ایرانیان از کی و چگونه دارای نام خانوادگی شدند؟

به گزارش «شيعه نيوز» به نقل از آفتاب ، 83 سال از زمان اجبار بکارگیری نام خانوادگی برای اتباع ایرانی به دستور رضاشاه می‌گذرد و از آن زمان تاکنون، اسناد هویتی ایرانیان، تحولات بسیاری را پشت سر گذاشته است و امروز در حالی سالانه یک میلیون و 200 هزار شناسنامه تعویض می‌شود که ایرانیان در انتظار دریافت کارت هوشمند ملی با بهره‌گیری از آخرین فناوری‌های روز دنیا هستند.

نام خانوادگی، شهرت و یا فامیلی، بخشی از نام یک فرد است که نشان‌دهنده تعلق وی به یک خانواده است. پیدایش نام خانوادگی به حدود 2850 سال پیش از میلاد مسیح و برای خاندان‌های مهم و سرشناس چین باستان بازمی‌گردد.

ثبت نخستین سند ولایت یا شناسنامه به نام «فاطمه ایرانی» در 1297 در تهران
در ایران، نخستین مجموعه رسمی ثبت‌احوال در سوم دی ماه 1297 به عنوان بخشی از بلدیه تاسیس شد و نخستین سند ولایت یا همان شناسنامه هم در همین تاریخ برای فردی به نام «فاطمه ایرانی» در تهران به ثبت رسید.

نخستین سند هویتی ایرانیان خارج از کشور در اسفند ‌ماه 1308 در شهر بمبئی به نام «عبدالحسین سپنتا» صادر شد. سپنتا همان کسی است که بعد‌ها نخستین فیلم صامت ایرانی با عنوان «دختر لر» را ساخت.

اگر چه در ایران انتخاب نام خانوادگی از سال‌های انقلاب مشروطه در میان قشر روشنفکر جامعه رواج یافته بود، اما با پایان یافتن جنگ جهانی اول و در سال 1304، واحد زیرمجموعه بلدیه به «اداره» ارتقا یافت و عنوان «احصائیه» برای آن انتخاب شد. پس از آن و در زمان سلطنت رضاشاه، در سال 1313 با تصویب قانون مدنی، استفاده از القاب گذشته منسوخ و انتخاب نام خانوادگی برای کلیه اتباع ایران اجباری شد.
در این دوران، افرادی به عنوان مامور ثبت به مناطق مختلف فرستاده می‌شدند تا نام خانوادگی برای هر طایفه مرجع قانونی داشته باشد.

گزینش نام خانوادگی نیز، معمولا از چند روش پیروی می‌کرد که یکی از آنها پیشه نیاکان در یک قوم است. محل اسکان قوم و نام یا شهرت بزرگ خاندان (پدر، پدربزرگ، جد)، از دیگر شیوه‌های متداول انتخاب نام خانوادگی بوده است. گاهی هم یک نام خانوادگی بر اساس شغل یا حرفه (همچون صراف، جواهریان، پزشکزاد) یا یک ویژگی بدنی یا فیزیکی (خوش‌چهره، قهرمان) بازمی‌گشت.

در نهایت و با تصویب قانون مدنی کشور در سال 1313 ثبت نام خانوادگی نیز، اجباری شد. بر اساس قانون، سرپرست خانواده باید برای خانواده خود نام‌خانوادگی انتخاب می‌کرد و نام خانوادگی تخصیص یافته از سوی وی به سایر افراد خانواده‌اش هم اطلاق می‌شد. و از آن زمان تاکنون بیش از چهار نسل از ایرانیان به این نام‌های خانوادگی خوانده می‌شوند.

محسن اسماعیلی ـ مدیرکل اسناد هویتی سازمان ثبت احوال کشور با اشاره به تشکیل سازمان ثبت احوال کشور در سال 1352، اظهار کرد: در سال 1354 قانون ثبت احوال کشور توسط مجلس تصویب و ابلاغ شد و در سال 63 نیز، مورد بازنگری واقع شد.

به گفته وی، بر اساس قانون ایرانیان باید ظرف مدت 15 روز از ولادت فرزندشان و 10 روز پس از فوت بستگان، این اتفاق را ثبت کنند.

اسماعیلی با بیان اینکه صدور شناسنامه، گواهی‌های مختلف همچون تجرد و وفات، گواهی موالید اتباع خارجه و انتشار آمار‌های جمعیتی و وقایع حیاتی، حفظ و نگهداری دفاتر از جمله وظایف ثبت احوال است، تصریح کرد: صدور کارت شناسایی ملی نیز، از سال 1380 در مجموعه وظایف اصلی سازمان ثبت احوال قرار گرفته است.

وی در ادامه، با بیان اینکه بر اساس پایگاه اطلاعات جمعیتی کشور تاکنون بیش از 101میلیون و 451هزار و 193 شناسنامه صادر شده است، افزود: سالانه یک میلیون 200 شناسنامه تعویض می‌شوند که از این میان، 300 هزار شناسنامه به دلیل مفقود شدن و با ذکر عنوان المثنی و حدود 900 هزار شناسنامه نیز، به دلایلی نظیر مستعمل شدن یا تغییر اطلاعات هویتی افراد و بدون ذکر عنوان المثنی صادر می‌شود.

«محمدی» فراوان‌ترین نام خانوادگی و «محمد» و «فاطمه» فراوان‌ترین نام‌ها در کل سال‌های تشکیل سازمان ثبت احوال

اسماعیلی درباره فراوانی نام خانوادگی در کشور گفت: برابر اطلاعات پایگاه جمعیت کشور بیشترین فراوانی نام‌های خانوادگی به ترتیب «محمدی» با 750 هزار عنوان، «حسینی» با 50 هزار عنوان، «احمدی» با 470 هزار عنوان، «کریمی» با 352 هزار عنوان، «موسوی» با 505 هزار عنوان، «جعفری» با 300 هزار عنوان و «قاسمی» با 270 هزار عنوان است.

به گفته مدیرکل اسناد هویتی سازمان ثبت احوال کشور، بیشترین فراوانی نام از ابتدا تاکنون برای مردان به ترتیب محمد، علی، حسین، مهدی، حسن، رضا، محمد‌رضا، علیرضا، احمد و عباس و برای زنان فاطمه، زهرا، مریم، معصومه،‌ زینب، سکینه، رقیه، خدیجه، لیلا و مرضیه بوده است.

وی یادآور شد: در سال 57 به دلیل وقوع انقلاب اسلامی نام «روح‌الله» بیشترین انتخاب در کشور بوده است.

اسماعیلی همچنین از افزایش نام‌های دو اسمی ایرانی، اسلامی همچون نازنین زهرا، نازنین فاطمه، احسان علی و امیرحسین در سال‌های اخیر خبر داد و گفت: همواره در دوران قبل و پس از انقلاب، گرایش ایرانیان به انتخاب نام ائمه‌اطهار و اسامی اسلامی بوده است.

وی همچنین آمارهایی از فراوانی نام در میان شهدا را ارائه داد که بر اساس آن، محمد، علی، ‌حسین، حسن، محمد‌رضا، احمد، محمود، رضا، علیرضا و عباس و برای زنان فاطمه، زهرا، مریم، معصومه، لیلا، زینب، کبری، خدیجه و سکینه است.

تغییر نام، تنها برای نام‌هایی که شورای عالی ثبت احوال قابل تغییر تشخیص دهد،‌ میسر است

ثبت احوال بیش از 7500 نام نامناسب و بدمعنی را شناسایی کرده است

یکی از مواردی که سازمان ثبت احوال با آن روبه‌روست، تقاضای تغییر نام یا نام خانوادگی است که با توجه به اهمیت اتقان اسناد هویتی، همچون دیگر کشورها محدودیت‌هایی در این زمینه وجود دارد.

اسماعیلی در این باره با بیان اینکه مقرارت تغییر نام و نام خانوادگی در قانون ثبت احوال ذکر شده است، اظهار کرد: تغییر نام تنها برای نام‌هایی است که شورای عالی ثبت احوال آنها را قابل تغییر تشخیص دهد و این موارد به شوراهای حل اختلاف اعلام شده است.

به گفته وی، درخواست تغییر نام و نام خانوادگی باید به شوراهای حل اختلاف تسلیم شود.

وی در ادامه تصریح کرد: نام‌های مغایر با جنسیت، نام‌های نامناسب و بدمعنی مثل «قوچی» برای پسران و «خوله» برای دختران از جمله مواردی است که شورای ثبت احوال آنها را قابل تغییر تشخیص می‌دهد.

سازمان ثبت احوال سه هزار و 737 نام نامناسب برای پسران و سه هزار و 812 نام نامناسب برای دختران را شناسایی کرده است و به محض مراجعه صاحب نام در هیات‌های حل اختلاف، تغییر نام فرد پیگیری می‌شود.

محسنی درباره برخی نام‌ها که بدمعنی تشخیص داده شده‌اند، با اشاره به اینکه با مراجعه به فرهنگ دهخدا و معین، بدمعنی بودن اسامی محرز می‌شود، خاطرنشان کرد: برخی دیگر از اسامی هم کلمات زائدی همچون مشهدی، منگلی، یکشنبه، سرهنگ، مرحوم و مرحومه به همراه دارند.

وی یادآور شد: سازمان ثبت احوال مجموعه 618 نام دارای صلاحیت را با عنوان «فرهنگ نام و نام‌گزینی» به چاپ رسانده و در سایت سازمان نیز، قرار داده است.

ثبت احوال سالانه با حدود یکصدهزار تقاضای تغییر شناسنامه به دلیل تقاضای تغییر در نام و نام خانوادگی مواجه است و این در حالیست که نام خانوادگی که تعویض شود، دیگر امکان بازگشت یا تعویض مجدد را ندارد.

اسناد هویتی ایرانیان، در مسیر تحولات

شناسنامه‌ها پیش از انقلاب 4 برگ شامل اطلاعات اصلی فرد، ازدواج و طلاق، فوت همسر و فوت صاحب شناسنامه بوده که در دو ممیزی شناسنامه اصلی و المثنی وجود داشت. پس از انقلاب و برابر دستور امام خمینی(ره‌) مبنی بر طاغوت زدایی، 15 خرداد سال 64، تعویض شناسنامه‌ها با بهره‌گیری از فناوری که در آن زمان وجود داشت آغاز شد.

در آن سال‌ها در ابتدا موالید و در گام بعدی متولدان 57 تا 64 شناسنامه‌های جدید را دریافت کردند، سپس با اعلام فراخوان در سال 67 تا 73، شصت میلیون ایرانی شناسنامه جدید دریافت کردند.

مدیرکل اسناد هویتی سازمان ثبت احوال کشور در این باره گفت: در سال 80 و با توجه به ورود فن‌آوری‌های جدید، برای جلوگیری از جعل مدارک و رفع مسائلی نظیر یکسان نبودن رسم‌الخط شناسنامه‌های دستی، طراحی شناسنامه‌های جدید آغاز شد و در سال 85 شناسنامه‌های قهوه‌ای رنگی با ویژگی‌های امنیتی بالا و رفع مشکلات شناسنامه‌های پیشین صادر شد.

طرح ویژه‌ای برای تعویض کلیه شناسنامه‌های طرح قرمز قدیمی در دستور کار قرار ندارد

وی ادامه داد: صدور شناسنامه‌های جدید از سال 89 در سراسر کشور برای موالید و نوجوانان 15 ساله‌ای که برای عوض کردن عکس و غیره مراجعه می‌کنند، آغاز شد. اما طرح ویژه‌ای برای تعویض کلیه شناسنامه‌های طرح قرمز قدیمی در دستور کار ثبت احوال قرار ندارد.

ارتقای اسناد هویتی ایرانیان به شناسنامه‌های جدید بسنده نشد و برابر مصوبه سال 76 مجلس شورای اسلامی مبنی بر الزام اختصاص شماره ملی و کدپستی، از سال 79 اختصاص شماره ملی به مردم آغاز شد.

اسماعیلی در این باره توضیح داد: صدور کارت‌های شناسایی ملی از سال 80 در داخل و از تیر ماه 81 در خارج کشور آغاز شد و در پایان سال 86، با صدور 55 میلیون کارت ملی برای ایرانیان واجد شرایط به پایان رسید.

ایرانیان طی 5 سال، صاحب کارت هوشمند ملی می‌شوند

ارتقای اسناد هویتی ایرانیان با صدور کارت ملی متوقف نشد و برابر وعده محمد ناظمی اردکانی ـ رییس سازمان ثبت احوال کشورـ از سال 91 و طی پنج سال، همه ایرانیان صاحب کارت هوشمند ملی می‌شوند.

وی در این باره با اشاره به پیشرفت 35 درصدی طرح پایلوت صدور کارت هوشمند ملی در استان قم، گفت: مناقصه صدور کارت هوشمند ملی، دهه فجر امسال برگزار خواهد شد.

اسماعیلی نیز در این رابطه، خاطرنشان کرد: کارت هوشمند ملی علاوه بر اطلاعات هویتی افراد، اطلاعاتی نظیر امضای الکترونیکی افراد، پرونده نظام سلامت و پول خرد الکترونیکی را هم می‌تواند دربرگیرد و ظرفیت عظیمی را در کشور ایجاد خواهد کرد.