نام دو فرشته نگهبان روی شانه راست و چپ چه می باشد؟

شیعه نیوز: آیا احساس کرده اید که گاهی در معرض خطر جدی قرار گرفته اید بدون آنکه متوجه شوید شخصی یا نیرویی شما را از آن خطر مصون نگه داشته است؟! با دقت و تأمل در این امور، در می یابید که فرشتگان الهی به امر خداوند، همواره آدمی را از تهدیدها، حوادث و بلایا حفظ می کنند .

فرشتگان «حفیظ» در امور دنیوی

ملائکه در خصوص انسان ها، موظف و مأمور به انجام دادن اموری هستند؛ یکی از آنها حفظ انسان ها در جهات مختلف و شئون گوناگون است.

گروهی از فرشتگان مأمورند تا انسان را از مهلکه ها، بلاها، حوادث، خطرات و تهدیدها برای حیات دنیوی حفظ کنند، البته نوع انسانها بدین امر توجه ندارند؛ مگر آنکه اهلیت فهم این حقیقت را بیابند. این گروه از فرشتگان، «ملائکه حفظه» نامیده می شوند.

آنها در واقع از مظاهر اسم «حفیظ» خداوندی هستند؛ چنان که ملائکه قبض کننده ی روح از جلوه های اسم «قابض» حق و فرشتگان تصویرگر موجودات از تجلّی های اسم «مصوّر» خداوند سبحان اند.

او با هر اسمش، در همه ی جهان هستی حضور و به همه جا احاطه دارد «و باسمائک التی ملأت ارکان کل شیء» (1) و در خصوص حفظ موجودات و از جمله انسان ها از بلایا و خطرات دنیوی، با اسم حفیظ خویش از طریق ملائکه ی حفظه حضور دارد.

آیات گوناگون بر حفیظ بودن خداوند دلالت دارد؛ از جمله:

1.(...وَ رَبُّک عَلى کلِّ شىْءٍ حَفِیظٌ) (2) ؛«و پروردگار تو بر هر چیزی نگاهبان است».

2.(...إنَّ رَبِّى عَلى کلِّ شَىْءٍ حَفِیظٌ) (3). ؛ «[از قول حضرت هود] در حقیقت، پروردگارم بر هر چیزی نگاهبان است».

3.(الَّذِینَ اتَّخَذُوا مِن دُونِهِ أَوْلِیاءَ اللَّهُ حَفِیظٌ عَلَیهِمْ وَ مَا أَنتَ عَلَیهِم بِوَکیلٍ) (4) ؛ «و کسانی که به جای او برای خود اولیا گرفتند، خدا برایشان نگهبان است و تو بر آنان گمارده و وکیل نیستی».

این آیه در واقع در مقام تهدید است و می فرماید: خداوند انسان رادر همه ی آنچه که باید حفظ شود، حفظ می کند. رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فقط وظیفه ی ابلاغ دارد و خداوند بر آنان وکیل است و اگر او بخواهد، با اسم حفیظ خویش آنان را از شرک - که یکی از مخاطرات بزرگ است - حفظ می کند.

پس ملائکه حفظه، فرشتگانی اند که مظهر اسم «حفیظ» الهی بوده، دارای مراتب، آمر و مأمور، و جناح های بسیار می باشند. خداوند حفیظ کسانی را که باید حفظ کند، از طریق این ملائکه حفظ می کند و او امر و مشیت های او در آنچه که باید حفظ شود، از طریق این ملائکه صورت می پذیرد.

اصل «حفظ» از خداوند متعال است و فرشتگان حفظ کننده، مجرا و اسباب و علل میانی این وظیفه ی مهم اند.

آیا شما در این حقیقت اندیشیده اید که در عالم «حفظه» های ناپیدایی وجود دارد که آدمی را از خطرات گوناگون دنیوی حفظ می کند؟ آیا احساس کرده اید که گاهی در معرض خطر جدی قرار گرفته اید ، بدون آنکه متوجه شوید شخصی یا نیرویی شما را از آن خطر مصون نگه داشته است؟!

با دقت و تامل در این امور، در می یابید که فرشتگان الهی به امر خداوند، همواره آدمی را از تهدیدها، حوادث و بلایا حفظ می کنند. این مسأله در خصوص کودکان در اوان طفولیت و در مقطع سنی خاص، قابل درک است. طفل کوچکی که تازه راه افتاده و شیطنت و جنب و جوش دارد و پدر و مادر او نیز به دلیل کارهای گوناگون نوعاً از وی غافل اند، با چه نیروی مرموزی از این همه خطرات حفظ می شود و آسیبی نمی بیند؟ این نیرو همان فرشتگان حفظ کننده اند.
احدی از مردم نیست، مگر اینکه با او ملائکه ای است که او را حفظ می کنند؛ از اینکه پایش بلغزد [و] در چاه [بیفتد]، یا اینکه دیواری رویش بیاید و یا اینکه بدی به او برسد. پس هنگامی که مرگ او فرا رسید، میان او و آنچه را به او [از بدی ها و خطرات و حوادث] می رسد، خالی می کنند

آیا هیچ اندیشیده اید که برخی از انسان ها، به دلیل وضعیت شغلی شان، در مکان هایی زندگی می کنند که حیوانات موذی و خطرناکی چون مار و عقرب وجود دارند، ولی در عین حال آنان کمترین آسیبی از این ناحیه می بینند!

چه نیرویی با وجود این خطرات، بلا گردانی می کند؟! اگر خداشناس باشیم، در می یابیم که خداوند متعال از طریق «ملائکه حفظه» خود، آنها را از این مصایب حفظ می کند.

دلایل این انگاره عبارت است از:

1.(وَ هُوَ الْقاهِرُ فَوْقَ عِبادِهِ وَ یرْسِلُ عَلَیکمْ حَفَظَةً حَتَّی إِذا جاءَ أَحَدَکمُ الْمَوْتُ تَوَفَّتْهُ رُسُلُنا وَ هُمْ لا یفَرِّطُونَ ) (5).

«و اوست که بر بندگانش قاهر [و غالب] است و نگهبانانی بر شما می ‏فرستد تا هنگامی که یکی از شما را مرگ فرا رسد فرشتگان ما جانش بستانند در حالی که کوتاهی نمی‏ کنند».

این آیه به خوبی بیانگر این حقیقت است که فرشتگان حفظ کننده، به دستور و مشیت الهی حافظ انسان از تهدیدات حیات دنیوی اند تا زمانی که هنگام مرگ فرا رسد که در آن وقت مأموریت آنان به پایان می رسد.

2.امیرمؤمنان (علیه السلام) می فرماید:

«لیس احد من الناس الا و معه ملائکة حفظة یحفظونه من ان لتردی فی بئر، او یقع علیه حائط او یصیبه سوء فاذا حان اجله خلوا بینه و بین ما یصیبه» (6).

«احدی از مردم نیست، مگر اینکه با او ملائکه ای است که او را حفظ می کنند؛ از اینکه پایش بلغزد [و] در چاه [بیفتد]، یا اینکه دیواری رویش بیاید و یا اینکه بدی به او برسد. پس هنگامی که مرگ او فرا رسید، میان او و آنچه را به او [از بدی ها و خطرات و حوادث] می رسد، خالی می کنند».
مرگ

بر این اساس تا زمان مرگ انسان، این ملائکه به وظیفه ی خویش عمل می کنند؛ امّا پس از آن او را به حال خود واگذار کرده و مأموریتشان خاتمه می یابد.

3.امام صادق (علیه السلام) می فرماید:

«...و ان الله برأفته و لطفه ایضا وکلهم بعباده یذبون عنهم مردة الشیاطین و هو امّ الارض و آفات کثیرة من حیث لا یرون باذن الله الی ان یجئی امر الله عزوجل» (7)

«و حقیقت آن است که خداوند به واسطه ی رأفت و لطفش، [فرشتگانی را] موکل بندگان خویش کرده است [تا بدین طریق] متمردین از شیاطین و حشرات موذی زمینی و آفات فراوانی را - از جایی که انسان ها نمی بینند - به اذن خداوند بر می گردانند تا اینکه امر خداوند عزوجل بیاید [مبنی بر اینکه دیگر امر حفظ دنبال نشود]».

در این روایت به این نکته نیز اشاره شده که فرشتگان حفظ کننده، آدمی را از خطرات متمردین شیاطین - که کارشان طغیان گری است - حفظ می کنند.

در گفتار نخست بیان شد که ملائکه نوری و شیاطین همچون، جن ناری اند؛ و از این رو اگر نور حافظ انسان گشت، به دلیل غالبیت و قاهریتش بر نار موجب می شود موجودات ناری - و ازجمله شیطان و انصارش - نتوانند به انسان نزدیک شوند. اگر ما مؤمن باشیم، حقیقت ما نیز از «نور» است، و به دلیل نزدیکی ما با حقیقت خویش (روح که از نور است) از خطرات شیاطین ایمن خواهیم بود، اگر اراده و عمل کنیم و از خدای نوری به سوی خدای نوری برگردیم، راه نفوذ شیاطین مسدود می شود. هر چه در این بازگشت جدی تر باشیم، راه یافتن، لطمه زدن، اغواگری و گمراه ساختن کمتر خواهد بود تا جایی که به بارگاه مخلصان بار می یابیم و راه شیطان به کل بر انسان بسته می گردد.

اینکه بر اساس برخی از روایات، عده ای در محضر رسول خدا (صلی الله علیه وآله و سلم) حال خوش و پاکی داشتند و در وقت فراق حال دیگری و نیز سفارش شده که با اولیا و صالحان همنشین شوید و...اینها بدان جهت است که هر چه ما به کسانی نزدیک شویم که حقیقت نوریشان بر اساس ایمان و عمل صالح بیشتر و بالاتر است شعاع نوری آنها ما را نیز می گیرد و در پرتو آن، از خطرات شیاطین ایمن خواهیم بود.
آیا هیچ اندیشیده اید که برخی از انسان ها، به دلیل وضعیت شغلی شان، در مکان هایی زندگی می کنند که حیوانات موذی و خطرناکی چون مار و عقرب وجود دارند، ولی در عین حال آنان کمترین آسیبی از این ناحیه می بینند! چه نیرویی با وجود این خطرات، بلا گردانی می کند؟! اگر خداشناس باشیم، در می یابیم که خداوند متعال از طریق «ملائکه حفظه» خود، آنها را از این مصایب حفظ می کند

در روایتی آمده است:

«سلام بن مستنیر گوید: من در خدمت حضرت باقر (علیه السلام) بودم که حمران بن اعین (یکى از اصحاب آنحضرت) وارد شد، و از چیزهایى پرسید. پس همین که خواست برخیزد، به امام باقر(علیه السلام) عرض کرد: من شما را آگاه کنم - خداوند عمر شما را دراز کند و ما را به وجود شما بهره مند سازد - که ما خدمت شما می رسیم و از نزد شما بیرون نمی رویم تا اینکه دل هاى ما نرم شود، و جان هاى ما از [نداشتن] این دنیا تسلى یابد، و آن چه از این اموال و دارایى که در دست مردم است، بر ما خوار و پست شود، سپس از نزد شما بیرون رویم و همین که [دوباره] پیش مردم و تاجران رویم، دنیا را دوست بداریم؟ [این چگونه است؟] آن حضرت (علیه السلام) فرمود: همانا اینها دل هاست که گاهى سخت و گاهى هموار و آسان شود.

سپس فرمود: هر آینه یاران حضرت محمد عرض کردند: ای رسول خدا! ما بر نفاق از خودمان ترسناکیم؟ فرمود: چرا از آن مى ترسید؟

عرض کردند: هنگامی که نزد شما هستیم و شما ما را تذکر می دهید و به آخرت تشویق می کنید، از خدا مى ترسیم و دنیا را یکسره فراموش می کنیم و در آن بى رغبت می شویم تا آنجا که گویا آخرت را به چشم خود ببینیم و بهشت و دوزخ را [می نگریم] و چون از خدمت شما می رویم و داخل این خانه ها می گردیم، و بوى فرزندان را استشمام می کنیم و زنان و خاندان را می نگریم، از آن حالى که نزد شما داشتیم برمی گردیم؛ به حدى که گویا ما هیچ نداشته ایم [و شما را ندیده و خدمت شما نبوده ایم و آن حال قبلى را نداشته ایم!] آیا شما از این که این تغییر حالت نفاق باشد، بر ما می ترسید؟

رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به آنان فرمود: هرگز [این نفاق نیست]، اینها وسوسه هاى شیطان است که شما را به دنبال تشویق می کند، به خدا سوگند! اگر شما به همان [حالى که به آن خودتان] را توصیف کردید، مى ماندید هر آینه فرشتگان دست در دست شما مى گذاشتند...».

حدیث یاد شده بیانگر این حقیقت است که در هنگام حضور در پیشگاه رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم)، به دلیل انعکاس حقیقت نوری آن وجود مقدس بر وجود آدمی، راه نفوذ شیطان مسدود گشته او در نور است و در وقت عدم حضور، به دلیل گناهان باطنی و کمی یا ضعیف بودن نور،‌ نار شیطانی بر انسان مسلط می گردد و حقایق را فراموش کرده یا از آن غافل می شود. امّا اگر وجود خود را به حقیقت اصلی اش (نور)، نزدیک کند، ملائکه حفظه علاوه بر آن که وجود ظاهری وی را از خطرات نگه می دارد؛ وجود باطنی انسان را نیز از تهدیدات شیطان ها حفظ می کند.

با بیان این حقیقت روشن می شود که چرا ائمه (علیهم السلام) برای ملائکه و فرشتگان دعا می کردند، و چرا امام سجاد (علیه السلام) در دعای سوم صحیفه سجادیه، صلوات خاصی برای فرشتگان می فرستد. حقیقت آن است که خدمتی که ملائکه به دستور خداوند متعال، برای انسان ها می کنند، بسیار والا و ارزشمند است؛ ولی افسوس که از آن غافلیم!

پی نوشت ها :

(1) - فرازی از دعای کمیل.

(2) - سبأ(34)، آیه ی 21

(3) - هود(11)، آیه ی 57

(4) - شوروی (42)، آیه ی 6

(5) - انعام (6)، آیه ی 61

(6) - بحارالانوار، ج 59، ص 184، ح25

(7) - همان، ص 196، ح6

نام دو فرشته نگهبان روی شانه راست و چپ چه می باشد؟

نام آن دو فرشته: رقیب و عتید می باشد.

إِذْ یَتَلَقَّی الْمُتَلَقِّیانِ عَنِ الْیَمِینِ وَ عَنِ الشِّمالِ قَعِیدٌ * ما یَلْفِظُ مِنْ قَوْلٍ إِلاَّ لَدَیْهِ رَقِیبٌ عَتِیدٌ[1]

*به خاطر بیاورید هنگامی که دو فرشته راست و چپ که ملازم انسان هستند اعمال او را دریافت می‏دارند.

* هیچ سخنی را انسان تلفظ نمی‏کند مگر اینکه نزد آن فرشته‏ای مراقب و آماده برای انجام ماموریت است.[2]

"رقیب" به معنی مراقب و "عتید" به معنی کسی است که مهیای انجام کار است، لذا به اسبی که مهیای دویدن است "فرس عتید" می‏گویند، و به کسی که چیزی را ذخیره و نگهداری می‏کند نیز "عتید" گفته می‏شود (از ماده "عتاد" بر وزن جهاد به معنی ذخیره کردن).

غالب مفسران معتقدند که "رقیب" و "عتید" همان دو فرشته‏ای است که در آیه به عنوان " متلقیان" از آنها یاد شده است، فرشته سمت راست‏ نامش "رقیب" و فرشته سمت چپ نامش "عتید" است، گرچه آیه مورد بحث صراحتی در این مطلب ندارد، ولی با ملاحظه مجموع آیات چنین تفسیری بعید به نظر نمی‏رسد.

در اینکه این دو فرشته چه سخنانی را می‏نویسند؟ در میان مفسران گفتگو است:

جمعی معتقدند همه را می‏نویسند، حتی ناله‏ای را که دردمند در موقع درد سر می‏دهد! در حالی که بعضی دیگر عقیده دارند تنها الفاظ خیر و شر و واجب و مستحبّ یا حرام و مکروه را می‏نویسند و کاری به مباحات ندارند.

اما عمومیت تعبیر آیه نشان می‏دهد که تمامی الفاظ و گفتار آدمی ثبت می‏شود.

جالب اینکه در حدیثی از امام صادق (ع) آمده است که‏:

ان المؤمنین اذا قعدا یتحدثان قالت الحفظة بعضها لبعض اعتزلوا بنا، فلعل لهما سرا و قد ستر اللَّه علیهما!:

"هنگامی که دو مؤمن کنار هم می‏نشینند و بحثهای خصوصی می‏کنند، حافظان اعمال به یکدیگر می‏گویند: ما باید کنار رویم، شاید آنها سری دارند که خداوند آن را مستور داشته".

راوی می‏گوید:" مگر خداوند عز و جل نمی‏فرماید ما یَلْفِظُ مِنْ قَوْلٍ إِلَّا لَدَیْهِ رَقِیبٌ عَتِیدٌ: "هیچ سخنی انسان نمی‏گوید مگر اینکه فرشته مراقب و آماده ثبت اعمال نزد آن حاضر است"؟

امام فرمود:

ان کانت الحفظة لا تسمع فان عالم السر یسمع و یری:

"اگر حافظان سخنان آنها را نشنوند خداوندی که از اسرار با خبر است می‏شنود و می‏بیند"! [3]

از این روایت استفاده می‏شود که خداوند برای اکرام و احترام مؤمن بعضی از سخنان او را که جنبه سری دارد از آنها مکتوم می‏دارد، ولی خودش حافظ تمام این اسرار است.[4]

[1] . سوره مبارکه ق‏ آیه 17 و 18

[2] . تفسیر نمونه، ج‏22، ص: 243

[3] . اصول کافی" مطابق نقل" نور الثقلین" جلد 5 صفحه 110.

[4] . تفسیر نمونه، ج‏22، ص: 249 تا ص: 251