آشنایی با آداب و رسوم مردم بلوچ

شیعه نیوز: اقوام مختلفی در طول تاریخ در کشور پهناور ایران زندگی می کردند که یکی از این اقوام معروف ایرانی بلوچ ها هستند.

قوم بلوچ در منطقه ای به نام بلوچستان در جنوب شرقی ایران و در همسایگی دریای عمان، افغانستان، پاکستان و کرمان زندگی می کنند. همه اقوام ایرانی فرهنگ و رسوم خاص خود را دارند، بلوچ ها نیز از این قاعده مستثنی نیستند و آداب و رسوم و فرهنگ ویژه ای به قدمت طولانی دارند.

آداب و رسوم مردم بلوچ آن قدر اهمیت و قدمت دارد که دوم مارس را به عنوان روز جهانی فرهنگ بلوچ نامگذاری کرده اند. در این بخش به بیان برخی از آداب و رسوم بلوچ ها می پردازیم که دانستن آن ممکن است برایتان جالب توجه باشد.
ویژگی و خصوصیات مردم بلوچستان

قبل از آشنایی با آداب و رسوم مردم بلوچ، بهتر است بدانید، مردم بلوچ، مردمانی بردبار و صبور، سخت کوش و جنگجو، مهربان و مهمان نواز هستند که مهارت فوق العاده ای در تیراندازی، شترسواری، شکارگری، صحرانوردی و کوهپیمایی دارند و برای مرکب و اسلحه خود احترام زیادی قائلند.

زبان و گویش مردم بلوچ

مردم بلوچ به زبان بلوچی که ترکیبی از فارسی قدیم و جدید است، صحبت می کنند اما وسعت و پراکندگی منطقه بلوچستان سبب شده لهجه مردم از تنوع زیادی برخوردار باشد. زبان بلوچی نیز خود به دو قسمت شمالی (سرحدی) و جنوبی (مکران) تقسیم می شود.
دین مردم بلوچ

بیشتر مردم بلوچ اهل سنت و حنفی هستند و قشر روحانی در میانشان از منزلت خاصی برخوردارند به طوریکه آنان برای صلح و حل و فصل مشکلات از روحانیون کمک می گیرند.
پوشش بلوچی ها

مردم بلوچ لباس های زیبایی که با دستان زنان هنرمندشان تزیین شده، به تن می کنند.

لباس زنان بلوچ

لباس زنان بلوچ پیراهنی بلند با یقه باز است که با دستاری بزرگ آن را می پوشاند. زنان بلوچی اغلب پابرهنه قدم بر می دارند و کفش یا پاپوشی ندارد و اگر کفشی به پا کنند، کفش آنها شبیه کفش مردان بلوچ است.

آنها علاقه بسیاری به زیورآلات دارند و از انواع گوشواره استفاده می کنند و زیوری از طلا به نام کید را در موی سر خود قرار می دهند که به طرف دوگوش پایین می آید و گوشواره «در» را نگه می دارد.
لباس مردان بلوچ

لباس مردان بلوچ پیراهنی یقه باز، نوعی روپوش بلند به نام لباده، دستار سفید، کمربند و جورابی ضخیم است. آنها کفشی با نوک به طرف بالا برگشته به پا می کنند تا در حین فعالیت چابک و سریع باشند.
آداب و رسوم مردم بلوچستان، قوم پرآوازه ی ایران

در ادامه این مطلب به معرفی برخی آداب و رسوم مردم بلوچ این قوم دوست داشتنی می پردازیم:
عیدنوروز

مردم بلوچ مانند دیگر مردم کشورمان عید نوروز را جشن می گیرند و با پوشیدن لباس نو در سال نو کینه و کدورت را کنار گذاشته و به خانه اقوام خود می روند و به صله رحم می پردازند. در روز عید مردم بلوچ علاوه بر رفتن به خانه اقوام به کوه تفتان رفته و در آنجا به شادی می پردازند.

ماه رمضان

بعد از نیمه شعبان مردم بلوچ که بسیار به رسوم و آیین های مذهبی پایبندند، خانه ها و مساجد خود را برای استقبال ماه مبارک غباروبی می کنند و بعد از نظافت، مسجد را با مشک و عود معطر می سازند. مردان نیز در میانه مسجد چادری را حائل می کنند تا زنان نیز بتوانند در مسجد حضور یافته و به عبادت بپردازند.

در بلوچستان آماده سازی تدارکات سحری، افطار و مراسم های ماه رمضان بر عهده خانم هاست. زنان بلوچی پس از گذشت 15 روز از ماه شعبان بز یا گوسفندی را ذبح کرده و نوعی غذا به نام تباهک که آماده کردن آن ده روز زمان می برد و غذاهایی مثل بت ماش، نان تیموش، پکوره و شیرینی چنگال برای ماه رمضان می پزند.

زمان سحر برای بیدار کردن مردم برای عبادت و خوردن سحری شخص یا اشخاصی بر طبل می کوبند و اشعاری در خصوص رمضان می خوانند. روحانی با شروع ایام قدر تا روز عید در مسجد و داخل چادری می ماند و به صورت شبانه روزی مشغول دعا و نیایش می شود و تا شب قبل از عید نباید از مسجد خارج شود و اهالی غذا و خیرات به او تقدیم می کنند.
عید سعید فطر

مردم بلوچستان قبل از عید فطر به بازار رفته و خرید می کنند. زنان و دختران بلوچ در شب عید مراسم حنابندان دارند و شخصی ماهر روی دست آنها تصاویری زیبا با حنا می کشد.

مردم بعد از سی روز روزه داری در روز عید در محلی به نام عیدگاه جمع شده و نماز عید فطر را باشکوه برگزار می کنند. پس از اقامه نماز عید سعید فطر آنها یکی از رسوم خود هک پهلی که به معنای طلب معافیت و بخشش حق الناس است را به جای آورده و یکدیگر را سه بار در آغوش می گیرند و این عید بزرگ را به یکدیگر تبریک می گویند.

آداب و رسوم ازدواج مردم بلوچستان

مردم بلوچ به ازدواج بسیار بها می دهند زیرا ازدواج سبب تحکیم روابط طایفه ای و خویشاوندی آنها می شود. سن ازدواج برای پسران حدود 15 الی 18 و برای دختران 13 تا 14 سال است. بلوچ ها معمولا فصل بهار تا زمان رسیدن خرما یعنی تا ماه شهریور را برای ازدواج انتخاب می کنند.
مراسم جار در ازدواج بلوچ ها

پدر و مادر پس از انتخاب دختر مورد نظر برای پسرشان، مراسم جار را به جا می آورند. در این رسم پسر با چند نفر از دوستان خود به سراغ فامیل رفته و خبر ازدواج را به فامیل می دهد. فامیل هم هدایایی مانند پول نقد، شتر، گوسفند، طلا، گندم و برنج برای شرکت در این شادی و کمک به داماد می دهند.
مراسم پاگدران یا خودمانی کردن

پس از پذیرفته شدن داماد توسط خانواده عروس، مراسم آشنایی یا پاگدران کردن یا خودمانی کردن برگزار شده و داماد با خانواده برای آشنایی بیشتر به خانه عروس می رود. بعد از پاگدران داماد می تواند به تنهایی به خانه عروس رفت وآمد کند و در کارهای منزل به پدر عروس کمک کند.
مراسم گندونن در ازدواج بلوچ ها

خانواده داماد برای خواستگاری بزرگان و ریش سفیدان و کدخدا را به این مراسم می برند که به آن گندونن گفته می شود. خانواده داماد به عنوان نشان به عروس در مراسمی که به حلقه کنان معروف است؛ انگشتر حلقه، طلا و ساعت هدیه می دهند.
مراسم هبرجنی یا بله برون در میان قوم بلوچ

بعد از مراسم خواستگاری نوبت به هبرجنی یعنی بله برون می رسد. بعد از اینکه داماد جواب مثبت از عروس گرفت حالا نوبت به تعیین مهریه می رسد. بزرگان هر فامیل در این مراسم که به بربند مال معروف است، مهریه را با مشورت هم تعیین می کنند که معمولا پول یا طلا است، نخل خرما، شتر و دام هم جزو مهریه محسوب می شود. در این رسم 20 مثقال تا 2 کیلو طلا باید به خانواده عروس هدیه شود. خانواده عروس گاهی در قبال دریافت طلا اجازه برگزاری مراسم عروسی را می دهند.

مراسم حنابندان در میان بلوچ ها

حنا راستکی یا همان مراسم حنابندان جداگانه در خانه عروس و داماد برگزار می شود، خانواده عروس و داماد در این مراسم هریک از اقوام خود با شام پذیرایی کرده و به جشن و پایکوبی می پردازند.
آداب خاص مراسم روز عروسی

مراسم عروسی در بلوچستان هفت روز طول می کشد. اولین روز یا جل بندی پارچه ای بنام جل که با سوزن دوزی و آینه تزیین شده است را دور تا دور اتاقی که عروس و داماد به آنجا می روند، می بندند تا جادو به حجله عروس و داماد راه نیابد.

در یکی از روزهای عروسی، بعد از صرف ناهار اقوام در مسجد نماز جماعت می خوانند و بعد یک نفر از طرف خانواده عروس و یک نفر از طرف خانواده داماد نزد عروس در حجله می رود، و از عروس 3 بار می پرسد که داماد را بعنوان شوهر قبول دارد؟ عروس در هر 3 بار باید با صدای بلند بله بگوید. پس از اینکه عروس و داماد جواب مثبت دادند، صیغه عقد جاری می شود.

پس از عقد، داماد را سوار بر یک شتر تزئین شده می کنند و پسربچه ای نابالغ هم جلوی داماد می نشانند تا فرزند اولش پسر شود. در مسیر بردن داماد تا رودخانه بارها توقف می کنند و به شادی و شلیک گلوله می پردازند . پس از رسیدن به آب، دو نفر داماد را از شتر پایین می آورند و استحمام کرده و لباس های نو بر تن داماد می کنند و سپس روی شتر می گذارند و به محل جشن باز می گردند.

عروس را نیز شب هنگام و کنار پنجره حمام و پس از حمام آرایش می کنند. بعد از 4 روز زندگی در خانه پدر عروس، اولین شبی که عروس و داماد در کنار هم هستند، شب یکجایی نام دارد.

بعد از تمام شدن مراسم های عروسی عروس و داماد در مراسمی به نام مبارکیان صبا به خانه پدر داماد می روند و هدیه ای به عنوان هفت روز به داماد داده می شود که می تواند شامل باغ، خانه یا چندین درخت خرما باشد. سپس در خانه پدری داماد هم جشن و مهمانی برای آغاز زندگی مشترک عروس و داماد برگزار می شود.

مردم بلوچ در عروسی های خود با رقص های محلی مانند دوچایی، سه چایی، لنکی، کوپکو و ... به شادی می پردازند.

عیدقربان

عید قربان، از اعیاد اصلی مردم بلوچ است زیرا آنها این عید را به عنوان مرکز وحدت اهل تسنن و شیعه می دانند. مراسم عید قربان سه روز است و اقامه نماز عید، قربانی کردن، حنابندان، دید و بازدید و ... از سنت های آن است. قبل از این عید مردم برای خرید لباس های نو، شیرینی، شکلات و تنقلات و البته دام برای قربانی، به بازارمی روند. در شب عید زنان پای فرزندان خود را با حنای قرمز مزین می کنند و لباس نوی آنها را آماده می سازند.

مردم با لباس نو در محلی به نام عیدگاه در روز عید جمع شده و چند خانواده با هم شتر یا گاو و گوسفند را قربانی می کنند و گوشت آن را بین مستمندان و اقوام و فامیل تقسیم می شود.
محرم

مردم بلوچ نیز مراسم عزاداری ماه محرم را برگزار می کنند و با زنجیر زنی و سینه زنی به عزاداری می پردازند. در دهه محرم با غذاهایی مانند قیمه پلو، حلیم، آش و برنج و مرغ و... از عزاداران حسینی پذیرایی می شود.

زنان بلوچ در 7 محرم یاد علی اصغر (علیه السلام) و مادرش رباب آش نذری به نام دلگ عاشوری یا «هفت دهلی» طبخ می کنند و یا در این روز از عزاداران با شیر پذیرایی می کنند. در مراسم عزاداری سرور شهیدان مردم بلوچ بر سر خود گِل می مالند و با پای برهنه حرکت کرده و بر سر عزادارن حسینی کاه می ریزند. در شام غریبان نیز در کنار گلزار شهدا شمع روشن کرده و نوحه خوانی و سینه زنی می کنند. مراسم محرم در قسمت های شیعه نشین باشکوه تر از سایر نقاط می باشد.

باورهای مردم بلوچ

مردم بلوچ اعتقادات و باورهای فراوانی دارند که یکی از آنها اعتقاد به زار و باد است.

در باور مردم بلوچ زار و باد موجوداتی غیر انسانی هستند که به وجود آدمی وارد شده و او را بیمار کرده و آزارش می دهند. آنها برای نجات از زار و باد مراسم خاصی برگزار کرده و با التماس به بابا یا مامای زار و خواندن اوراد و نواختن موسیقی، زار را از وجود شخص بیرون می کنند.

بلوچ ها به شیوخ که مرجع تقلیدشان است، اعتقادی محکم دارند و مزار آنها را به عنوان زیارتگاه برمی گزینند.

غذاهای محلی مردم بلوچ

هر کدام از مناطق کشورمان، فرهنگ غذایی خاص خود را دارد. چنانچه پیش از این در بخش آشپزخانه نمناک گفتیم مردم بلوچ غذاهای محلی خوشمزه ای طبخ می کنند که شالوده اصلی آن را گوشت و مواد لبنی تشکیل می دهد.
برخی از معروف ترین غذاهای محلی مردم بلوچ عبارتند از:
کشک زرد

کشک زرد از ترکیب ادویه، زردچوبه و گندم بلغور شده به دست می آید و آن را با روغن تفت می دهند و سپس به آن آب اضافه می کنند و در نهایت در آن نان تیلیت کرده و نوش جان می کنند.
تباهگ

تباهگ یکی از غذاهای لذیذ منطقه بلوچستان است که گوشت ها را پس از پخت سرخ می کنند و در نهایت، آن را با برنج میل می کنند.
دوغ پا

دوغ پا نوعی خورشت است که به جای آب، با دوغ طبخ می شود؛ لپه، پیاز خرد شده، روغن، نمک، فلفل سیاه، زردچوبه و زعفران از دیگر موادی هستند که در تهیه این خورشت استفاده می شود.
تنورچه

تنورچه نوعی کباب دلچسب و لذیذ است که درون تنور تهیه می شود. تنورچه را نیز مانند دیگر کباب ها می توان با برنج یا نان نوش جان کرد.
لنجو

لنجو به آن ماهی آب پز شده یا آبگوشت ماهی نیز می گویند. بسیاری از مردم این استان ماهی را با دوغ می پزند و به آن لنجو با دوغ یا ماهی دوغی می گویند.
دوغ برک

دوغ برک این غذا که درزنک نیز نام دارد با موادی نظیر آرد، روغن، نمک، ادویه و دوغ تهیه می شود.
آبگوشت زابلی

آبگوشت زابلی تفاوت چندانی با دیگر آبگوشت های کشورمان ندارد و تنها تفاوت اصلی این غذا در ادویه ای ست که در آن به کار می رود .
اوجیزک

اوجیزک نوعی غذای محلیِ شبیه به آبگوشت است که البته گوشت ندارد . در تهیه این غذا از گوجه، روغن محلی، پیاز، آب و سیب زمینی و آچار به عنوان طعم دهنده استفاده می شود.
پکوره

آب و خمیر مایه، پیاز، گشنیز و فلفل، ادویه، آرد گندم و آرد نخودچی مواد لازم برای تهیه پکوره هستند.
ماهیگ پچ

ماهی تازه را که با برگ درخت خرما روی آتش کباب کرده اند، لای خمیر می گذارند و آن را داخل تنور می پزند.

منبع : نمناک