به گزارش «شیعه نیوز»، نَهجُ البَلاغه برگزیده‌ای از نامه‌ها، خطبه‌ها و سخنان امام علی(ع) است که سید رضی در اواخر قرن چهارم هجری قمری، آنها را جمع‌آوری کرد. این کتاب به دلیل محتوا و بلاغتش، به «اخ القرآن» (برادر قرآن) نام‌گذاری شده است. برخی از ادیبان عرب، فصاحت و بلاغت نهج‌البلاغه را ستوده‌اند. این کتاب در سه قسمت خطبه ها، نامه ها، کلمات قصار دسته بندی شده است.
نهج‌البلاغه به ۱۸ زبان ترجمه شده است. شرح‌ها و مستدرکات متعددی نیز در مورد نهج‌البلاغه نوشته شده که برخی تعداد آنها تا حدود ۳۰۰ عنوان بیان کرده‌اند.
به مناسبت عید غدیر و با تبریک این عید سعید، متن کوتاه زیر درباره نهج البلاغه به خوانندگان ابنا تقدیم می شود:
چرا نهج البلاغه را برادر قرآن می‌نامند؟
* ضرورت آشنایی با نهج البلاغه
بی‌شک نهج‌البلاغه جامع ترین کتاب پس از قرآن است که راهنمای انسان در تمام ابعاد زندگی به شمار می‌آید. نهج‌البلاغه پس از قرآن در بردارنده عالی‌ترین محتوا و معارف اسلامی است و ازاین‌جهت "أخ القران" نام‌گرفته است. این کتاب دایره المعارفی است که همه افراد بشر از هر گروهی می‌توانند از آن بهره گیرند. بسیاری از بزرگان در توصیف عظمت و شگفتی این اثر جاودانه گفته‌اند: "کلامٌ فَوقَ کَلامِ المَخلوقِ وَ دونَ کَلامِ الخالِق؛ کلامی که بالاتر از کلام بشر و پایین‌تر از کلام خداوند است."
اگرچه بیش از هزار سال از گردآوری نهج‌البلاغه توسط سید رضی می‌گذرد اما جای بسی تأسف است که بسیاری از شیعیان جز آشنایی بانام این کتاب، بهره دیگری از آن نبرده‌اند و خود را از دّر و مرجان‌های این اقیانوس بیکران محروم کرده‌اند. آمار انس و ارتباط با نهج‌البلاغه در کشور ما قابل‌تأمل و تأسف‌بار است؛ یک نظرسنجی در سال 1397 با طرح این پرسش که تاکنون چند بار نهج‌البلاغه را به‌طور کامل خوانده‌اید؛ روشن ساخت که از شش هزار نفر، تنها حدود 5 درصد، آن‌هم تنها یک‌بار نهج‌البلاغه را خوانده‌اند؛ این در حالی است که این کتاب ارزشمند بیش از دویست بار توسط یک ادیب و نویسنده مسیحی به نام "جُرج جُرداق" خوانده‌شده است. "جرج جرداق" که چهار دهه از عمر خود را صرف مطالعه و تحقیق درباره برجسته‌ترین شخصیت جهانی یعنی حضرت علی (ع) کرده؛ چندین جلد کتاب درباره شخصیت امام علی (ع) نوشته است که یکی از معروف‌ترین کتاب‌های او، کتاب ارزشمند الإمام علی (ع)، "صوتُ العدالةِ الإِنسانیة" است. "جرج جرداق" آن‌چنان مسحور کلمات نهج‌البلاغه می‌شود که در پشت جلد کتابش خطاب به حضرت علی (ع) می‌نویسد: "ای علی! اگر بگویم تو از مسیح بالاتری، دینم نمی‌پذیرد. اگر بگویم او از تو بالاتر است؛ وجدانم نمی‌پذیرد. نمی‌گویم خدا هستی. پس خودت بگو به ما ای علی! تو کیستی؟"
مرحوم استاد "محمد دشتی" مترجم نهج‌البلاغه در مقدمه کتاب خود می‌نویسد:
یکی از نوشته‌های "جرج جرداق" مسیحی، (استاد ادبیات عرب در لبنان) را خواندم که اعتراف کرده بود: "جاذبه‌های کلمات امام علی علیه‌السلام شوری در من ایجاد کرد که 200 بار نهج‌البلاغه را مطالعه کردم." با خواندن این نوشته چنان بر خود لرزیدم و به تعصّب و غرور اعتقادی من ضربه وارد شد که تا مدّتی حالت عادی نداشتم. بر خود نفرین کردم که چرا یک مسیحی 200 بار نهج‌البلاغه را می‌خواند امّا من که خود را از شیعیان امام علی علیه‌السلام می‌شمارم و ادّعای محبت و ولایت او را دارم به‌راستی چند بار نهج‌البلاغه را خوانده‌ام؟ و با مفاهیم ارزشمند آن به چه میزان آشنایی دارم؟ ما که در خانواده شیعه، از پدر و مادر شیعه و از خاندان شیعه و در کشور شیعیان قرار داریم؛ چرا باید با نهج‌البلاغه بیگانه باشیم؟ (1)
* چیستی نهج‌البلاغه
سید رضی از بزرگان و فقهای عظیم تشیع، نهج‌البلاغه را از فرمایشات مولای متقیان امیر المومنین (ع) در قلب سه بخش (خطبه‌ها، نامه‌ها و حکمت‌ها) گردآوری کرده است. بخش اول نهج‌البلاغه منتخبی از خطبه‌های امیرالمؤمنین است که حضرت به مناسبت‌های مختلف و در مکان‌های متعددی ایراد فرمودند. بخش خطبه‌ها شامل 241 خطبه می‌شود که عموماً حاوی موضوعاتی چون خداشناسی، شناخت جهان، پیدایش عالم، طبیعت انسان، امت‌ها و حکومت‌های نیکوکار و ستمکار است؛ البته مراد اصلی امام در بیان این موضوعات تبیین خداشناسی و مسائل مهم اسلامی بوده است. سید رضی از میان تمام خطبه‌ها، فقط چهار خطبه شقشقیه (خطبه 3)، غراء (خطبه 83)، اشباح (خطبه 91) و قاصعه (خطبه 92) را نام‌گذاری کرده است و این خطبه‌ها از مهم‌ترین خطبه‌های نهج‌البلاغه معرفی‌شده‌اند.
بخش دوم نهج‌البلاغه، بخش نامه‌هایی است که حضرت امیر (ع) برای افراد مختلف فرستادند. این قسمت از نهج‌البلاغه 79 بخش دارد که از ۱۲ وصیت‌نامه، سفارش و بخش‌نامه و ۲ فرمان، یک دعا، یک پیمان‌نامه و ۶۳ نامه مکتوب تشکیل‌شده است. در بخش نامه‌های نهج‌البلاغه بیشتر به مسائل حکومت‌داری و نحوه تعامل مسئولین حکومتی با مردم پرداخته‌شده است اما جالب اینجاست که در متن هیچ‌کدام از نامه‌ها دستور حکومتی گزارش نشده است؛ تا جایی که برخی معتقدند به نظر می‌رسد نامه‌ها را پدری مهربان و دلسوز برای فرزندان خود نوشته است. نامه به امام حسن (ع)، نامه فرمان مالک اشتر و نامه به عثمان بن حنیف از معروف‌ترین نامه‌های نهج‌البلاغه هستند.
بخش سوم نهج‌البلاغه نیز حکمت‌ها و کلمات قصار حضرت علی (ع) تشکیل می‌دهد که شامل 480 کلمه قصار است و هرکدام در فصاحت و بلاغت بی‌نظیر هستند.
یکی از علل جاذبه نهج البلاغه آن است که چنان حق سخن را ادا می‌کند که گویی گوینده آن تمامی عمر را به بحث و بررسی روی همان موضوع مشغول بوده و تخصصش منحصراً همان است. به عنوان مثال، امام در خطبه‌ها چنان به شرح اسماء و صفات جلال خدا می‌پردازد که انسان با چشم دل او را همه جا، در آسمان، زمین و درون جان خود حاضر می بیند؛ به گونه ای روحش سرشار از انوار معرفت الهی می گردد.
* اهمیت و ارزش نهج‌البلاغه
برخی منبع سید رضی برای گردآوری سخنان حضرت علی (ع) را بسیار غنی و گسترده دانسته اند چراکه او برای جمع‌آوری این کتاب از دو کتابخانه بزرگ بغداد بهره برده است. یکی از آنها کتابخانه ۸۰ هزارجلدی برادرش "سید مرتضی" بوده و دیگری نیز کتابخانه ۱۰ هزارجلدی "بیت الحکمه" وزیر بهاء الدوله ابن بویه دیلمی بوده است. برخی نقل کرده‌اند که "سید رضی" در شش جلد، نهج‌البلاغه را جمع‌آوری کرده بود.(2)
بر اساس این گزارش‌ها نهج‌البلاغه بعد از قرآن، بیشترین نسخه‌های خطی، شرح و تفسیر را در فرهنگ اسلامی به خود اختصاص داده است و بسیاری از متون ادبی فارسی و عربی بعد از قرآن از نهج‌البلاغه تأثیر پذیرفته‌اند.(3)
ترجمه این کتاب به زبان‌های مختلف و متعدد نشان‌دهنده جایگاه ویژه این کتاب نزد مسلمانان است. در زبان فارسی حدود ۳۹ ترجمه برای نهج‌البلاغه گزارش‌شده است.(4) ترجمه و تفسیر‌های متعددی از نهج‌البلاغه به زبان فارسی وجود دارد که یا ناتمام مانده یا به بخشی از نهج‌البلاغه اختصاص‌یافته است.(5) برخی نیز ادعا کرده‌اند که در مورد نهج‌البلاغه بیش از ۳۰۰ عنوان کتاب نوشته‌شده است.(6)
* چرا باید نهج‌البلاغه را بخوانیم و با آن مأنوس شویم؟
جامع‌ترین کتاب پس از قرآن، نهج‌البلاغه است. جامعیت نهج‌البلاغه به تمام نیازهای علمی و عملی انسان‌ها پاسخ می‌دهد. مقام معظم رهبری در یکی از بیانات خود می‌فرماید: "نهج‌البلاغه یک کتاب اسلامی ساده نیست؛ یک کتاب ویژه‌ای است؛ خصوصیاتی دارد که در هیچ کتاب دیگر نیست. همان‌طوری که گفتیم بعد از قرآن کریم که معجزه پیغمبر هست و کلام خداست و قابل‌مقایسه‌ی با هیچ کلامی نیست؛ در میان همه تألیفات و کتب مدون، چنین چیزی، چنین پدیده‌ای ما پیدا نمی‌کنیم."
علامه آیت‌الله "حسن‌زاده آملی" نیز نهج‌البلاغه را کتابی معرفی می‌کند که اگر نسیم دل‌انگیز آن به قبری بوزد؛ صاحب قبر را با عطر جان‌فزای خود زنده می‌کند. (7)
بی‌تردید، چنین سخنانی بیش از هر چیز، حاکی از عمق تأثیر نهج‌البلاغه در زندگی کسانی است که خود را از انوار قدسی آن بهره‌مند ساخته و ندای انسانیت را از ژرفای بیکران آن شنیده‌اند. بی‌اطلاعی ما شیعیان از این دریای معرفت و این کارخانه انسان‌ساز، ازاین‌روست که به خود جرات نداده‌ایم با نهج‌البلاغه مأنوس شده و به‌صورت مستقیم از سفره پرنعمتش توشه برداریم. این در حالی است که دنیای امروز شاید بیش از هر زمان دیگری به این سخنان احتیاج داشته باشد و بتواند مشکلات خرد و کلانش را با این اکسیر جان‌فزا مداوا کند. چنانچه رهبر معظم انقلاب می‌فرمایند: " اگر ما اندکی با نهج‌البلاغه آشنا بشویم و راهمان را به‌سوی این کتاب باز کنیم؛ راه سوءاستفاده دشمن‌های کوچک و خرد و ریزی که در داخل هستند و نیز راه استفاده دشمن‌های بزرگ جنایتکاری که از غفلت ما همیشه استفاده کرده‌اند، بسته خواهد شد."
پی نوشت ها:
1-نهج‌البلاغه، محمد دشتی، ص 9.
2- سید جواد مصطفوی، "معرفی نهج‌البلاغه"، ص ۳۵.
3- مصطفوی، رابطه نهج‌البلاغه و قرآن، ۱۳۸۶ ش، ص ۳۵؛ رفیعی، "اصالت علوی نهج‌البلاغه"، ص ۱۳۱.
4- مصطفوی، رابطه نهج‌البلاغه و قرآن، ۱۳۸۶ ش، ص ۳۵؛ رفیعی، "اصالت علوی نهج‌البلاغه"، ص ۱۳۱.
5- مویدی، "راهنمای پژوهش و تحقیق در نهج‌البلاغه"، ص ۱۵۵.
6-مصطفوی، رابطه نهج‌البلاغه و قرآن، ۱۳۸۶ ش، ص ۳۹.
7-حسن حسن‌زاده آملی؛ انسان کامل از دیدگاه نهج‌البلاغه؛ ص ۵.
