به گزارش «شیعه نیوز»، استفاده از هنر به عنوان یک ابزار تبلیغاتی برای حکومت‌ها یکی از پرکاربرد‌ترین ابزار برای تبلیغات سیاسی و پروپاگاندا در طول تاریخ بوده است. در قرن بیستم و اختراع سینما، این صنعت به عنوان تحولی جدید در عرصه هنرهای نمایشی تبدیل به ابزار حکومت‌ها شد.
در طول تاریخ استفاده از هنر سینما برای تبلیغات سیاسی رواج داشته و در این میان صنعت فیلم‌سازی آمریکا (هالیوود) از پیشتازان این عرصه بوده و فیلم‌های این تولید‌کننده بزرگ فیلم‌های سینمایی در عین آنکه معیارها و ارزش‌های هنری خود را داشتند، تلاشی برای ترویج برخی ایده‌ها و نظرات سیاسی نظام حکومتی آمریکا در دوره‌های مختلف بوده‌اند.
بعد از واقعه یازده سپتامبر به نظر می‌رسید که سیاست‌های حکومت و دولت آمریکا در قبال مسلمانان و به طور کلی کشورهای اسلامی تغییر واضحی داشته است. این موضوع در فیلم‌های هالیوودی هم دیده شد و به تدریج سینمادوستان شاهد انبوهی از فیلم‌های سینمایی در مورد مسلمانان شدند که تصویری کلیشه‌ای و خلاف واقع از آنها ارائه می‌کردند که تاکنون ادامه دارد.
کریس بِری (Chris Berry) از کارشناسان سینما معتقد است روشی که هالیوود در ارائه تصویر منفی از مسلمانان در پیش گرفته حالا به طور دیگری توسط صنعت سینمای چین به کار گرفته شده است. این درحالی است که صنعت سینمای هالیوود همچنان به ترویج کلیشه‌های موجود در مورد مسلمانان اصرار دارد.
پروفسور کریس بری، استاد دانشکده مطالعات فیلم در دانشگاه کینگز لندن (London Kings College) است. وی در زمینه سینمای چین و به طور کلی تصویرگری سینما مطالعات بسیاری انجام داده است. بِری دکترای خود را در سال ۱۹۹۹ از دانشگاه UCLA در رشته فیلم و تلویزیون دریافت کرد. این کارشناس سینما در گفت‌وگو با ایکنا در مورد نقش سینما در پروپاگاندا و نحوه تصویرپردازی از مسلمانان در سینمای هالیوود صحبت کرد. این گفت‌وگو در ادامه می‌آید:
ایکنا ـ در طول تاریخ، برخی رژیم‌های تمامیت خواه از هنر به ویژه هنرهای نمایشی برای پیشبرد ایدئولوژی‌های خود استفاده کرده‌اند. دلیل اینکه گرایش این حکومت‌ها به هنر سینما بسیار زیاد بوده، چیست؟
بسیاری از دولت‌ها و نه تنها دولت‌های استبدادی، جذب ارتباط برقرار کردن از طریق سینما شده‌اند. تا زمان گسترش تلویزیون و اکنون اینترنت، این (سینما) رسانه بیشترین تعداد مخاطب را داشت. مشهور است که ولادیمیر لنین(رهبر انقلاب ۱۹۱۷ روسیه و بنیانگذار دولت اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی) گفته است «سینما مهمترین هنر است» و بدون شک استفاده از ظرفیت آن برای رسیدن به مردم در ذهن او بود.
در مناطقی از جهان که بی سوادی زیاد بوده یا هست، سینما رسانه‌ای است که در درجه اول از نظر بصری و شنیداری از روزنامه‌ها قدرت بیشتری دارد. قالب‌های سرگرم کننده آن نیز باعث جذابیت بیشتر مخاطبان شده است.
ایکنا ـ برخی معتقدند که سینمای هالیوود علی رغم سطح بالای هنری و فناوری خود، نوعی ابزار پروپاگاندا برای توجیه برخی سیاست‌های خارجی دولت‌های ایالات متحده بوده است. با این عقیده موافق هستید؟
قبل از اینکه به این سؤال پاسخ دهم، لازم است چند نکته در مورد پروپاگاندا بگویم. در انگلیسی و بسیاری از زبان‌های دیگر، پروپاگاندا یک اصطلاح منفی است. من در سینمای چین تخصص دارم. جالب است که کلمه معادل پروپاگاندا در چینی (宣传 ، (xuanchuan به معنی تبلیغاتی دولتی است که دوست ندارید. به طور کلی، حتی اگر تبلیغات یک شرکت خصوصی را دوست نداشته باشیم، آن را «پروپاگاندا» نمی‌نامیم. بنابراین، این مسئله من را به سؤال درباره رابطه هالیوود و دولت آمریکا بازمی‌گرداند.
لازم به ذکر است که استودیوهای هالیوود دولتی یا تحت کنترل دولت نیستند. آنها در یک فضای سودمحور فعالیت و فکر می‌کنند می‌توانند با آن درآمد کسب کنند.
این همیشه چیزی نیست که دولت ایالات متحده دوست داشته باشد. در طول چند سال گذشته، ارزش گیشه چین بسیار سریع در حال رشد بوده و اکنون به همتا و شاید هم با ارزش‌تر از گیشه ایالات متحده آمریکا شده است. بنابراین، هالیوود مشتاق همکاری با چین و ساخت فیلم‌هایی است که می‌تواند در این کشور نمایش داده شود، حتی اگر این به معنای تعظیم در برابر دولت چین و پرهیز از به اصطلاح «مسائل حساس» باشد. این امر باعث انتقاد سیاستمداران ایالات متحده شده است.
اما این هم درست است که دولت ایالات متحده به ویژه در گذشته، نسبت به جذابیت جهانی فیلم‌های هالیوود و توانایی آنها در تقویت یا آسیب‌رساندن به تصویر ایالات متحده در خارج از این کشور بسیار آگاه بوده است. دقیقاً به همین دلیل از هالیوود به عنوان «وزارت امور خارجه کوچک» یاد می‌شد. با این حال ، دولت ایالات متحده هیچ گونه کنترل مستقیمی بر محتوای این فیلم‌ها نداشته است.
در آمریکا، صنعت و دولت از یکدیگر حمایت کرده‌اند بدون اینکه یکی مستقیماً توسط دیگری کنترل شود. بنابراین، با یادآوری اینکه پروپاگاندا به وسیله حکومت‌ها تولید می‌شود، فکر نمی‌کنم بتوانیم بگوییم فیلم‌های هالیوود پروپاگاندا هستند، حتی اگر اغلب روایت‌هایی را تولید کنند که با دولت ایالات متحده هم اشتراک نظر داشته باشد.
تام هنکس، هنرپیشه آمریکایی در نمایی از فیلم «هولوگرامی برای پادشاه» محصول آمریکا (۲۰۱۶)-فیلمی که تلاش کرد برخی کلیشه‌های منفی در مورد مسلمانان را تغییر دهد
ایکنا ـ در طول تاریخ هالیوود، ما پروپاگاندا را در فیلم‌هایی در مورد نژادها و ملیت‌های دیگر (مانند آلمانی‌ها و روس‌ها) مشاهده کرده‌ایم. به نظر می‌رسد که اکنون مسلمانان به عناصر منفی فیلم‌های هالیوود تبدیل شده‌اند. نظر شما چیست؟
منظور شما از پروپاگاندا کلیشه‌های منفی است؟ اگر چنین است، این چیز جدیدی نیست. در کتاب «حلقه اعراب بد: هالیوود چگونه به مردم ناسزا می‌گوید» (Jack G. Shaheen’s Reel Bad Arabbs: How Hollywood Vilifies a People) نوشته «جک. جی شاهین» که اولین بار در ۲۰۰۱ چاپ شد به این مسائل اشاره شده است. این کتاب هر ساله در حال به روز شدن است و فیلمی نیز از آن ساخته شد.
می‌دانم که همه مسلمانان عرب نیستند و همه عرب‌ها مسلمان نیستند. اما بخشی از کلیشه‌های هالیوود تلفیق این دو است! هالیوود منشأ آن کلیشه‌ها نیست و این مسئله تنها در ایالات متحده آمریکا دیده نمی‌شود از بین‌بردن کلیشه‌ها نیز بسیار دشوار است، زیرا آنها کاملاً طبیعی تلقی می‌شوند.
ایکنا ـ فکر می‌کنید دلیل موفقیت برخی از فیلم‌هایی که به نوعی پروپاگاندا بوده و علیه مسلمانان تبلیغ می‌کنند چیست؟
همانطور که گفتم، فکر نمی‌کنم این فیلم‌ها پروپاگاندا باشد، زیرا فکر می‌کنم پروپاگاندا فقط توسط دولت تولید می‌شود و هالیوود یک صنعت دولتی نیست. اما من وجود این کلیشه‌های بسیار منفی و آسیب رسان در مورد مسلمانان و همچنین بسیاری از گروه‌های دیگر را تأیید می‌کنم. کلیشه‌ها خود باعث موفقیت یا شکست یک فیلم نمی‌شوند؛ بلکه فقط امری بدیهی تلقی شده و به همین دلیل آنها یک مشکل محسوب می‌شوند و تغییرشان دشوار است.
پوستر فیلم عملیات دریای سرخ محصول چین (۲۰۱۸)
ایکنا ـ برخی بر این باورند که دولت‌هایی مانند چین با سرمایه گذاری‌های کلان در صنعت فیلم، مسیر هالیوود را دنبال می‌کنند. آیا شما این موضوع را تأیید می‌کنید؟
اگر به برخی از موفق‌ترین فیلم‌های اخیر چین مانند گرگ جنگجو ۲ (Wolf Warrior ۲) و عملیات دریای سرخ (Operation Red Sea)(درباره تروریسم و افراط‌گرایی و در ژانر اکشن) نگاهی بیندازید، می‌بینید که چین کلیشه‌های مشابه با آنچه را که در هالیوود وجود دارد، ساخته است.
داستان این فیلم‌ها در آفریقا می‌گذرد و مردان سبزه رو و چفیه به سر شرورهای فیلم هستند. سینما در چین صنعتی است که برخلاف هالیوود، مستقیماً از طریق سانسور دولت کنترل می‌شود. بنابراین، اگر تصاویری از این دست در حال نمایش است، قطعاً به این معنی است که دولت چین آنها را تأیید می‌کند.
گفت‌وگو: محمدحسن گودرزی
انتهای پیام
