معجزات پنهان در سوره عنکبوت

شیعه نیوز: هر کدام از سوره های قرآن کریم می تواند منشا درخشش نوری در قلب انسان باشد. هر یک از سوره ها شأن نزول، فضیلت و خواص مخصوص به خود را دارد که در این بخش به آنها پرداخته ایم. سوره عنکبوت، یکی از سوره های قرآن کریم می باشد که در احادیث و روایات بسیاری، به تلاوت آن توصیه شده است.

نامگذاری سوره عنکبوت

نام عنکبوت برای این سوره، برگرفته از تمثیلی است که در آیه 41 آن آمده است. (دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، 1377ش، ج2، ص1245)

خداوند در این آیه داستان کافران را که غیر خدا را می پرستند، به عنکبوت و خانه عنکبوت تشبیه کرده و خانه عنکبوت را سست ترین خانه خوانده است. (سوره عنکبوت، آیه 41)
محل و ترتیب نزول سوره عنکبوت

سوره عنکبوت هشتاد و پنجمین سوره ای است که بر پیامبر(صل الله علیه و آله و سلم) نازل شده است. این سوره در چینش کنونی مُصحَف، بیست و نهمین سوره قرآن کریم است که در جزء 20 و 21 قرآن جای دارد.

زمان نزول سوره عنکبوت نزدیک به زمان هجرت بوده اس. (تفسیر قرآن مهر، ج 16، ص25)
فضای نزول سوره عنکبوت

عده ای از مشرکان مکه می خواسته اند به هر حیله ای که شده پسران یا اقوام خویش را که اسلام آورده بودند از اسلام برگردانند و حتی می گفتند:

به آئین ما برگردید اگر گناهی باشد ما عهده داریم اتَّبِعُوا سَبِیلَنا وَ لْنَحْمِلْ خَطایاکُمْ ... ،

این جریانها سبب شده که سوره عنکبوت [در چنین فضایی] نازل شود و در آن، مسئله امتحان که یک سنت الهی است مطرح گردد چون دعوت مسلمانان به شرک از طرف مشرکان یک امتحان بود. آن وقت حالات هفت نفر از پیامبران الهی مطرح شده که قوم آنها با آمدن پیامبران امتحان شدند. عده ای نجات یافته و عده ای هلاک گشتند. (تفسیر أحسن الحدیث، ج 8، ص 99)

تعداد آیات و ویژگی های سوره عنکبوت

سوره عنکبوت 69 آیه، 983 کلمه و 4321 حرف دارد. این سوره از نظر حجمی جزو سوره های مثانی و کمی بیشتر از یک حزب (یک چهارم جزء) است.

سوره عنکبوت از سور مثانی می باشد مثانی سوره هایی هستند که بعد از سور مئین قرار گرفته اند و زیر صد آیه دارند مانند اینکه سور مئین مبادی باشند و توالی آن مثانی آن فرض شده اند. (زاد المسیر فی علم التفسیر، ج 4، ص 141)

سوره های مثانی عبارتند از:

احزاب و حجّ و قصص و نمل و نور و انفال و مریم و عنکبوت و روم و یس و فرقان و حجر و رعد و سبأ و فاطر و إبراهیم و ص و محمد و لقمان و زمر. (التمهید فی علوم القرآن، ج1، ص 313)

پیامبر اکرم(صل الله علیه و آله و سلم) در روایتی فرمود:

خداوند هفت سوره طوال را به جای تورات و سوره های مئین را به جای انجیل و سوره های مثانی را به جای زبور به من داد، و پروردگارم مرا با دادن سوره های مفصّل فزونی بخشید. (جامع البیان فی تفسیر القرآن، ج 1، ص 34)

سوره عنکبوت نیز از سوره هایی است که با حروف مقطعه (الم) شروع می شود و نام عنکبوت در قرآن فقط دو بار آمده است که در آیه چهل ویکم این سوره قرار دارد. (تفسیر قرآن مهر، ج 16، ص 26)
محتوای سوره عنکبوت

بیان مسئله «امتحان» و «واکنش منافقان» در امتحان ها و شناخت عملکرد آنان

دلداری به پیامبر(صل الله علیه و آله و سلم) و مؤمنانِ کم تعداد و نخستینِ اسلام از طریق بیان گوشه هایی از سرنوشت پیامبرانی چون نوح، ابراهیم، لوط و شعیب

سخن از توحید، نشانه های خدا در عالم آفرینش، و مبارزه با شرک

سخن از ضعف و ناتوانی معبودهای ساختگی، و توصیف بت پرستان به عنکبوت، همچنین پرداختن به عظمت قرآن و دلایل حقانیت پیامبر(صل الله علیه و آله و سلم) و لجاجت مخالفان، و بیان مسائل تربیتی مثل نماز، نیکی به پدر و مادر و اعمال صالح و روش بحث و برخورد منطقی با مخالفان. (برگزیده تفسیر نمونه، ج3، ص487)

شأن نزول سوره عنکبوت

برای برخی از آیات سوره عنکبوت، شأن نزول های مختلفی بیان شده است که در این بخش از نمناک خواهید خواند.

1:در شأن اول گفته شده است که آیات ابتدایی این سوره درباره عمار و یاسر نازل شد که به دلیل اعتقاد به خداوند شکنجه شدند یا درباره مسلمانانی نازل شد که در مکه بودند .

2:در شأن نزول دوم آمده است مسلمانانی که در مدینه بودند به مسلمانان مکه نامه نوشتند که اقرار به اسلام از شما پذیرفته نیست، مگر اینکه مهاجرت کنید. پس هنگامی که آن مسلمانان به سوی مدینه حرکت کردند، مشرکان مکه آنان را تعقیب کردند و برخی از آنان را کشتند. (طبرسی، مجمع البیان، ج8، ص427)

همچنین آمده است آیه دهم و یازدهم این سوره درباره کسانی نازل شد که با زبان، ایمان می آوردند ولی همین که خود را در معرض خطر می دیدند، به کفر سابق برمی گشتند و اذیت مردم را با عذاب آخرت یکسان می شمردند. (سیوطی، الدر المنثور، ج5، ص142)
آیات مشهور سوره عنکبوت
آیه 33

وَلَمَّا أَنْ جَاءَتْ رُسُلُنَا لُوطًا سِیءَ بِهِمْ وَضَاقَ بِهِمْ ذَرْعًا وَقَالُوا لَا تَخَفْ وَلَا تَحْزَنْ ۖ إِنَّا مُنَجُّوکَ وَأَهْلَکَ إِلَّا امْرَأَتَکَ کَانَتْ مِنَ الْغَابِرِینَ ﴿٣٣﴾

ترجمه :و چون فرستادگان ما نزد لوط آمدند به سبب [حضور] آنان [به صورت جوانانی آراسته] بدحال و بی طاقت شد، و گفتند:مترس و غمگین مباش، قطعاً ما نجات دهنده تو و خانواده ات هستیم، مگر همسرت را که از باقی ماندگان خواهد بود،

کلمه‏ «سِی‏ء» به معنای بدحال شدن است. بدحال شدن حضرت لوط ممکن است به خاطر ترس از تعرّض بدکاران به فرشتگان میهمان در خانه‏ او باشد و یا به خاطر اطلاع از نزول قهر و عذاب الهی بر قومش.

«ذراع» به قسمتی از دست (از آرنج تا انگشتان) گفته می ‏شود. تنگ شدن ذراع، کنایه از ناتوانی و فروماندگی است، زیرا کسی که آرنجش کوتاه باشد، نسبت به انجام بسیاری از کارها ناتوان است. به هر کس که به نحوی از پا می‏ افتد و کاری دستش نیست می‏ گویند:«ضَاقَ بِهِمْ ذَرْعًا».

«لاتخف» درباره‏ نگرانی از حوادث و سختی‏ ها یا تلخی‏ های احتمالی در آینده است. و «لاتحزن» اندوه و غم به خاطر امور گذشته مربوط می‏شود.

حجت الاسلام محسن قرائتی در تفسیر آیه 33 از سوره عنکبوت، موارد زیر را ذکر کردند:

در جامعه ا‏ی فاسد، مردان خدا در تنگنا قرار می‏گیرند و حتّی در مورد حفظ مهمان و ذرّیه‏ی خود نیز نگرانند. «سی‏ء بهم»

شیوع فساد، نباید ما را بی‏ تفاوت کند. «سی‏ء بهم و ضاق بهم» (غیرت دینی لازمه‏ی ایمان است.) «سی‏ء بهم»

بسیاری از نگرانی‏ها، به خاطر بی‏خبری از آینده است. «ضَاقَ بِهِمْ ذَرْعًا وَقَالُوا لَا تَخَفْ وَلَا تَحْزَنْ»

نگرانی درونی، در چهره اثر می‏ گذارد. فرشتگان با دیدن آثار نگرانی از سیمای حضرت لوط، به او گفتند:« لَا تَخَفْ وَلَا تَحْزَنْ »

مؤمنان را با وعده‏های حقّ و آرام ‏بخش، از دلهره و اضطراب نجات دهیم. « لَا تَخَفْ وَلَا تَحْزَنْ ۖ إِنَّا مُنَجُّوکَ»

در بیان حقایق، ابتدا نقاط مثبت را بگوییم. « إِنَّا مُنَجُّوکَ»

خداوند، اولیای خود را حفظ می‏ کند. «إِنَّا مُنَجُّوکَ»

پیوند خانوادگی، انسان را نجات نمی ‏دهد، ایمان و عمل صالح کلید نجات است. «إِلَّا امْرَأَتَکَ »

زن، دارای شخصیّتی مستقل است و می‏ تواند در برابر نظام فرهنگی و اقتصادی خانواده یا جامعه مقاومت کند. «إِلَّا امْرَأَتَکَ »

راهنمای فساد نیز مفسد است. «الاّ امراتک» (همسر لوط به افراد فاسد اطلاع می‏ داد که مهمان آمده، شما برای گناه به سراغش بروید.)(حجت الاسلام محسن قرائتی، تفسیر سوره عنکبوت)

آیه أَوْهَنَ الْبُیُوتِ

مَثَلُ الَّذِینَ اتَّخَذُوا مِن دُونِ اللَّـهِ أَوْلِیَاءَ کَمَثَلِ الْعَنکَبُوتِ اتَّخَذَتْ بَیْتًا ۖ وَإِنَّ أَوْهَنَ الْبُیُوتِ لَبَیْتُ الْعَنکَبُوتِ ۖ لَوْ کَانُوا یَعْلَمُونَ ﴿41﴾

ترجمه :داستان کسانی که غیر از خدا دوستانی اختیار کرده اند، همچون عنکبوت است که [با آب دهان خود] خانه ای برای خویش ساخته، و در حقیقت ـ اگر می دانستند ـ سست ترین خانه ها همان خانه عنکبوت است

در تفسیر این آیه آمده است خداوند اولیای مشرکان (یعنی بت ها) را به خانه عنکبوت تشبیه کرد تا برساند این اولیا نمی توانند هیچ سودی برای پیروان خود داشته باشند و آنان را از آسیب ها و سختی ها حفظ کنند. (المیزان، ج16، ص130ـ131)

آیه چشیدن مرگ

کلُّ نَفْسٍ ذَائِقَةُ الْمَوْتِ ثُمَّ إِلَینَا تُرْجَعُونَ ﴿57﴾

ترجمه : دهر انسانی مرگ را می چشد سپس به سوی ما باز می گردد.

در تفسیر این آیه آمده است یکی از عذرهای مسلمانانی که در سرزمین های مشرکان زندگی می کردند و حاضر به هجرت نبودند، این بود که می گفتند اگر از وطن خودمان خارج شویم، خطر مرگ و گرسنگی ما را تهدید می کند و با هجرت، از بستگان و خویشاوندان و فرزندانمان دور می افتیم. پس قرآن در پاسخ آنان آیه بالا را نازل کرد تا بفهماند گریزی از مرگ وجود ندارد. (تفسیر نمونه، ج16، ص329)
داستان ها و روایت های تاریخی در سوره عنکبوت

داستان نوح:رسالت 950 ساله نوح در میان قومش، طوفان نوح (آیه های 14-15)

داستان ابراهیم:دعوت مردم به توحید و پرهیز از بت پرستی، نجات ابراهیم از آتش، ادامه نبوت در نسل ابراهیم در اسحاق و یعقوب نبی (آیه های 16-28)

داستان لوط:ایمان لوط به ابراهیم، هشدار لوط درباره عمل زشت قوم، نزول ملائکه بر ابراهیم و خبردادن از عذاب قوم لوط، زن لوط در میان قوم گنهکار (آیه های 26-35)

رسالت شعیب و دعوت قوم، تکذیب شعیب، عذاب قوم (آیه های 36-37)

عذاب قوم عاد و ثمود (آیه 38)

تکبرورزی قارون و فرعون و هامان در زمان موسی (آیه 39)

فضیلت سوره عنکبوت

پیامبر اکرم(صل الله علیه و آله و سلم) در روایتی فرمودند :

هرکس سوره عنکبوت را بخواند به تعداد همه مؤمنان و همه منافقان ده حسنه به او عطا می شود. (مجمع البیان، ج8، ص5)

از امام صادق(علیه السلام)نقل شده است که فرمودند :

هرکس سوره عنکبوت و روم را در شب بیست و سوم ماه رمضان قرائت کند، سوگند به خدا که از اهل بهشت خواهد بود زیرا این دو سوره نزد پروردگار از جایگاه بلندی برخوردارند. (ثواب الاعمال، ص 109)

آثار و برکات سوره
جهت آرامش و شرح صدر

نوشیدن آب این سوره موجب شادی دل و شرح صدر می شود و اگر برای افروختگی و حرارت چهره از این آب صورت را بشویند برطرف می شود و اگر هنگام خواب این سوره خوانده شود موجب آرامش و راحتی در خواب می شود. (تفسیرالبرهان، ج4، ص301)

کسی که آن را (با زعفران یا غیره) در ظرفی بنویسد هر کس آب شسته ی آن را بیاشامد، به یاری حق تعالی کلّیه ی دردها از او زائل می شود و به جز مرگ گرفتار غم و دردی نمی شود و همواره در زندگی نشاط و سرور داشته و از یک آسایش روحی برخوردار خواهد بود. (مصباح ص ٤٥٦، خواص الآیات ص ١٠١)

منبع : نمناک