به گزارش «شیعه نیوز»، یکی از اماکن فرهنگی حرم مطهر بانوی کرامت که می‌توان آن را به منظور معرفت‌افزایی نسبت به پیشینه حرم مطهر فاطمی و فرهنگ و تمدن شیعیان در طول تاریخ اسلام و همچنین معرفت نسبت به شخصیت و مقام حضرت معصومه(س) که در روایات بر آن تأکید شده است به زائران معرفی کرد، موزه آستان مقدس حضرت معصومه(س) است.
موزه آستان مقدس بانوی کرامت در فرصتی که از تعطیلی اماکن عمومی به وجود آمد، با ۶ ماه کار مطالعاتی، طراحی و ایده‌پردازی و ۸ ماه کار اجرایی پس از ۸۶ سال، چیدمان و چینش آثارش را به روزرسانی و هدفمند کرده است و با ایجاد سیر تاریخی، موضوعی و مفهومی برای بازدیدکنندگان، ایرادات گذشته موزه را برطرف و فضای مناسبی را برای معرفت افزایی، عبرت‌آموزی و جذابیت بازدید از آثار ایجاد کرده و در این راستا حدود ۳۰ درصد از اشیاء تاریخی و آثاری هنری که تا به حال به نمایش گذاشته نشده بود را نیز به نمایش گذاشته است.
برای بررسی بیشتر گنجینه قرآن‌ها موزه حضرت معصومه(س) گفت‌وگویی را با حجت‌الاسلام محمدباقر مشکاتی کارشناس و طراح اصلی و مجری پروژه چیدمان جدید موزه در رابطه با این گنجینه داشته‌ایم که در ادامه می‌خوانیم. در حال حاضر نزدیک به ۴۰ گونه اثر در موزه فاطمی وجود دارد که حدود ۳۰ گونه در قالب گنجینه‌ها و گنجواره‌های چیدمان جدید موزه در دو تالار عترت و عبرت به نمایش گذاشته شده است و از این میان گنجینه قرآنی از غنی‌ترین گنجینه‌های این موزه است که جزو ۱۰ گنجینه نمایشی تالار عترت در طبقه اول موزه محسوب می‌شود.
گنجینه قرآنی موزه آستان مقدس حضرت معصومه(س) چه ویژگی‌هایی دارد؟
حدود دو هزار و ۵۰۰ قرآن خطی در موزه آستان مقدس موجود است که از قرن دوم تا پانزدهم را شامل می‌شود و حدود ۲۰۰ قرآن کامل در این مجموعه یافت می‌شود و بقیه این آثار، بخش‌هایی از قرآن را به خود اختصاص داده‌اند که شامل قرآن‌های عمّ جزء، قرآن‌های ۳۰ پاره، ۶۰ پاره و ۱۲۰ پاره می‌شود و در کنار قرآن‌ها یک سری تابلوهای قدیمی قرآنی داریم که یک برگ از قرآن کریم قطعه سازی و قاب شده که از این نمونه هم حدود ۵۰ مورد در موزه وجود دارد و همچنین ده‌ها اثر خوشنویسی با محتوای قرآنی نیز در کارگاه هنری موزه تولید و نگهداری می‌شود.
موزه آستان مقدس از چندین گنجینه و گنجواره تشکیل شده که یکی از این گنجینه‌ها به نام ولایت و قرآن نام‌گذاری شده و در این گنجواره ۲۵ قرآن خطی موزه از قرن دوم تا قرن چهاردهم با ایده‌های جدید، رفع نواقص گذشته، ارزش افزوده جدید و ارائه محتواهای جدید به نمایش گذاشته شده است.
ما در چیدمان قبلی هم گنجینه قرآن داشته‌ایم اما یکی از ایرادات مهمی که داشت این بود که از برخی قرن‌ها، قرآن به نمایش گذاشته نشده بود و در چیدمان جدید از قرن دوم تا چهاردهم از هر قرنی حداقل یک قرآن نفیس به نمایش گذاشته شده و علاوه بر آن سعی شده است که در چیدمان جدید، قرآن‌های کامل بر جای مانده از هر قرن را به نمایش بگذاریم که امتیاز خاصی نسبت به دیگر موزه‌های مشابه محسوب می‌شود.
در سبک چیدمان و شیوه نمایش قرآن‌ها نیز به گونه‌ای چیدمان انجام شده است که به ترتیب قرن‌ها هر اثر به نمایش گذاشته شده تا سیر تحولات کتابت قرآن در طول قرون گذشته نیز از این آثار خطی قابل فهم باشد و بازدید کننده به طور تخصصی می‌تواند خطوط و آرایه‌های هنری و ظرایف جلدسازی قرآن‌ها و فنون و هنرهای قرآنی را در مقایسه بین قرن‌ها مشاهده و استفاده کند.
تغییر دیگری که در چیدمان جدید گنجینه قرآن موزه فاطمی انجام شده این است که در گذشته قرآن‌هایی که به نمایش در آمده بود قرآن‌های مورد استفاده در حرم مطهر نبودند و برخی از آنها وقف مقابر حرم بوده است که در این بخش به نمایش در آمده بود که اگرچه از نظر نفیس بودن آثار برجسته‌ای بودند ولی متبرک در بارگاه نورانی حضرت نبودند و ما در چیدمان جدید فقط قرآن‌هایی را به نمایش گذاشته‌ایم که به صورت وقفی، نذری و اهدایی متعلق به حرم بوده و در این حرم مورد استفاده زائران کریمه اهل‌بیت(س) بوده است.
قدیمی‌ترین قرآن موجود در این گنجینه به چه زمانی اختصاص دارد؟
قدیمی‌ترین قرآن کامل گنجینه ولایت و قرآن متعلق به قرن دوم و دوره مامون عباسی است؛ قرآنی به خط کوفی شیوه ایرانی که دارای تزئینات خاص و مرمت شده در اوایل قرن پنجم است که تاریخ کتابت آن ماه رمضان سال ۱۹۸ هجری قمری است و بر روی کاغذ دست ساز نوشته شده است.
قدیمی‌ترین اثر قرآنی که در موزه آستان موجود است، یک صفحه از قرآن منسوب به امیرالمؤمنین(ع) است که چند آیه از سوره زمر قرآن کریم در آن نوشته شده و مربوط به نیمه اول قرن اول هجری است و در دوره قاجار به حرم مطهر فاطمی اهدا و منتقل شده و در حال حاضر در گنجینه اسلام و شیعیان موزه به نمایش درآمده است.
آیا قرآن دیگری منسوب به اهل‌بیت(ع) در گنجینه قرآنی موزه آستان مقدس بانوی کرامت موجود است؟
ما چند قرآن منسوب به اهل‌بیت(ع) در این موزه داریم که یکی از آنها قرآن منسوب به امام حسن عسکری(ع) با خط کوفی و دارای جلد چرمی ضربی است که تزئینات و جدول کشی دارد و واقف این قرآن در سال ۹۵۶ هجری قمری شاه قلی مُهردار است که قرآن کامل است ولی برخی از صفحات آن در گذشته از بین رفته است.
یک قرآن هم منسوب به امام رضا(ع) است که در گنجواره ای به نام قم و قمیان در بخش مربوط به بیت النور که محل عبادت حضرت معصومه(س) در مدت سکونتشان در قم بوده به نمایش در آمده است.
نفیس‌ترین قرآن گنجواره ولایت و قرآن کدام قرآن است؟
همه قرآن‌ها با توجه به محتوای آن نفیس و ارزشمند است و هر قرآنی که ما در موزه داریم منحصر به فرد است ولی قرآن‌های منسوب به اهل بیت(ع) و قرآن‌های قدیمی ارزشمندترین آثاری هستند که ارزش معنوی و نفاست تاریخی دارند.
از نظر ارزش‌های ظاهری، قرآنی در موزه داریم که بزرگترین قرآن خطی موزه است که با وزن ۱۲۰ کیلوگرم و ابعاد هر صفحه ۱۲۰ در ۷۲ سانتیمتر است که در پاکستان کتابت شده و در سال ۱۳۳۰ هجری قمری به موزه اهدا شده است.
همچنین قرآنی در موزه داریم که تذهیب بین سطور و سر سوره‌ها با طلای ناب انجام شده و واقف آن فتحعلی شاه قاجار است و روی پارچه کتابت شده است. این قرآن نفیس تنها قرآن موزه فاطمی است که روی پارچه کتابت شده و به همراه قندیل طلای مرصع بسیار ارزشمند، وقف امور قرآنی حرم مطهر فاطمی شده است.
قرآنی نفیسی داریم که دست خط مرحوم علامه مجلسی را در تایید وقف آن دارد و متعلق به دوره صفویه بوده و وقف آن توسط مادر شاه سلیمان صفوی صورت گرفته است.
یک قرآن هم در موزه موجود است که مربوط به دوره قاجار است و در کنار آرایه‌های هنری از قبیل تذهیب و ترصیع، سرسوره ها و گل آیه‌های زرین، ویژگی منحصر به فرد این قرآن این است که این قرآن صد و بیست و یکمین قرآنی است که به دست کاتب آن، مرحوم محمدعلی اصفهانی کتابت شده است که در فرهنگ و تاریخ کتابت یک رکورد فوق العاده محسوب می‌شود که کاتبی بتواند بیش از ۱۲۰ قرآن را با این نفاست کتابت کند و این نشان دهنده عمر با برکت مرحوم کاتب بوده و اینکه کاتبان شیعه چقدر به قرآن اهمیت می‌دادند و برای کتابت قرآن همت گماشته‌اند.
علاوه بر این قرآن‌ها که در قالب راهبرد جدید موزه فاطمی در گنجینه ولایت و قرآن به نمایش درآمده، ما در صدد هستیم در مناسبت‌های مختلف یک قرآن ویژه را به نمایش گذاریم.
گنجینه ولایت و قرآن موزه آستان مقدس بانوی کرامت دارای چه ویژگی های دیگری است؟
از ویژگی‌های دیگری که این گنجینه قرآنی دارد این است که از خطوط مختلف اسلامی و ایرانی که در قرآن‌های خطی موزه بکار رفته به نمایش گذاشته شده است تا این بخش تنوع خوشنویسی نیز داشته باشد.
قرآن‌های به نمایش درآمده در گنجینه قرآن و ولایت موزه فاطمی به خط کوفی به شیوه‌های مختلف از جمله کوفی شیوه ایرانی، نسخ، ثلت، محقق و ریحان و رقاع می‌توان هستند. در این گنجینه، قرآن ترجمه‌دار هم به نمایش درآمده که دارای خط نستعلیق است؛ بنابراین به نوعی از تمام خطوط فرهنگ ایرانی و اسلامی یک قرآن در این گنجینه به نمایش در آمده است. از درس‌ها و پیام‌های این گنجینه این است که با وجود کتابت قرآن با خطوط مختلف، قرآن‌های خطی قرون مختلف از قرون اولیه تا میانی تا قرون اخیر هیچ تفاوتی در محتوا و سوره‌ها و آیات ندارد و نمایش این سیر تواتری خود از دلایل تاریخی اثبات عدم تحریف قرآن کریم است.
ایده و طرح جدیدی که در این گنجینه پیاده شده این است که ما صفحاتی را از این قرآن‌ها به نمایش گذاشته‌ایم که به صورت هدفمند آیات و مفاهیم مورد نظر ما را نمایش می‌دهند؛ به این صورت که در هر قرآن یک آیه ویژه مشخص شده و به نمایش در آمده تا مخاطب علاوه بر بهره زیباشناختی ظاهر قرآن و تفریح و لذت موزه‌ای، استفاده محتوایی و بهره هدایتی هم برده باشد.
از این نظر گنجینه قرآن به سه بخش تقسیم شده است که بخش اول را به آیات ولایت در قرآن اختصاص داده‌ایم که در قرآن‌های قرن دوم تا ششم، هر قرآن یک آیه مربوط به ولایت را به ما معرفی می‌کند؛ بخش دوم نیز آیات مربوط به اصول دین را به مخاطبان و بازدیدکنندگان معرفی می‌کنیم و در بخش سوم هم آیات فروع دین در قرآن و مهمات و مسلماتی از مذهب تشیع مانند آیه مربوط به حجاب و آیه پرهیز از رباخواری و آیه مهدویت و مانند این‌ها را به نمایش گذاشته‌ایم.
این طرح جدید قابلیت تعمیم و توسعه به تمام آموزه‌های اسلام را دارد و در روایتگری دست راوی موزه را متناسب با سطح بازدید کننده باز می‌گذارد.
بخش رحل‌های قرآن را هم در این گنجینه داریم که از دوره صفویه و قاجار چندین رحل نفیس دارای آرایه‌های هنری منبت‌کاری، معرق‌کاری و خاتم‌کاری است که پیشینه ساخت و استفاده از رحل‌های نفیس هنری در حرم شریف فاطمی را به ما منتقل می‌کند و نشان از احترام به قرآن کریم، در میان زائران و شیعیان دارد.
برنامه شما برای آینده موزه چیست و آیا برنامه ریزی برای ارائه بهتر و و بیشتر قرآن های موجود در موزه حرم مطهر دارید؟
با توجه به کمیت و کیفیت آثار قرآنی موزه آستان مقدس حضرت فاطمه معصومه(س) به خاطر کمبود فضا و امکانات موفق نشدیم که گنجینه موزه را به خوبی معرفی کنیم بنابراین روی طرح ایجاد و تأسیس موزه تخصصی قرآن و یا گنجینه قرآن آستان مقدس فکر و مطالعه شده و قدم‌هایی هم برداشته شده و اگر فضای کافی داده شود در حد یک موزه کامل می‌توانیم قرآن‌های فاخر موجود در موزه را به نمایش گذاریم.
متاسفانه با این که قم مرکز تشیع، علم، فقاهت و نشر معارف قرآن است ولی هنوز چنین موزه‌ای وجود ندارد و خوب است که این موزه تخصصی که شامل بخش‌های مختلف از نظر تاریخی و فرهنگی است در قم با نام حضرت معصومه(س) تأسیس شود.
در خصوص بازدید مجازی از گنجینه قرآن موزه حرم مطهر بانوی کرامت آیا اقدامی صورت گرفته است؟
در گذشته از برخی قرآن‌های خطی عکسبرداری شده بود که کیفیت لازم را نداشت و اخیرا دوباره با کیفیت بالا عکسبرداری از قرآن‌های خطی شروع شده و در حال انجام است تا افرادی که امکان حضور در موزه را ندارند، بتوانند با معرفی در فضای مجازی از این آثار استفاده کنند و در بحث موزه دیجیتال هم به دنبال طراحی و اجرای این نوع موزه هستیم.
انتهای پیام
