شیعه نیوز: از دیرباز مشکلات و گرفتاریها در زندگی انسان وجود داشته و از تولد تا مرگ همراه او بوده و سرنوشت انسان‌های گذشته گویای این مطلب است. دنیا سرای سختی‌ها و مشکلات است و کسی که از فلسفه آنها آگاه باشد و راه مقابله و برون‌رفت از مشکلات را بداند کمتر دچار تنش و لغزش در زندگی خواهد شد.
فلسفه بلاها؛ عملکرد انسان و آزمایش الهی
مشکلات و گرفتاری‌های زندگی، اموری غیرقابل اجتناب‌اند که در زندگی هر انسانی وجود دارد، اما منشأ و ریشه مشکلات متفاوت است. بعضی از این مشکلات به خاطر اعمال و کارهای خود انسان است؛ چنان که خداوند متعال می‌فرماید: «وَ ما أَصابَکُمْ مِنْ مُصِیبَةٍ فَبِما کَسَبَتْ أَیْدِیکُمْ وَ یَعْفُوا عَنْ کَثِیرٍ؛ [1] و هر [گونه] مصیبتى به شما برسد به سبب دستاورد خود شماست، و [خدا] از بسیارى درمى‌گذرد.»
بعضی دیگر از گرفتاریها و مصائب به خاطر امتحان و آزمودن آدمی است؛ چنان‌که خدای متعال در قرآن کریم می‌فرماید: «وَ لَنَبْلُوَنَّکُمْ بِشَیْءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِنَ الْأَمْوَالِ وَ الْأَنْفُسِ وَ الثَّمَرَاتِ وَ بَشِّرِ الصَّابِرِینَ؛ [2] و قطعاً شما را به چیزى از [قبیلِ] ترس و گرسنگى، و کاهشى در اموال و جان‌ها و محصولات مى‌آزماییم؛ و مژده بده شکیبایان را.» پس بلاها و سختی‌های زندگی می‌تواند به‌خاطر آزمایش الهی و یا عملکرد خود انسان باشد.
زمانی که مشکل یا گرفتاری بر انسان عارض می‌شود، باید درصدد بهترین راه مقابله برآید. همان‌گونه که در آیات و روایات آمده است از مهم‌ترین راه‌های مقابله با مشکلات می‌توان به استغفار، دعا و همذات‌پنداری اشاره کرد.
استغفار و دعا؛ شاه‌کلید درمان بلاها
استغفار، یکی از راهکارهای مهم برای برون‌رفت از مشکلات است که در آیات قرآن کریم تأکید فراوانی به آن شده است. چنان که خدای سبحان در قرآن کریم می‌فرماید: «وَ مَا کَانَ اللَّهُ لِیُعَذِّبَهُمْ وَأَنْتَ فِیهِمْ وَ مَا کَانَ اللَّهُ مُعَذِّبَهُمْ وَ هُمْ یَسْتَغْفِرُونَ؛ [3] ولی (ای پیامبر!) تا تو در میان آنها هستی، خداوند آنها را مجازات نخواهد کرد؛ و (نیز) تا استغفار می‌کنند، خدا عذابشان نمی‌کند.» بنابر آیات 10 الی 12 سوره نوح استغفار کردن علاوه بر جلوگیری از عذاب و بلا باعث ازدیاد روزی و تزریق برکت به زندگی خواهد شد؛ چنان‌که قرآن کریم می‌فرماید: «فَقُلْتُ اسْتَغْفِرُوا رَبَّکُمْ إِنَّهُ کانَ غَفَّاراً، یُرْسِلِ السَّماءَ عَلَیْکُمْ مِدْراراً وَ یُمْدِدْکُمْ بِأَمْوالٍ وَ بَنِینَ وَ یَجْعَلْ لَکُمْ جَنَّاتٍ وَ یَجْعَلْ لَکُمْ أَنْهاراً؛ [4] پس [به آنان] گفتم: از پروردگارتان آمرزش بخواهید که او همواره بسیار آمرزنده است، تا بر شما از آسمان باران پی در پی و با برکت فرستد و شما را با اموال و فرزندان یاری کند، و برایتان باغ‌ها و نهرها قرار دهد.»
انسان به عنوان موجودی نیازمند همواره به دنبال بی‌نیاز مطلق می‌گردد و خدای متعال آن بی‌نیاز بی‌همتا است. دعا وسیله‌ای برای ارتباط مخلوق با خالقی است که فرموده: «ادْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُمْ؛ [5] مرا بخوانید تا شما را اجابت کنم.» درخواست به پیشگاه خداوند باعث دفع بلاها می‌شود. امام سجاد علیه‌السلام در این باره فرمودند: «الدُّعاءُ یَدفَعُ البَلاءَ النّازِلَ وَما لَم یَنزِلْ؛ [6] دعا، بلاى نازل شده و نازل نشده را دفع می‌کند.» پس دعا نه تنها راه درمان مؤثری برای مشکلات فعلی ما است بلکه مانع از بروز مشکلات دیگر در آینده خواهد شد.
یکی برای همه؛ همه برای یکی
عدم آگاهی از وظیفه یا عمل نکردن به وظیفه از جمله دلایل به وجود آمدن گرفتاریها و مصیبت‌های در جامعه است. بر این اساس، با شناخت وظایف و عمل به آنها می‌توان از بسیاری مشکلات و گرفتاریها جلوگیری کرد. مهم‌ترین راه تشیخص وظیفه، همذات‌پنداری با دیگر افراد جامعه در خوشی‌ها و ناخوشی‌ها است. باید بدانیم همه ما به عنوان افراد یک جامعه همانند کسانی هستیم که در یک کشتی قرار داریم و اگر مشکلی برای این کشتی پیش بیاید همه ما غرق خواهیم شد. پس باید مشکلات دیگر افراد را مشکل خود بدانیم و در جهت حل آن کوشا باشیم. این امر مهم با عمل به این رهنمود ارزشمند امام علی علیه‌السلام حاصل می‌شود که فرمودند: «یَا بُنَیَّ اجْعَلْ نَفْسَکَ مِیزَاناً فِیمَا بَیْنَکَ وَ بَیْنَ غَیْرِکَ فَأَحْبِبْ لِغَیْرِکَ مَا تُحِبُّ لِنَفْسِکَ وَ اکْرَهْ لَهُ مَا تَکْرَهُ لَهَا؛ [7] اى پسرم نفس خود را میزان میان خود و دیگران قرار بده، پس آنچه را که براى خود دوست دارى براى دیگران نیز دوست بدار، و آنچه را که براى خود نمىپسندى، براى دیگران مپسند.» آدمی با عمل به این کلام ارزشمند، از بسیاری ضررها و آسیب‌ها که به خودش و دیگران می‌رسد جلوگیری خواهد کرد.
اگر به گرفتاریها و بلاهایی که بر انسان فرود می‌آید دقت کنیم متوجه این امر خواهیم شد که علت بسیاری از آنها عملکرد بد افراد است. به عنوان مثال، در کوران درگیری جامعه با ویروس فراگیر کرونا، اگر همگان بهداشت فردی و عمومی را رعایت کنند نه ضرری به خودشان می‌رسد و نه به دیگران؛ از سوی دیگر در صورت بی‌مبالاتی نسبت به دستورالعمل‌های بهداشتی عواقب آن متوجه همه افراد خواهد شد. بنابراین انسان با عمل به وظایف، همذات‌پنداری با دیگر افراد جامعه ، استغفار و دعا بسیاری از بلاها و آسیب‌ها را از خود و دیگران دور می‌کند.
* حجت‌الاسلام سیداحسان دهسار
-----------------------------------
پی‌نوشت:
[1] سوره شوری، آیه 30.
[2] سوره انفال، آیه 33.
[3] سوره بقره آیه 155.
[4] سوره نوح، آیه 10.
[5] سوره غافر، آیه 60.
[6] الکافی، ج 2، ص 469، ح 5
[7] نهج البلاغه، نامه 31.
