به گزارش «شیعه نیوز»، در منابع حدیثی و کتب ادعیه بر برتری شب و روز جمعه نسبت به دیگر شب‌ها و روزهای هفته تأکید شده[1] و به دنبال آن، اعمال و عبادات خاصی برای این شب و روز در نظر گرفته شده است. در ذیل به برخی از آنها اشاره میشود:
برخی اعمال شب جمعه
1. خواندن سوره جمعه در رکعت اول نماز مغرب و عشاء، و خواندن سوره توحید در رکعت دوم نماز مغرب و سوره اعلی یا حشر و یا منافقین در رکعت دوم نماز عشاء.[2]
2. تکرار ذکرهای «لا اله الا الله»، «سبحان الله» و «الحمد لله».[3]
3. تکرار ذکر صلوات بر پیامبر(ص) و اهل‌بیت ایشان که برخی روایات تعداد آن‌را حداقل صد مرتبه بیان نموده است.[4]
4. تلاوت قرآن؛ از جمله: سوره‌‌های اسراء، کهف، شعراء، نمل، قصص، سجده، ص، احقاف، واقعه، جمعه، یس و دخان.[5]
5. قرائت دعای کمیل.[6]
6. دعا و استغفار در حق برادران و خواهران مؤمن.[7]
7. اقامه نمازهای مستحبی که برای آگاهی از چگونگی آن میتوان به کتاب‌های ادعیه از جمله کتاب «مفاتیح الجنان» مراجعه نمود.
برخی اعمال روز جمعه
1. توبه و طلب آمرزش از خدا و ذکر استغفار؛ بویژه قبل از نماز صبح و پس از نماز عصر.[8]
2. خواندن سوره جمعه در رکعت اول نماز صبح و سوره توحید در رکعت دوم.[9]
3. ادامه تعقیبات نماز صبح و مشغول شدن به دعا تا طلوع آفتاب.[10]
4. تکرار ذکر صلوات بر پیامبر(ص) و اهل‌بیت که این عمل با فضیلت‌‌ترین اعمال روز جمعه، بیان شده است.[11]
5. تلاوت قرآن؛ از جمله: سوره‌‌های احقاف، کهف، مؤمنون، نساء، هود، صافات و الرحمن.[12]
6. قرائت دعای ندبه.[13]
7. زیارت مردگان از جمله پدر و مادر و وابستگان.[14]
8. غسل جمعه که زمان آن از طلوع آفتاب تا هنگام ظهر است.[15]
9. گرفتن ناخن و کوتاه کردن شارب (سبیل).[16]
10. استفاده از مواد خوشبو کننده و پوشیدن لباس پاکیزه.[17]
11. رسیدگی به خانواده و خرید و تهیه چیزهایی که موجب شادی آنها می‌‌گردد.[18]
12. صدقه دادن که این عمل در شب جمعه نیز سفارش شده است.[19]
13. اقامه نمازهای نافله جمعه.[20]
14. شرکت در نماز جمعه.[21]
15. زیارت پیامبر(ص) و امامان معصوم(ع).[22]
16. قرائت دعای سمات هنگام غروب آفتاب.[23]
در این‌جا سزاوار است که به دو نکته توجه شود:
الف. موارد مذکور در بالا، برخی از اعمال مشهور شب و روز جمعه است و علاقه‌‌مندان برای آگاهی بیشتر می‌‌توانند به کتب مفصل فقهی و ادعیه مراجعه نمایند.
ب. ممکن است این سؤال به ذهن آید که انجام این حجم از اعمال و عبادات موجب میشود که یک مسلمان، تمام جمعه‌‌اش را صرف انجام عبادات کرده و از رسیدگی به سایر امور زندگی باز ماند؟
در پاسخ باید گفت؛ اولاً: تمام اعمال روز جمعه نماز و دعا نبوده، بلکه برخی؛ مانند پرداختن به نظافت شخصی، از لوازم و امور زندگی فرد شمرده میشود.
ثانیاً: سفارش به عبادات متعدد و در زمان‌های مختلف در مناسبت‌ها (از جمله شب و روز جمعه)، به این جهت است که افراد با توجه به وقت و سایر امور زندگی خویش سراغ آن عبادات رفته و در انجام آنها به میزان ظرفیت خویش توجه نمایند، به طوری که انجام عبادت، ملال‌آور نشود.
البته از برخی روایات معصومان(ع)[24] چنین بر می‌‌آید که انسان مؤمن لازم است با برنامه‌ریزی کلی برای ایام هفته، در شب و روز جمعه از اشتغالات دنیوی فاصله گرفته و بیشتر به عبادات و کسب معارف دینی بپردازد.
اما درباره قسمت دوم سؤال؛ یعنی انجام اعمال شب جمعه در شب شنبه، در روایتی از امام رضا(ع) چنین نقل شده است: «إِنَّ لِلْجُمُعَةِ لَیلَتَینِ؛ ینْبَغِی أَنْ یقْرَأَ فِی لَیلَةِ السَّبْتِ مِثْلُ مَا یقْرَأُ فِی عَشِیةِ الْخَمِیسِ، لَیلَةَ الْجُمُعَةِ»؛[25]
جمعه دارای دو شب است که سزاوار است هر آنچه - از نماز و دعا - در پنج‌شنبه شب(شب جمعه) خوانده میشود، در شب شنبه نیز خوانده شود.
این روایت مرسله را علامه مجلسی در کتاب بحارالانوار و محدث نوری در کتاب مستدرک الوسائل به نقل از کتاب «العروس» - که درباره خصائص و فضائل شب و روز جمعه تألیف شده است – آورده‌‌اند. صاحب این کتاب «أبا محمد جعفر بن أحمد بن علی قمی» از معاصرین شیخ صدوق بوده که هم او از شیخ و هم شیخ صدوق از او روایت نقل کرده است. همچنین از وی به عنوان فردی فقیه و ثقه یاد شده است.[26]
بر این اساس، هر چند، رجال سند حدیث کامل نبوده، و روایت در منابع اصلی حدیثی نیامده است، ولی به جهت وجاهت نویسنده کتاب و نیز بر اساس روایات «مَن بلغ»[27] - که دلالت دارند بر این‌که در روایات امور مستحبی، به سند روایت چندان توجه نمی‌‌شود - میتوان به این روایت عمل نمود و اعمال و عبادات شب جمعه را مورد سفارش و قابل عمل در شب شنبه هم دانست؛ همان‌طور که برخی بزرگان؛ مانند محدث قمی در کتاب مفاتیح الجنان در پایان اعمال روز جمعه به آن اشاره نموده است.
[1]. جهت آگاهی بیشتر در اینباره، ر. ک: پاسخ 5942 (فضیلت شب و روز جمعه).
[2]. ر. ک: مجلسى، محمد باقر، بحار الأنوار، ج 86، ص 311، باب اعمال لیلة الجمعه، ح 16، بیروت، مؤسسة الطبع و النشر، چاپ اول، 1410ق.
[3]. شیخ مفید، محمّد بن محمد بن نعمان، المقنعة، ص 155، قم، کنگره جهانى هزاره شیخ مفید، چاپ اول، 1413ق؛ بحار الأنوار، ج 86، ص 314.
[4]. بحار الأنوار، ج 86، ص 314؛ کلینى، ابو جعفر، محمد بن یعقوب، کافی، ج 3، ص 428، باب نوادر الجمعه، ح 2، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق.
[5]. ر. ک: شیخ طوسى، محمد بن حسن، تهذیب الأحکام، ج 3، ص 8، ح 26، تهران، دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم، 1407ق؛ شیخ صدوق، محمّد بن على بن بابویه، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ص 110 – 112، قم، دار الشریف الرضی للنشر، چاپ دوم، 1406ق؛ حرّ عاملى، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، ج 7، ص 408، قم، مؤسسه آل البیت، چاپ اول، 1409ق.
[6]. سید ابن طاووس، رضى الدین، على، الإقبال بالأعمال الحسنة، ج3، ص 331، قم، دفتر تبلیغات اسلامى، چاپ اول، 1415ق.
[7]. شیخ صدوق، محمّد بن على بن بابویه، علل الشرائع، ج 1، ص 182، قم، کتابفروشى داورى، چاپ اول، 1386ق.
[8]. بحار الأنوار، ج 86، ص 359؛ ج 87، ص 92.
[9]. سید ابن طاووس، رضى الدین، جمال الأسبوع بکمال العمل المشروع، ص 226، قم، دار الرضی، چاپ اول، بی‌تا.
[10]. همان، ص 228؛ مجلسى، محمد تقى، لوامع صاحبقرانى، ج 7، ص 296، قم، مؤسسه اسماعیلیان، چاپ دوم، 1414ق.
[11]. شیخ صدوق، محمد بن على، الخصال، ج 2، ص 394، ح 101، قم، جامعه مدرسین، چاپ اول، 1362ش.
[12]. ثواب الأعمال و عقاب الأعمال؛ ص 114؛ وسائل الشیعة، ج 7، ص 411، ح 9720.
[13]. مشهدى حائرى، محمد بن جعفر، المزار الکبیر، ص 573، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته، چاپ اول، 1419ق.
[14]. شیخ طوسى، محمد بن الحسن، الأمالی، ص 688، ح 1462، قم، دار الثقافة، چاپ اول، 1414ق.
[15]. ر. ک: پاسخ 4156 (غسل جمعه و نپوسیدن بدن در قبر).
[16]. ر. ک: پاسخ 11072 (حکم گرفتن ناخن در شب).
[17]. وسائل الشیعة، ج 7، ص 396، ح 9678؛ بحار الأنوار، ج 86، ص 127.
[18]. کافی، ج 6، ص 299؛ تهذیب الأحکام؛ ج 9، ص 100، ح 434.
[19]. شیخ مفید، محمّد بن محمد، المقنعة، ص 156، قم، کنگره جهانى هزاره شیخ مفید، چاپ اول، 1413ق؛ وسائل الشیعة، ج 7، ص 413، ح 9729.
[20]. ر. ک: پاسخ 91911 (نوافل روز جمعه).
[21]. ر. ک: پاسخ 8313 (وجوب اختیاری نماز جمعه).
[22]. طوسى، ابو جعفر، محمد بن حسن، مصباح المتهجد، ج 1، ص 288،بیروت، مؤسسة فقه الشیعة، چاپ اول، 1411ق.
[23]. جمال الأسبوع بکمال العمل المشروع، ص 533.
[24]. برقى، احمد بن محمد بن خالد، المحاسن، ج 1، ص225، ح 14، قم، دار الکتب الإسلامیة، چاپ دوم، 1371ق.
[25]. بحار الأنوار، ج 86، ص 311، باب اعمال لیلة الجمعه، ح 16؛ نورى میرزا حسین، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج 6، ص 112، ح 6568، بیروت، مؤسسه آل البیت (ع)، چاپ اول، 1408ق.
[26]. ر. ک: شوشترى، محمد تقى، قاموس الرجال، ج 2، ص 641 و 642، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، چاپ دوم، 1410ق.
[27]. جهت آگاهی بیشتر در اینباره، ر. ک: پاسخ 686 (حدیث من بلغ).
