به گزارش «شیعه نیوز»، در اوایل دوره قاجار بود که علمای شیعه برای حفاظت از کیان جامعه اسلامی که در معرض خطر دشمنان قرار گرفته بود، به میدان آمدند و با صدور فتوای جهاد از سوی آنها، دفاع بر همه واجب شد و کشته‌شدگان جنگ در شمار شهدا قرار گرفتند.
علی‌اکبر جعفری، دانشیار گروه تاریخ دانشگاه اصفهان، وقوع این اتفاق مهم در جامعه را در ارتباط با غلبه علمای اصولی بر اخباری‌ها می‌داند و می‌گوید: این غلبه از مهم‌ترین تحولات درونی تشیع در عهد قاجاریه بود که با پیامدهای سیاسی و فکری متعددی همراه شد.
وی با بیان اینکه بر اساس مبانی فقه سیاسی شیعه حکومت و اداره جامعه از آن خداوند، پیامبر، ائمه معصومین (علیه السلام) و در نبود امام معصوم (علیه السلام) بر عهده مجتهد جامع‌الشرایط و ولی فقیه است، می‌افزاید: مسئله چگونگی اداره جامعه در دوران غیبت کبری یکی از مسائل مهم و مورد بحث میان علمای شیعه بود که در این دوران با فراز و فرودهای بسیاری همراه می‌شود.
دانشیار گروه تاریخ دانشگاه اصفهان ادامه می‌دهد: از زمان شروع غیبت کبری امام زمان (عج) ما با دو نوع نگاه و نگرش متفاوت در بین علمای شیعه روبه‌رو هستیم، یکی نگرش اخباری و دیگری نگرش اصولی.
جعفری تصریح می‌کند: پیدایش مکتب اخباری و اصولی، دو واکنش ممکن در قبال مسائل فقهی ناشی از غیبت امام دوازدهم بود، هنگامی که امام مهدی (عج) هنوز غیبت نکرده بود، تنها منبع موثق راهنمایی و تفسیر فقهی به شمار می‌رفت، اما پس از غیبت او عملاً به منبع جدیدی نیاز بود که رهنمودهای لازم را ارائه دهد.
وی با بیان اینکه یک واکنش نسبت به این وضعیت به حداقل رساندن نیاز، از طریق تاکید بر استمرار نقش راهنمای امام، به رغم غیبت ظاهری او از صحنه بود، می‌گوید: با توجه به پیوند دائمی میان امام و امت، ضرورتی نداشت که طرق جدیدی برای تفسیر و اجرای فقه اندیشیده شود؛ بلکه فقط کافی بود که روایات و احادیث موجود بررسی و انتخاب شوند. این واکنش به تدریج در قالب مکتب اخباری تبلور یافت.
جعفری می‌افزاید: دیدگاه مقابل، جهت‌گیری عملی‌تری داشت و وجود نوعی تشکیلات راهنمای نهادی را برای جامعه لازم می‌دانست که باید از مجرای اجتهاد علما در زمینه اجرای قوانین شرع تحقق یابد. بر اساس این دیدگاه، وظیفه عالم صرفاً بررسی اخبار نبود، بلکه روش‌شناسی فقه (اصول) نیز به همین اندازه اهمیت داشت، به همین دلیل بود که پیروان این نحوه تفکر، "اصولی مذهب" نامیده شدند.
دانشیار گروه تاریخ دانشگاه اصفهان با بیان اینکه تا پیش از دوره قاجار با غلبه تفکر اخباری بر اصولی روبه‌رو بودیم، می‌گوید: با این توضیح از مکتب اخباری نباید انتظار صدور فتوای جهاد داشت، به طوری که حتی در زمان حکومت صفویه که مذهب شیعه رسمیت یافت با وجود درگیری‌های متعدد با عثمانی‌ها، ازبک‌ها، در منابع تاریخی، فتوای جهاد و به میدان آمدن مسلمانان مشاهده نشده است.
جعفری می‌افزاید: البته باید این نکته را اضافه کرد که در همین زمان هم به ماجراهایی از حضور علما در صحنه برخورد می‌کنیم، برای مثال، در اواخر دوران صفویه و در زمانی که شاه سلطان حسین حکومت می‌کرد، تعدادی از مردم نیشابور و سبزوار به رهبری شیخی به نام بهاالدین استیری در اعتراض به عملکرد کارگزاران صفوی در آن مناطق به اصفهان می‌آیند.
وی ادامه می‌دهد: نترسیدن و شجاعت و به قول ادبیات امروزی، مطالبه‌گری این روحانی از حاکمیت و شخص خود سلطان حسین و اینکه شما به عنوان شاه موظف هستید از کیان شیعه، ناموس شیعه و از کشور شیعه دفاع و مراقبت کنید، به گونه‌ای است که او جان بر سر این صحبت‌های آتشین و پرحرارت می‌گذارد و به شهادت می‌رسد.
دانشیار گروه تاریخ دانشگاه اصفهان آغاز تحولات درونی تشیع را مدیون تلاش‌های علامه محمدباقر وحید بهبهانی می‌داند و می‌گوید: در پی اقدامات این مرجع بزرگ تشیع در اواخر قرن دوازدهم و اوایل قرن سیزدهم و دیگر فقهای اصولی برجسته آن زمان، اصولی‌ها از انزوا به درآمدند و در برابر اخباری‌ها به قدرت رسیدند.
جعفری تصریح می‌کند: این اقدام بزرگ علامه وحید بهبهانی تفکر شیعه را از نو احیا کرد و وظایف و تکلیف مجتهد را با وضوح بیشتری تعریف کرد.
وی ادامه می‌دهد: یکی از مهم‌ترین حوادث دوره قاجار که تأثیر عمیقی در روحیه مردم برجای گذاشت، جنگ‌های ایران و روس است که به دنبال وقوع این جنگ‌ها، مناطقی از ایران جدا شد و موجبات سیطره بیگانگان بر وطن فراهم شد و در همین زمان بود که علمای شیعه برای دفاع از کیان جامعه اسلامی به پا خاستند و با صدور فتوای جهاد از سوی این علما روبه‌رو می‌شویم.
انتهای پیام
