شیعه نیوز: نازنین دسترنج، کارشناس ارشد مشاور خانواده، مشاور و درمانگر کودک ، مدرس بین المللی سبک های فرزندپروری و تربیت خانواده درمورد اختلال بیش فعالی در کودکان اظهار کرد: اختلال بیش فعالی با کمبود توجه، یک اختلال مزمن است که معمولا کودکان را درگیر می‌کند، اما در بزرگسالان هم دیده شده است. این اختلال می تواند بر احساسات، رفتار، توانایی یادگیری و سبک زندگی کودک در بزرگسالی تاثیرگذار باشد.همچنین بسیار مهم است که والدین از این اختلال آگاهی داشته باشند تا از این طریق بتوانند کودکانشان را به خوبی کنترل کنند.
دسترنج تصریح کرد: علت این که والدین باید نسبت به این اختلال آگاهی داشته باشند این است که برخی از کودکانی که از لحاظ فیزیکی فعال و پرانرژی هستند،جست و خیز دارند گاهی به اشتباه به آن ها توسط والدین برچسب بیش فعالی زده می‌شود اما در مقابل والدینی هم وجود دارند ،که کودکشان دچار اختلال (ADHD) است ، اما والدین به دلیل ناآگاهی و یا حتی ترسی که نسبت به مصرف داروی کودکانشان دارند معمولا یا به پزشک مراجعه نمی کنند و یا دیر برای درمان کودکشان اقدام می کنند.
او ادامه داد: متاسفانه هرچه دیرتر برای درمان این اختلال اقدام شود با گذشت زمان مشکل کودک بیشتر شده و تاثیر مخرب تری را بر روی زندگی اش می گذارد و سبب می شود تا فرد بزرگسالی با مشکلات رفتاری جبران ناپذیری روبه رو باشد؛ بنابراین آگاهی والدین در این مورد بسیار مهم بوده همچنین والدینی که کودک بیش فعال دارند می‌توانند با درمان به موقع این اختلال مشکلات رفتاری و عوارضی که بیش فعالی برای کودک به همراه دارد را کاهش دهند، اما بیش فعالی با کمبود توجه انواع مختلفی دارد که هر کدام از آن‌ها را می‌توان از روی علائم آن تشخیص داد.
بی توجهی
اوگفت: در این نوع از اختلال بیش فعالی ما نه تنها با کودکان پرجنب و جوشی، مواجه نیستم بلکه کودکانی را داریم که به شدت بی توجه و حواس پرت هستند و معمولا در سازماندهی افکارشان، یادگیری مطالب و پردازش اطلاعات جدید دچار مشکل می‌شوند. این دسته از کودکان نمی‌توانند بیش از۵ دقیقه بر مسائل تمرکز کنند و به زودی نیز خسته می‌شوند. همانطور که گفته شد، چون این دسته از کودکان پرتحرک نیستند به همین دلیل والدین معمولا دیرتر به این اختلال پی می‌برند و در نتیجه دیرتر به درمان اقدام می‌کنند که این کار می‌تواند عوارض جبران ناپذیری را برای کودک به همراه داشته باشد.
تکانشی بیش فعالی
این مشاور و درمانگر کودک گفت: نشانه‌های که برای این دسته از کودکان می‌توان به آن‌ها اشاره کرد این است که کودک دائما بی قراری می کند و نمی‌تواند مدتی زمان کوتاهی را آرام یکجا بنشیند و مدام در حال حرکت و لمس اشیاء هستند. کودکانی که با اختلال تکانشی بیش فعالی مواجه هستند در کلاس درس برای خود و همکلاسی هایشان مشکلاتی را ایجاد می‌کند و اجازه نمی‌دهد که آن‌ها تمرکز داشته باشند. همچنین علائم این بیماری در هر کودکی متفاوت خواهد بود به عنوان مثال بیش فعالی در پسران معمولا با جنب و جوش و تحرک همراه است اما در کودکان دختر بیش فعالی از نوع بی توجهی را خواهیم داشت. بنابراین برخلاف عقیده بسیاری از افراد که بیش فعالی را صرفا به معنی داشتن فعالیت فیزیکی زیاد می دانند، اما این امر در همه موارد صدق نمی کند و ممکن است ما با کودکان بیش فعال از نوع بی توجه رو به رو باشیم.
دسترنج گفت: رعایت نکردن نوبت، ناتوانی در تحمل انتظار و ناکامی، قطع کردن صحبت دیگران، پاسخ‌های بدون فکر و ناگهانی و پرحرفی از دیگر علائمی هستند که برای شناخت این نوع از اختلال در کودکان می توان به آن ها اشاره کرد.
اختلال ترکیبی
او افزود: در اختلال ترکیبی ما علائم هر دو مورد قبلی را مشاهده می کنیم یعنی ما با کودکی مواجه هستیم که علاوه بر داشتن فعالیت های بسیار زیاد معمولا، بدون فکر اقدام به انجام فعالیت‌های خطرناک می‌کند. همچنین لازم است بدانید که براساس نتایج تحقیقات موسسه ملی بهداشت و روان اکثر کودکان این نوع از بیش فعالی را دارند.
راه‌های تشخیص
دسترنج گفت: آزمایش‌های ساده و مشخصی برای تشخیص این بیماری وجود ندارد و ما نمی توانیم با انجام یک ساده به این اختلال پی ببریم اما نکته ای که بسیار حائز اهمیت است این خواهد بود که اختلال (ADHD) معمولا با سایر اختلالات رفتاری مانند افسردگی، اضطراب و مشکلات خواب و...علائم مشترکی دارند اما بهترین راه تشخیص این اختلال، ارزیابی دقیق رفتار‌های کودک خواهد بود.
علائم معمولاً قبل از ۷ سالگی بروز پیدا می‌کند
او افزود: برای داشتن یک ارزیابی دقیق از رفتار های کودک والدین باید توجه داشته باشند که این اختلالات رفتاری معمولاً قبل از ۷ سالگی بروز پیدا کرده و حداکثر۶ ماه دوام داشته باشند که در چنین شرایطی می توان گفت که کودک دچار اختلال بیش فعالی است.
علل بروز این اختلال در کودکان
این مشاور و درمانگر کودک ادامه داد: برای بروز این اختلال درکودکان عوامل متعددی دخیل هستند که به چند مورد از آن ها در این مطلب اشاره می شود:
عوامل ژنتیکی
او ادامه داد: ژنتیک نقش بسیار مهمی در ابتلا کودکان به این بیماری دارد و اکثر کودکانی‌که تشخیص داده می‌شود که (ADHD) دارند معمولاً در خانواده شان حداقل یک نفر با این اختلال درگیر بوده است.
عوامل محیطی
او گفت: عوامل محیطی نیز می‌تواند در ابتلا به این اختلال تاثیرگذار باشد به عنوان مثال مصرف الکل، سیگار کشیدن و یا در معرض دود سیگار قرار گرفتن مادر باردار، استرس و استنشاق مواد حاوی سرب و هوای آلوده می‌تواند از جمله عواملی باشد که کودک را در معرض این اختلال قرار می دهد. علاوه بر آن اگر خود کودک در معرض مسمومیت با سرب قرار بگیرد ویا اینکه به مصرف غذا‌های بپردازد که حاوی افزودنی‌های مصنوعی است این امر می‌تواند ابتلا به (ADHD) را تا حد قابل توجهی افزایش دهد.
کمبود مواد شیمایی مغز
او افزود: باتوجه به تحقیقات انجام شده افرادی که بطور طبیعی از میزان کافی میانجی‌های عصبی(مواد شیمیایی مغز) برخوردار نیستند بیشتر در معرض ابتلا به این اختلال قرار می گیرند زیرا وظیفه اصلی این اختلال کنترل رفتار ها است و کسانی که این مواد شیمایی مغزشان کم تر از حد طبیعی است نمی توانند به خوبی رفتارشان را کنترل کنند.
راه‌های درمان بیش فعالی
رفتاردرمانی
دسترنج تصریح کرد: بهترین درمانی که برای این دسته از کودکان و حتی بزرگسالان می‌توان درنظر گرفت رفتار درمانی خواهد بود. در این روش پزشک معالج سعی می کند تا از طریق راهکار‌هایی که به کودک و والدین آموزش می آموزد رفتار های مثبت را جایگزین رفتار های اشتباه کودک کند. همچنین لازم است بدانید که تکنیک‌های تشویقی و تنبیهی برای این دسته از کودکان بسیار موثر است و بهتر است والدین روش‌های تشویقی و تنبیهی صحیح را به خوبی بیاموزند و آن ها را به کار گیرند.
این کارشناس ارشد مشاور خانواده بیان کرد: برای درمان کودکان زیر۶ سال فقط رفتار درمانی و بازی درمانی صورت می‌گیرد، اما برای کودکان بالای ۶ سال بر حسب نوع اختلال و علائمی که دارند رفتار درمانی و دارودرمانی را بصورت همزمان خواهیم داشت.
او افزود: اما درمورد چگونگی آموزش مدیریت رفتار توسط والدین به کودکان باید گفته شود که والدین به شدت می تواد به کودکشان کمک کنند و اگر والدین نیز دستورالعمل‌های مشاوره را به خوبی انجام دهند می‌توانند درصد بسیاربالایی از مشکلات رفتاری کودکی را را رفع کنند.
دسترنج ادامه داد:همانطور که گفته شد میزان اطلاعات و آگاهی والدین در مورد این اختلال بسیار کمک کننده خواهد بود زیرا این امر کمک می کند تا زمانی که کودک رفتاری را انجام می دهد، والدین این رفتار را صرفا لجبازی تلقی نکنند و بدانند که آن رفتار ناشی از یک اختلال خواهد بود که در صورت آگاهی داشتن نسبت به این موضوع روند درمان سریع تر صورت خواهد گرفت. همچنین صبوربودن والدین در این مسیر می تواند بسیار تاثیرگذار باشد و در نهایت به نتایج قابل قبولی برسند.
او افزود: اگر والدین می خواهند کودکشان کاری را انجام دهد بهتر است در خواست شان را با صبر و حوصله و بدون عصبانیت به شکل کوتاه، واضح و روشن به کودکشان بگویند که به این روش دستورالعمل روشن می‌گویند.
بازی درمانی
این کارشناس ارشد مشاور خانواده گفت: بهتر است اوقات فراقت این دسته از کودکان با بازی های متنوعی پر شود زیرا کودکانی که دچار اختلال بیش فعالی هستندمعمولا به زودی از انجام فعالیت ها خسته می شوند.
او گفت: بهتر است والدین در اوقات فراقت بخصوص در ایام کرونا و قرنطینه به انجام بازی های مانند دارت و یا بازی‌های که به افزایش قدرت تمرکز، حس لامسه، حس چشایی و... می‌شود با کودکشان بپردازند زیرا انجام این دسته از بازی ها درنهایت افزایش صبر و تمرکز کودکان را به همراه خواهد داشت. به عنوان مثال والدین برای افزایش قدرت تمرکز کودکانشان می‌تواند از آن‌ها بخواهند که برای لحظاتی ساکت بنشینند و بدون پلک زدن در چشم‌های یکدیگر نگاه کنند و یا برای تقویت حس لامسه می‌توانند چشم‌های کودک را ببندند و از کودک بخواهند وسایل مختلفی را که در یک جعبه گذاشته شده است را تنها از راه لامسه وسایل را تشخیص دهند.
قراردادن ورزش در برنامه ریزی روزانه
او ادامه داد: انجام ورزش‌های مناسب و فعالیت‌های فیزیکی در طول روز برای این دسته از کودکان بسیار کمک کننده خواهد بود بنابراین کودکانی که بیش فعالی از نوع دو(تکانشی)دارند انجام ورزش روزانه توصیه می‌شود زیرا علاوه بر تخلیه انرژی سبب هماهنگی مغز و تحریک نیمکره‌های مغز این دسته از کودکان خواهد شد.
رژیم غذایی مناسب
دسترنج گفت: داشتن یک رژیم و برنامه غذایی مناسب در طول درمان بسیار حائر اهمیت است زیرا مصرف غذا‌های حاوی کافئین، شیرینی‌جات و شکلات توصیه نمی شود. همچنین غذا‌های حاوی مواد نگهدارنده مانند فست فود، کنسرو و ادویه‌های تند بهتر است از برنامه غذایی این دسته از کودکان حذف شود زیرا مصرف این مواد غذایی به خصوص در شب می تواند موجب اختلال خواب در کودکان شده و درنهایت سبب شود تا کودکان دچار اختلال خواب شوند.
درمان دارویی
اوافزود: درمواردی که برای کودک درمان دارویی در نظر گرفته می شود معمولا دارو‌هایی تجویز می‌شود که سبب بالا بردن تمرکز شد و روی مغز تاثیر بگذارد و درنهایت به تنظیم تحرک کودک منجرشود .همانطور که گفته شد نقش والدین در درمان این اختلال درکودکان این اختلال بسیار پررنگ خواهد بوده و حتی اگر والدین به درستی عمل کنند دیگرنیازی به درمان دارویی نخواهدبود.
راه‌های کنترل کودکان بیش فعال در دوران قرنطینه
این کارشناس ارشد مشاور خانواده گفت: در دوران قرنطینه مسلماً بسیاری از خانواده ها که حتی کودکان بیش فعالی هم ندارند به مشکل برخورده اند و مدیرت رفتار کودکان در خانه‌های آپارتمانی کار سختی شده است.اما در مورد والدینی که کودکان بیش فعال دارند پیشنهاد می شود تا کودکان ساعتی را بیرون از خانه وقت بگذرانند و همچنین میزان استفاده از موبایل و تلویزیون نیز مدیریت شود، زیرا استفاده مکرر از موبایل و تلوزیون می‌توانند از جمله عوامل تاثیرگذار در بروز این اختلال باشد.
او درنهایت افزود: نکته بسیار مهمی که خانواده‌ها باید به آن توجه کند این است که گاهی اوقات خانواده‌ها به دلیل ترس از اینکه کودکشان به دارو وابسته شود دیر به پزشک مراجعه می‌کنند این در حالی است که اگر درمان به موقع انجام شود این عارضه در کودک بطور کامل برطرف خواهد شد و بعد از گذراندن دوره درمان مصرف دارو قطع می شود. همچنین لازم است بدانید که اگر درمان به موقع انجام نشود عوارض جبران ناپذیری را از قبیل افسردگی، اضطراب، اعتماد به نفس پایین و متاسفانه سوء مصرف مواد را در سنین بزرگسالی خواهیم داشت .
