرژی در خودش هست؛ چون حرکت سرازیری است.
شما می‌خواهید هنوز واجب معروف نشده به او امر کنید. این حرکت سربالایی است. تا زور پشت سرتان هست، حرکتی می کنید. وقتی این زور برداشته شد، در این صورت می‌زنید خلاص و عقب نشینی می‌کنید؛ یعنی می خواهید قبل از اینکه چیزی را معروف کنید به آن امر کنید. امر می کنید به غیر معروف.

شارع به شما گفته است امر بکنید به معروف. معروف حیثیتی است و واجب حیثیتی دیگر. ممکن است واجب هنوز معروف نشده باشد. شما باید در این مرحله واجب را معروف کنید، نه اینکه امر به معروف کنید. ] (۱۲)
بنابراین می توان اینگونه بیان کرد که: وظیفه اوّلیه ستاد احیاء امر به معروف؛ احیاء معروف در جامعه است و پس از آن امر به آن!؛ این نکته‌ای است که لازم است کسانی که سعی در احیای این فریضه الهی در جامعه دارند به آن توجه نمایند؛ این نکته می‌تواند در کنار سایر اقدامات به عنوان یک راه میانبر برای به دست آوردن نتایج بهتر و بیشتر مورد تأمل و استفاده قرار گیرد.

هرچند این نکته عمومی و اختصاصی به معروف خاصی ندارد لکن در مسئله حجاب که امروزه در جامعه مباحث متعددی حول آن مطرح می‌شود؛ سزاوار است در کنار اقدامات صورت گرفته و یا در حال انجام به این نکته مطرح شده نیز توجه شود و مسئولینِ امر نسبت به معروف کردن حجاب در جامعه با ابزار های مختلفی همچون: هنر و... از این نکته بعنوان یک راه میانبر استفاده کرده و بکار گیرند.

رهبری حکیم انقلاب"سلّمه الله" نیز به این مسئله در بیانات متعددی اشاره نموده اند که به برخی از آنها اشاره می‌شود:

۱) برای ترویج حجاب کار تحقیقی و تبلیغی کنید:
[در مسئله‌ی حجاب] شما با تبلیغات کار کنید. یعنی همان حربه‌ای را که افراد مورد نظر شما برای سست کردن اعتقاد به حجاب به کار میبرند، شما هم به کار ببرید. یعنی شما درباره‌ی حجاب بنشینید واقعاً تحقیق کنید، فکر کنید، از لحاظ دینی هم مثلاً درباره‌اش بحث کنید، یا از بحثهایی که شده استفاده کنید. از لحاظ اجتماعی هم روی همین مسأله‌ی کیفیّت حجاب تکیه کنید؛ به ترویج دیدگاه خودتان بپردازید؛ آن چیزی که به نظرتان درست است، آن را بگویید؛ این دغدغه را هم که اینها می‌آیند تمایل به حجاب را در دلِ مردم از بین میبرند، نداشته باشید؛ حجاب از بین نمیرود. ۱۳۷۷/۱۲/۰۴

۲) خانمها را با حجاب و فواید آن آشنا کنید:
حجاب، ارزشی است منطبق با طبیعت انسان... ممکن است کسانی بی‌خبر و بی‌اطّلاع باشند؛ بایستی اینها را با حجاب آشنا کرد. من در همین سالهای اوّلِ انقلاب به‌وضوح دریافتم که بعضی از زنانی که محجّب هستند و خیلی قدر حجاب را نمیدانند، اینها اصلاً از حکم حجاب و فلسفه‌ی حجاب و فواید حجاب اطّلاعی ندارند؛ یعنی با اینها کمتر صحبت شده است. ۱۳۷۷/۱۲/۰۴

۳) اهمیت شرعی و منطقی حجاب را تبیین کنید:
آن چیزی که در اساس لازم است و مهمتر از همه است، این است که شما ذهن این دختر جوان، یا این زن جوان را -که عمده هم خانمهای جوان هستند- با اهمیت حجاب آشنا کنید؛ یعنی به او تفهیم کنید که حجاب از لحاظ شرعی و از لحاظ منطقی این است. در ذهن او، استدلال صحیح را در مورد رعایت حجاب راسخ کنید. ۱۳۷۷/۱۲/۰۴

۴) احساس آسایش ناشی از حجاب را بیان کنید:
دید اسلامی در زمینه‌ی مسائل حجاب، بسیار دید خوب و روشنی است. می‌گویید: «ما با این حجاب، احساس آسایش می‌کنیم و این لباسِ مشارکت ماست»! بله؛ کاملاً تعبیر درست و خوبی است. این، دیدگاهِ کاملاً صحیحی است. این را هرچه بیشتر بیان کنید و بگویید، بهتر است. ۱۳۷۷/۰۷/۱۸

معروف است که می‌گویند برای تحقق یک شیء مقتضی را موجود کنید؛ مانع را هم مفقود، خود به خود اثرش را می گذارد! همه‌ی تشکّل‌ها، سازمانها، نهادهای فرهنگی و در راس همه ستاد احیای امر به معروف و نهی از منکر شایسته است در کنار اقدامات دیگر خود به فرهنگ‌سازی، تبیین، تشریح، بیان فوائد مادی و معنوی، و خلاصه به (اثبات معروف بودن حجاب) پرداخته و معروف بودن آن را در میان جامعه و نسل جوان امری مسلّم گردانند، و در مقابل با موانع متعدّد که از مهم‌ترین موانع _ که البته می‌تواند از مهمترین و بهترین ابزارها برای ترویج فرهنگ حجاب وعفاف باشد_ بخش هایی از هنر و بویژه برخی سریال ها، سینماها و نمایش خانگی است برخورد نمایند؛ تا زمانی که سینمای ما به بازیگر خود بگوید باید با آرایش و حجاب نامناسب در مقابل دوربین حاضر شوی و یا در سریال های نمایش خانگی تنها چیزی که پررنگ جلوه می‌کند ترویج بی‌حیائی، عفت زدائی و قبح شکنی از منکرات است، کار بسیار دشوار و عملاً نتیجه رضایت بخش منتفی است.
لذا توجه به این نکته مغفول در فریضه امر به معروف و نهی از منکر سبب می شود با مدیریت انرژی ها و رعایت تقدّم و تأخر در اقدامات؛ نتیجه های رضایت بخش تری را به دست آورد ان شاءالله.
بنابراین اگر در یک جمله بخواهیم این راهکار و این روش مهم در عمل به این فریضه را در مقابل آماج شبهات و.. خلاصه کنیم، می گوئیم: حجاب را معروف کنید، بعد به آن امر کنید!.

پی نوشت ها:

۱. سوره اعراف؛ آیه ۱۵۷
۲. مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج۱۲، ص۱۸۲
۳. [ ... فِطْرَتَ اللَّهِ الَّتِی فَطَرَ النَّاسَ عَلَیْهَا لَا تَبْدِیلَ لِخَلْقِ اللَّهِ ... ] سوره روم، آیه ۳۰
۴. [ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اَللَّهِ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ یَقُولُ: إِذَا أَذْنَبَ اَلرَّجُلُ خَرَجَ فِی قَلْبِهِ نُکْتَةٌ سَوْدَاءُ فَإِنْ تَابَ اِنْمَحَتْ وَ إِنْ زَادَ زَادَتْ حَتَّی تَغْلِبَ عَلَی قَلْبِهِ فَلاَ یُفْلِحُ بَعْدَهَا أَبَداً. ] الکافی، ج۲، ص۲۷۱
۵. سوره آل عمران، آیه ۱۰۴
۶. سوره آل عمران، آیه ۱۱۰
۷. سوره‌ توبه، آیه ۷۱
۸. سوره لقمان، آیه ۱۷
۹. سوره حج، آیه ۴۱
۱۰. مجمع البحرین، ج۵، ص۹۵
۱۱. مجمع البحرین، ج۳، ص۵۰۲-۵۰۱
۱۲. تفکر، ص ۵۷-۵۶