شیعه نیوز: توجه داشتن به خواسته همسران در زندگی‌های مشترک زمینه‌ای برای ایجاد و افزایش دوستی و محبت میان آنهاست و اساس خانواده را محکم می‌کند. یکی از موارد رایج در خانواده اطلاع زن و شوهر از رفت و آمد‌ها و مراوده‌های یکدیگر است. این اطلاع و آگاهی موجب می‌شود که اعتماد همسران به یکدیگر تقویت شود و درنتیجه دوستی و محبت بیشتری میان آن‌ها شکل بگیرد.
در این مورد خانمی را تصور کنید که هر بار می‌خواهد برای انجام کاری از خانه بیرون برود، به همسرش اطلاع می‌دهد و رضایت او را جویا می‌شود. یا مردی را در نظر بگیرید که رفت‌وآمدهایش را به همسرش خبر می‌دهد و از او کسب رضایت می‌کند. شاید بعضی‌ها اصطلاح زن‌ذلیل و مرد ذلیل را در این موارد به کار ببرند، اما حقیقت این است که احترام گذاشتن به همسر و کسب اجازه از شوهر برای خروج از خانه هیچ ربطی به ذلت ندارد که هیچ، عزت و آرامشی برای خانواده به همراه می‌آورد که هیچ تندبادی نمی‌تواند اساس آن را بلرزاند.
در گفتگویی که با حجت‌الاسلام دکتر محمود اسماعیلی، استاد و محقق دینی، انجام داده ایم به بررسی دستورات اسلامی در خصوص اجازه گرفتن همسران از یکدیگر برای خروج از خانه پرداخته ایم. آن طور که این محقق اسلامی توضیح می‌دهد، وقتی خانمی برای بیرون رفتن از خانه، از همسرش اجازه می‌گیرد با این کار می‌خواهد رضایت او را جلب کند و این پیام ضمنی را به او برساند که «من به تو احترام می‌گذارم و نظرت برایم مهم است». در مورد آقایان هم همین موضوع صدق می‌کند. پس وقتی مردی، رفت‌وآمد‌های خود را به همسرش اطلاع می‌دهد و نظر او را درباره کارهایش جویا می‌شود، درواقع به او احترام گذاشته و برای ادامه زندگی دلگرم کرده است. نکته بسیار مهمی که باید به آن توجه شود این است که وظیفه اداره کردن خانواده و درنتیجه اطلاع از ورود و خروج اعضا به عهده مرد است. به عبارت دیگر مرد مسئولیت دارد از همسر و فرزندان خود در برابر هر نوع آسیبی مراقبت کند. به همین دلیل است که این حکم در مورد زنان به خصوص به کار رفته است. خداوند متعال در آیه ۱۹ سوره مبارکه نساء در خصوص شیوه معاشرت با زنان می‌فرماید: «و عاشروهن بالمعروف؛ با زنان به عرف و شایسته رفتار کنید.» منظور از معروف، رفتاری است که شرع و عقل کامل انسان آن را تائید می‌کند که شامل تمام آداب و اخلاق پسندیده و خوب انسانی می‌شود. به عبارت دیگر، معروف به هر نوع رسم و آدابی گفته می‌شود که از نظر مردم عاقلی که تحت تربیت دینی بوده‌اند، تائید می‌شود؛ بنابراین معاشرت به معروف بر معاشرتی بر اساس منطق و حکمت عقلانی دلالت می‌کند.
نظر اسلام درباره حق ورود و خروج خانم‌ها از خانه
می‌دانیم که یکی از موارد بسیار مهم در مورد حقوق زن و شوهر در برابر یکدیگر، حق خروج از منزل است. گاهی گفته می‌شود که خانم‌ها برای خروج از منزل باید از همسر خود اجازه داشته باشند، آیا این مطلب در آیات قرآن و احادیث اهل بیت علیهم السلام عنوان شده است؟
بله. بر اساس آموزه‌های اسلام و قرآن، بیرون رفتن زن از خانه بدون اجازه همسرش گناه است. اما در این مورد باید دستورات اسلام درباره اجازه گرفتن زن از مرد برای بیرون از خانه را به درستی درک کرد تا زمینه سلب حقوق زن یا مرد در زندگی مشترک از بین برود.
درواقع اسلام که دین کامل و جامعی برای افزایش رفاه و دوستی میان انسان‌هاست، توصیه‌های مهمی در زندگی زناشویی ارائه داده است و بیرون رفتن زن از خانه با اجازه همسرش هم یکی از مواردی است که نه‌تن‌ها حقی را در زندگی پایمال نمی‌کند، بلکه دوستی و محبت را در خانواده افزایش می‌دهد.
اصولاً چرا چنین موضوعی در اسلام عنوان شده است؟ درواقع می‌خواهیم حکمت و مفهوم حقیقی اجازه گرفتن از همسر را بدانیم.
می‌توان گفت وقتی خانمی برای بیرون رفتن از خانه، از همسرش اجازه می‌گیرد با این کار می‌خواهد رضایت او را جلب کند و این پیام ضمنی را به او برساند که «من به تو احترام می‌گذارم و نظرت برایم مهم است».
در مورد آقایان هم همین موضوع صدق می‌کند. پس وقتی مردی، رفت‌وآمد‌های خود را به همسرش اطلاع می‌دهد و نظر او را درباره کارهایش جویا می‌شود، درواقع به او احترام گذاشته و برای ادامه زندگی دلگرم کرده است.
نکته بسیار مهمی که باید به آن توجه شود این است که وظیفه اداره کردن خانواده و درنتیجه اطلاع از ورود و خروج اعضا به عهده مرد است. به عبارت دیگر مرد مسئولیت دارد از همسر و فرزندان خود در برابر هر نوع آسیبی مراقبت کند. به همین دلیل است که این حکم در مورد زنان به خصوص به کار رفته است.
مراقبت و انجام مسئولیت را با زورگویی اشتباه نگیریم
اما گاهی از سوی برخی از خانم‌ها عنوان می‌شود که همسرانشان این مسئولیت را با زورگویی انجام می‌دهند. یعنی حتی برای رفت‌وآمد‌های عادی و شرعی هم بر همسر خود سختگیری می‌کنند. آیا این روند از منظر اسلام جایز است؟
مرد به عنوان مدیر خانواده نباید این وظیفه را با تحکم و زورگویی اشتباه بگیرد. چراکه بهانه‌جویی و سختگیری در مورد خروج زن از خانه، نتیجه‌ای جز ایجاد تنش و افزایش درگیری در خانواده ندارد و این رفتار به هیچ وجه با دستورات اسلام سازگار نیست.
از طرف دیگر باید دانست که مرد می‌تواند برای حفظ مصالح خانواده خود به همسرش اجازه بیرون رفتن را خانه را ندهد. یعنی امکان دارد که بیرون رفتن زن از خانه برای ارتکاب خطایی نباشد، اما مرد تشخیص می‌دهد که امکان دارد آثار منفی بر زندگی و کانون خانواده او بگذارد. در چنین شرایطی هم مرد حق دارد تا مانع خروج همسرش از خانه شود. چراکه محافظت از مصالح خانواده درواقع تأمین‌کننده مصلحت زن هم می‌شود.
هرچند که این کار نباید با بهانه‌جویی و آزار اشتباه گرفته شود و مرد با عذر و بهانه‌های بی‌اساس زندگی همسرش را به داخل خانه محدود کند و اجازه دیدار با خانواده و آشنایان را از او بگیرد.
پاداشی به وسعت آمرزش گناهان
همان طور که اشاره کردید در صورتی که رفت‌وآمد‌های خانم با اطلاع همسرش باشد، موجب انس و الفت میان آن‌ها می‌شود. آیا غیر از این مورد، آثار دیگری در زندگی می‌توان مشاهده کرد؟
بله. در کتاب مکارم الاخلاق ماجرایی درباره اطاعت زن از و بیرون رفتن با اجازه او نوشته شده و تأکید شده است زنی که بدون اجازه شوهرش از خانه بیرون نرود، پاداشی به وسعت آمرزش گناهان دریافت خواهد کرد.
ماجرا از این قرار بوده که در زمان پیامبر اسلام صلی‌الله علیه و آله، مردی از انصار قصد داشت به سفر برود. او با همسرش عهد کرد که از خانه بیرون نرود تا زمانی که او از سفر برگردد. در سفر بود که پدر آن زن بیمار شد. زن که با همسرش عهد بسته بود، توسط شخصی به پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله پیغام داد که: «با همسرم عهد کرده‌ام تا زمان بازگشت او از سفر در خانه بمان. اما حالا که به سفر رفته، پدرم بیمار شده است. آیا دستور می‌دهید از خانه بیرون بروم و پدرم را عیادت کنم؟»
آن حضرت در جواب فرمود: «در خانه بمان و از شوهرت اطاعت کن.» مدتی گذشت و پدر آن زن از شدت بیماری از دنیا رفت. زن یک بار دیگر پیغامی برای پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله فرستاد که: «پدرم در زمان سفر همسرم از دنیا رفته است. اجازه دارم در تشییع جنازه او حاضر شوم؟» آن حضرت این بار هم در جواب فرمود: «در خانه بمان و عهد همسرت را نشکن.»
زمانی که پدر آن زن را دفن کردند، پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله شخصی را نزد آن زن فرستاد و فرمود: «به درستی که خداوند متعال تو و پدرت را به دلیل اطاعت تو از شوهرت و بیرون نرفتن از خانه بدون اجازه او، آمرزیده است.»
اجازه بگیر، حتی اگر صاحب کمالات باشی
گاهی خانم‌ها ابراز می‌کنند که ما صاحب شعور و درایت هستیم و می‌توانیم مصلحت و خطر را تشخیص بدهیم، پس لزومی ندارد که همسرمان از همه رفت‌وآمد‌های ما اطلاع داشته باشد. آیا در این مورد آموزه‌ای در اسلام وجود دارد؟
نکته قابل توجه در مورد اجازه گرفتن زن از شوهر برای بیرون رفتن از خانه این است که زن هر اندازه که با کمالات باشد، باز هم بعد از ازدواج باید برای بیرون رفتن از خانه، رضایت شوهرش را به دست بیاورد.
در این مورد ماجرایی در کتاب بحارالانوار در مورد بیرون رفتن حضرت فاطمه زهرا سلام‌الله علی‌ها از خانه نوشته شده با این مضمون که روزی زنان یهودی که در همسایگی حضرت فاطمه زهرا سلام‌الله علی‌ها زندگی می‌کردند، مجلس عروسی داشتند. آن‌ها به خدمت پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله رفتند و از آن حضرت درخواست کردند تا به دخترش اجازه بدهد تا در مجلس عروسی آن‌ها شرکت کند.
پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله در جواب آن‌ها فرمود: «دخترم همسر علی بن ابیطالب علیه السلام است و در اختیار اوست.» به این ترتیب به آن‌ها فهماند که دختر پیامبر اسلام هم برای بیرون رفتن از خانه باید رضایت همسرش را کسب کند و بدون اذن او نباید از خانه خارج شود.
وظیفه‌ای که زن و مرد ندارد
خوشبختانه این روز‌ها در کمتر خانه‌ای اتفاق می‌افتد که خانم یا آقای خانه، برنامه‌های کاری خود را به همسرش نگوید و یا بدون رضایت همسرش از خانه بیرون برود. البته هرچند کم، اما هستند خانم‌هایی که مدام برای خرید کردن و یا صحبت با دوستان و همسایه‌ها از خانه بیرون می‌روند و این کار را در روز‌های تعطیل هفته هم تکرار می‌کنند بدون اینکه توجه داشته باشند همسرشان از این بیرون رفتن‌های پی‌درپی از خانه رضایت ندارد.
در عین حال، مرد‌هایی هم هستند که بدون مراعات کردن همسرشان، از خانه بیرون می‌روند و در رفت‌وآمد‌های خود جانب رضایت همسر را در نظر نمی‌گیرند.
در حالی که اگر در زندگی خانوادگی، اصل بر مدارا و مراعات قرار بگیرد و هر کدام از زن و شوهر برای بیرون رفتن از خانه در هر شرایطی رضایت طرف مقابل را جلب کند و به او اطمینان بدهد که کارهایش را بدون رضایت او انجام نمی‌دهد، زندگی کردن برای هر دوی آن‌ها شیرین و خوش خواهد بود.
از این مطلب می‌توان نتیجه گرفت که جلب رضایت همسر برای خروج از خانه تنها به زن‌ها اختصاص ندارد و شامل مرد‌ها هم می‌شود.
همین طور است. هرچند که برای مرد واجب شرعی نیست که برای خروج از خانه از همسرش رضایت بگیرد، اما از آن جایی که به دست آوردن رضایت همسر و دلگرم کردن او به زندگی یکی از وظایف دینی مردان است، خوب است برای خروج از خانه هم همسر خود را راضی کنند.
در عین حال باید دانست که اهمیت مدارا کردن با همسر و از جمله جلب رضایت او برای بیرون رفتن از خانه تا اندازه‌ای است که در کتاب من لایحضره الفقیه نوشته شده که پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله تأکید فرموده‌اند که: «بهترین شما کسى است که براى زنان خود بهتر باشد و من بهترین شما براى زن خود هستم.»
بنابراین جلب رضایت همسر برای خروج از خانه وظیفه‌ای دو طرفه است و همان طور که بر زن واجب شده است در این مورد از همسرش اجازه بگیرد، مرد هم باید تا حد امکان رضایت همسر خود را جلب کند و با بی‌توجهی نسبت به او از خانه خارج نشود تا زمینه دعوا و مشاجره در زندگی آن‌ها فراهم نشود.
پاداش ابدی
آیا اجازه گرفتن از همسر در رفت و آمد‌ها از منظر معنوی و اخروی هم قابل اعتنا است؟
بله. زنی که به دلیل مهر و محبتی که نسبت به همسرش دارد، در جلب رضایت او تلاش می‌کند و بدون اجازه او از خانه بیرون نمی‌رود تا علاقه خود را به همسرش نشان بدهد، نه‌تن‌ها در این دنیا از برکات این کار خود بهره‌مند می‌شود بلکه در آخرت هم پاداش دریافت می‌کند.
همان طور که وقتی زنی در برابر همسر خود سرکشی می‌کند و به رضایت او در رفت‌وآمدهایش توجهی ندارد، خودش را مستحق عذاب الهی می‌کند.
در این مورد در کتاب عیون الاخبار نوشته شده که پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله فرمودند: «زنانی از امتم را در شب معراج دیدیم که در عذاب شدیدی به سر می‌بردند. از وضعیت آن‌ها متعجب شدم و از شدت عذاب آن‌ها گریستم. زنی را دیدم که پاهایش در تنوری از آتش آویزان بود. او زنی بود که بدون اذن و اجازه همسرش از خانه خارج می‌شد.»
آن حضرت در روایت دیگری که در کتاب بحارالانوار نوشته شده، در ضمن اشاره به وظایف زن نسبت به همسرش فرمود: «جایز نیست که زن از خانه خود خارج شود مگر با اذن و اجازه شوهرش.»
آقایان بدانند!
این امر شامل آقایان هم می‌شود؟
خداوند متعال در آیه ۱۹ سوره مبارکه نساء در خصوص شیوه معاشرت با زنان می‌فرماید: «و عاشروهن بالمعروف؛ با زنان به عرف و شایسته رفتار کنید.» منظور از معروف، رفتاری است که شرع و عقل کامل انسان آن را تائید می‌کند که شامل تمام آداب و اخلاق پسندیده و خوب انسانی می‌شود.
به عبارت دیگر، معروف به هر نوع رسم و آدابی گفته می‌شود که از نظر مردم عاقلی که تحت تربیت دینی بوده‌اند، تائید می‌شود؛ بنابراین معاشرت به معروف بر معاشرتی بر اساس منطق و حکمت عقلانی دلالت می‌کند.
درنتیجه می‌توان گفت که رفتار مردی که به طور کامل مانع از بیرون رفتن همسر خود از خانه می‌شود، رفتار معروف و شایسته‌ای نیست. چراکه زن هم مانند همه انسان‌ها حق دارد که به دیدار خانواده و اقوام خود برود و مردی که با این خواسته و نیاز همسر خود مخالفت می‌کند، درواقع با آیه شریفه «عاشروهن بالمعروف» مخالفت کرده است.
البته در این مورد خوب است به آیه ۲۲۸ سوره مبارکه بقره هم توجه داشت که خداوند متعال می‌فرماید: «وَ لَهُنَّ مِثْلُ الَّذِی عَلَیْهِنَّ بِالْمَعْرُوف؛ برای زنان حقوقی است (که از طرف مردان باید رعایت شود) همچنان که تکالیفی نیز دارند (که به خاطر مردان باید رعایت کنند)» طبق این آیه شریفه، زن همان طور که مسئولیت‌هایی را بر عهده دارد، حقوقی هم دارد که این حقوق باید معروف مطابقت داشته باشد، یعنی طبق منطق عقلانی و دینی، شایسته و شناخته شده باشد؛ بنابراین از هر دو آیه می‌توان نتیجه گرفت که مرد نمی‌تواند به طور مطلق مانع بیرون رفتن همسر خود از خانه شود. هرچند که در هر صورت زن وظیفه دارد از همسر خود اطاعت کند.
