به گزارش «شیعه نیوز»، انگشتر سلیمان، از نشانه‌ها و نمادهای نبوت و قدرت سلیمان(ع) و از مواریث نبوت که شیعیان معتقدند به انبیاء بعدی منتقل شده و سرانجام به امامان شیعه رسیده است. به باور شیعیان این انگشتر اکنون نزد حضرت مهدی(عج) است و در هنگام ظهور، آن را همراه خواهد داشت.
درباره میراث های حضرت مهدی(ع)، روایات بسیاری در متون اسلامی وارد شده است. ما سعی می کنیم در چند شماره این میراث های ارزشمند را به تفصیل برای خوانندگان محترم موعود بیاوریم. در روایات بسیاری وارد شده که انگشتری حضرت سلیمان(ع) که ارزش خاصّی نیز داشته است، همراه با امام زمان(عج) بوده و حتّی به عنوان نشانه ای بر وجود ایشان در هنگام ظهور خواهد بود. ابتدا ببینیم این انگشتر چه بوده و چه جایگاهی داشته است.
انگشتری با ویژگی های منحصر به فرد
در «فرهنگ معین» آمده است:
انگشتری سلیمان(ع) همان انگشتر و مهر حضرت سلیمان(ع) است که می گویند اسم اعظم الهی بر آن نقش بسته و سلطنت وی بر انس و جنّ، وابسته به آن بود. دیوی به شکل حضرت سلیمان(ع) آن انگشتری را به دست آورد و چندی سلطنت کرد تا بار دیگر، انگشتری به دست حضرت سلیمان(ع) افتاد و سلطنت خود را بازیافت. نام دیگر آن «خاتم جمشید» است.1
ظاهراً این انگشتر دارای خصوصیّت ویژه ای نیز بوده است؛ چنانچه در روایتی آمده که حضرت سلیمان(ع)، هنگامی که آن انگشتر را با خود بر می داشت، خداوند، پرنده و باد و فرشتگان را مسخّرِ او می ساخت.2
در روایتی دیگر نیز از حضرت(ع) منقول است که:
«حق تعالی پادشاهی حضرت سلیمان(ع) را در انگشترش گذاشته بود، پس هر گاه آن انگشتر را در دست می کرد، جمیعِ جنّ و انس و شیاطین و مرغان هوا و وحشیانِ صحرا نزدِ او حاضر می شدند و او را اطاعت می کردند...»3
در روایتی دیگر نیز نقل شده:
«سلطنت جهانی حضرت سلیمان(ع) و سیطره آن حضرت بر تمام موجودات روی زمین، تنها یک رمز داشت و آن در همان انگشتر نهفته بود. آن انگشتر با تمام ویژگی هایی که دارد، هم اکنون در دست حضرت صاحب الزّمان(ع) می باشد.»4
در اینکه نقش حکّاکی شده بر روی این نگین چه بوده است، امام رضا(ع) می فرماید:
«نقش انگشتر حضرت سلیمان(ع)چنین بود:
منزّه است خداوندی که جنّیان را به کلمات خود لجام کرد.»5
این انگشتر از مواریث پیامبر بزرگ الهی، حضرت سلیمان(ع) است که به تصریح «قرآن کریم» قدرت بسیاری داشته و اجنّه و انسان های زیادی در خدمت او بوده است. این انگشتر با این خصوصیّات، طبق تصریح روایات بسیاری نزد حضرت مهدی(عج) است. در این خصوص روایتی از وجود نازنین امام باقر(ع) نقل شده که فرمودند:
«شبی بعد از نماز عشاء، امیرالمؤمنین(ع) بیرون رفت و می فرمود:
«همهمه، همهمه (صدای مخصوصی است که در سینه بگردد و گرفتگی داشته باشد) و شب تاریک است، امام بر شما درآمده است، پیراهن آدم را پوشیده و انگشتر سلیمان و عصای موسی(ع) را در دست دارد.»6
از این روایت دو معنا دانسته می شود. اوّل اینکه، منظور، خودِ امیرالمؤمنین(ع) است که حضرت در این روایت درصددِ معرفی خویش است و معنای دوم اینکه، ایشان خبر از قیام و آمدنِ حضرت مهدی(عج) در آخرالزّمان می دهند. در هر دو حال نتیجه یکی است و آن اینکه این انگشتر از ودایع امامت است و از طریق پیامبر اکرم(ص)، حضرت محمّد(ص) به دست امیرالمؤمنین(ع) رسیده است و ایشان، آن را به فرزندان خود به امانت داده اند تا به صاحبِ اصلی آن، یعنی امام عصر(عج) برسد. دلیل این ادّعای ما روایتی است که امام صادق(ع)در حدیثی به سعید سمان فرمودند:
«انگشتر سلیمان بن داوود، نزد من است.»7
پیداست وقتی که انگشتر حضرت سلیمان(ع) دست به دست، به حضرت صادق(ع) رسیده، بعد از ایشان نیز دست به دست به سایر ائمه(ع) رسیده تا آنکه به دست مبارک امام مهدی(عج) رسیده است.
این انگشتر ویژگی خاصّ دیگری نیز دارد که در آخرالزّمان نمایان می شود و آن اینکه بین کافر و مؤمن نشانه ایجاد کرده و جدایی می اندازد.
امیرالمؤمنین(ع) پس از صحبت درباره دجّال فرمودند:
«[دجّال] به دست کسی که عیسی(ع) پشت سرش نماز می خواند [یعنی امام زمان(ع)] هنگامی که سه ساعت از روز جمعه گذشته است، کشته خواهد شد و بدانید که بعد از آن، قیامت کبرا واقع خواهد گردید.»
گفتیم: یا امیرالمؤمنین! آن چیست؟ فرمود: «خروج دابّـ［ الارض از کوه صفا که همراه او انگشتر سلیمان و عصای موسی(ع) است.آن انگشتر را بر روی هر مؤمنی که بنهد، این کلام بر آن نقش می بندد: «هذا مؤمن حقّاً» و بر روی هر کافری بنهد، برآن نوشته شود: «هذا کافر حقّاً» تا جایی که مؤمن ندا سر می دهد: ای کافر! وای برتو و کافر ندا کند: ای مؤمن! خوشا بر تو، دوست داشتم که امروز مثل تو بودم و به فوز عظیمی می رسیدم...»8
داشتن انگشتر نشانه قائم(ع)
«هنگامی که قائم(ع) ظهور کند، همراهش انگشتری سلیمان و. ..خواهد کرد.»9
پیامبر اکرم، حضرت محمّد(ص) درباره ظهور امام زمان(عج) فرمودند:
«بیرون می آید در حالتی که انگشتر سلیمان(ع) در دست اوست. پس به وسیله آن صورت های اهل ایمان روشن می شود و دماغ کفّار و دشمنان حق به وسیله انگشتر سلیمان مهر می گردد.»10
امام صادق(ع) به مفضّل فرمود: «به خدا سوگند تمام ترکه جمیع پیغمبران، حتّی انگشتر سلیمان وتاج او، نزد امام زمان(ع) است.»11
در روایتی از امام صادق(ع) آمده است که «امام حسین(ع) وقتی به دنیا باز می گردد، حضرت مهدی(ع) انگشتر سلیمان را به همراه تمام زمام امور جامعه به او می سپارد و او کسی است که قائم(ع) را پس از یک زندگی طولانی و پر برکت که از دنیا می رود، غسل می دهد و به خاک می سپارد.»12
در کتاب «غیبت» فضل بن شاذان روایت شده است که امام باقر(ع)فرمود:
«اوّل کاری که قائم(ع) انجام می دهد آن است که کسی را به انطاکیه13 می فرستد. پس از آنجا «تورات»، عصای موسی و انگشتر سلیمان را از غاری که در آن است، بیرون می آورد.»14
ریّان بن صلت گوید:
به امام رضا(ع) گفتم: آیا شما صاحب الأمر هستید؟ فرمود: «من صاحب الأمر هستم؛ امّا آن کسی که زمین را از عدل آکنده سازد، همچنان که پر از جور شده باشد، نیستم و چگونه او باشم؛ در حالی که ضعف بدن مرا می بینی و قائم کسی است که در سنّ شیوخ و منظر جوانان قیام کند و نیرومند باشد، به غایتی که اگر دستش را به بزرگ ترین درخت روی زمین دراز کند، آن را از جای برکند و اگر بین کوه ها فریاد برآورد، صخره های آن فرو پاشد. عصای موسی و خاتم سلیمان(ع) با اوست. او چهارمین از فرزندان من است. خداوند او را در پناه و پوشش خود نهان سازد و سپس او را ظاهر کند و به واسطه او زمین را از عدل و داد آکنده سازد، همچنان که پر از ظلم و ستم شده باشد.»15
حضرت علی(ع)در روایتی فرمودند:
«...جهان پر از هرج و مرج می شود و افق زندگی تیره و تار می گردد، در این موقع مهدی ما می آید؛ در حالی که پیراهن آدم در تن او، انگشتر حضرت سلیمان در دست او و عصای حضرت موسی در اختیار اوست.»16
در پاره ای روایات، سخن از منبر سلیمان هم به میان آمده است که حضرت مهدی(ع) آن را هم بیرون می آورد.17
تاج سلطنتی حضرت سلیمان(ع)
از دیگر مواریث انبیاء که نزد امام زمان(عج) است و در روایات به آن اشاره شده است، تاج سلطنتی حضرت سلیمان(ع) است. امام صادق(ع) به مفضّل فرمود:
«به خدا سوگند تمام ترکه جمیع پیغمبران، حتّی انگشتر سلیمان و تاج او، نزد امام زمان(ع) است.»18
در کتاب های انبیای سلف نیز درباره امام زمان(عج) آمده است که «... و تاج سلطنتیِ سلیمان با او باشد و جنّ و انس و دیوان و مرغان و درندگان در فرمان او خواهند بود.»19
عصای حضرت سلیمان(ع)
عصای حضرت سلیمان(ع) از دو جهت مورد توجّه است. یکی اینکه در آخرین لحظات عمر، سلیمان(ع) به آن تکیه داده بود و جنّ و انس فکر می کردند که او زنده است و همچنان به کار مشغول بودند تا آنکه موریانه ای آن را خورد و بر همگان مشخّص شد که سلیمان ساعت هاست که از دنیا رفته است و اجنّه هم از غیب اطّلاعی ندارند. جنبه دیگر آن است که در روایتی می خوانیم:
داوود(ع)، اسباط بنی اسرائیل را فراخواند و به آنهاگفت: «از ناخشنودی شما مطّلع شدم، عصاهای خود را به من نشان بدهید، هر عصا که سبز شد و میوه داد، صاحب آن ولیّ امر و جانشین من است.» گفتند: پذیرفتیم. فرمود: «هر یک از شما نامش را بر عصایش بنویسد» و نوشتند. سلیمان هم عصای خود را آورد و نامش را برآن نوشت. سپس همه را در اتاقی نهاده و درش را بستند و سران بنی اسرائیل به پاسبانی آن پرداختند و چون صبح شد، داوود با ایشان نماز بامداد به جای آورد و در را گشود و عصاها را بیرون آورد. عصاها سبز شده بودند و تنها عصای سلیمان بود که میوه نیزآورده بود. دیگر کار را به داوود واگذاشتند...20
این عصای سلیمان(ع) نیز همراه امام زمان(عج) است و دلیلی بر منکران بوده باشد و نشانه ای از حقّانیّت آن وجودِ عزیز.
عصای حضرت موسی(ع)
حضرت موسی(ع) عصای معروفی دارد که در قرآن کریم و روایات بسیار از آن یاد شده است.
در کتاب «شیف کشف الیقین فی فضائل امیرالمؤمنین(ع)»، علّامه حلّی روایتی نقل شده که امیرالمؤمنین، علی(ع) در جواب شخصی که از ایشان پرسید: آن پنج موجودی که بر زمین قدم گذاردند؛ امّا در رحمی تکوین نیافته بودند، کیستند؟ حضرت(ع) در جواب فرمودند: «آن پنج مخلوق عبارتند از آدم، حوّا، ناقه صالح، قوچ ابراهیم و عصای موسی.»21
عصایِ حضرت موسی(ع) چندین معجزه داشته که قرآن به آنها اشاره کرده است:
1. مار شدن عصا، هنگام مبعوث شدن حضرت موسی(ع) به پیامبری؛22
2. اژدها شدن عصا نزد فرعون؛23
3. بلعیدن سحر ساحران توسط عصا؛24
4. زدن عصا به دریا و باز شدن راه برای نجات قوم بنی اسرائیل؛25
5. زدن عصا به سنگ و بیرون آوردن دوازده چشمه آب برای اسباط بنی اسرائیل.26
این عصا با این معروفیت و این قابلیت ها طبق روایات، در دست با کفایت خلف صالح ائمه اطهار(ع) است که با تکرار نشانه و معجزه بودنش، درخدمت امید انبیاء و صالحان تاریخ است.
در روایتی درباره سرگذشت این عصا از قول عبدالله بن سنان27 آمده است:
شنیدم امام صادق(ع)می فرمود: «عصای موسی، آسی28 از یک نهال بهشتی بود. هنگامی که موسی(ع) رو به سوی مدین نمود، جبرئیل(ع) آن را برایش آورد و آن عصا همراه با تابوت آدم در دریاچه طبریّه29 است و هرگز آن دو نمی پوسند و تغییر نمی یابند تا اینکه حضرت قائم هنگامی که قیام می کند، آن دو را بیرون می آورد.»
در روایتی دیگر از امام باقر(ع)آمده است که فرمودند:
«عصای موسی(ع) از آنِ آدم(ع) بود که به شعیب رسید و سپس به موسی بن عمران رسید، آن عصا نزد ماست و اندکی پیش نزدم بود و مانند وقتی که از درختش باز شده، سبز است و چون از او بازپرسی شود، جواب گوید و برای قائم ما(ع)آماده گشته است. او با آن، همان کار که موسی می کرد، انجام دهد، آن عصا هراس آور است و ساخته های نیرنگی جادوگران را می بلعد و به هرچه مأمور شود، آن کار را انجام می دهد. وقتی حمله می کند؛ هر چه را که به نیرنگ ساخته اند، می بلعد و برایش دو شعبه باز خواهد شد که یکی در زمین و دیگری در سقف باشد و میان آنها (میان دو فکش) چهل ذراع فاصله باشد و نیرنگ ساخته ها را با زبانش می بلعد.» [چنانچه در زمان موسی(ع)جادوهای جادوگران را بلعید.]30
شیخ ابوالفتوح رازی در تفسیر خود روایت کرده که از صادقین(ع) خبر رسیده:
«تابوت و عصای موسی، در دریای طبرستان است و در عهد حضرت صاحب الزّمان(ع) آنها را از آنجا بیرون می آورند.»31
در کتاب «غیبت» فضل بن شاذان روایت شده است که امام باقر(ع)فرمود:
«اوّل کاری که قائم(ع) انجام می دهد، آن است که کسی را به انطاکیه می فرستد. پس، از آنجا تورات، عصای موسی و انگشتر سلیمان را از غاری که در آن است، بیرون می آورد.»32
زیاد بن منذر گوید: امام باقر(ع) فرمود:
«هنگامی که قائم(ع) ظهور کند، با پرچم رسول خدا(ص) و انگشتری سلیمان و سنگ و عصای موسی ظهور خواهد کرد.»33
امام صادق(ع) به مفضّل فرمود:
«به خدا سوگند تمام ترکه جمیع پیغمبران، حتّی عصای موسی نزد امام زمان(ع)است.»34
در غار ثور در کوه آن (گفته شده غار غیران) شکسته هایی از عصای موسی(ع) وجود دارد. پس ابری، شرقی و غربی و کوفه ای و قبله ای، از آنجا عبور نمی کند؛ مگر اینکه دوست دارد برکتش را به آنجا فرو ریزد و روزها و شب ها نمی گذرد؛ مگر اینکه «مهدی(ع)» آن را استخراج می کند.»35
در کتاب های انبیای سلف نیز درباره امام زمان(ع) آمده است که:
«... و عصای سرخ شبان باهودار [منظور حضرت موسی(ع)است] با او باشد.»36
پیامبر بزرگ اسلام، حضرت محمّد(ص) درباره ظهور امام زمان(عج) فرمودند:
«بیرون می آید، در حالی که عصای موسی(ع) با اوست.» 37
حضرت علی(ع) در روایتی فرمودند:
«... جهان پر از هرج و مرج می شود، افق زندگی تیره و تار می گردد، در این موقع مهدی ما می آید؛ در حالی که پیراهن آدم در تن او، انگشتر حضرت سلیمان در دست او و عصای حضرت موسی در اختیار اوست.»38
بنابراین با توجّه به این روایات، می توان نتیجه گرفت که عصای حضرت موسی(ع) دست به دست به حضرت صادق(ع) و بعد از ایشان هم دست به دست به سایر ائمه رسیده است و اکنون نیز این عصا در اختیار امام مهدی(عج) قرار دارد.
نکته پایانی اینکه در برخی روایات صحبت از اشیائی دیگر نیز به میان آمده که آن هم در اختیار امام زمان(ع) است. در روایتی می خوانیم:
امام صادق(ع) به مفضّل فرمود: «به خدا سوگند! تمام ترکه جمیع پیغمبران، حتّی عصای آدم، آلت نجّاری نوح و ترکه هود و صالح و مجموعه ابراهیم و صاع یوسف و مکیال شعیب و آینه او نزد امام زمان(ع) است.»39
سنگ حضرت موسی(ع)
در قرآن کریم در دو مورد از این سنگ یاد شده است؛ آیه 60 سوره مبارکه «بقره» که می فرماید:
«وَإِذِ اسْتَسْقَی مُوسَی لِقَوْمِهِ فَقُلْنَا اضْرِب بِّعَصَاک الْحَجَرَ فَانفَجَرَتْ مِنْهُ اثْنَتَا عَشْرَةَ عَیناً قَدْ عَلِمَ کلُّ أُنَاسٍ مَّشْرَبَهُمْ کلُواْ وَاشْرَبُواْ مِن رِّزْقِ اللَّهِ وَلاَ تَعْثَوْاْ فِی الأَرْضِ مُفْسِدِینَ؛
و (به یاد آورید) زمانی را که موسی برای قوم خویش، آب طلبید، به او دستور دادیم: «عصای خود را بر آن سنگ مخصوص بزن!» ناگاه دوازده چشمه آب از آن جوشید، آن گونه که هر یک (از طوایف دوازده گانه بنی اسرائیل)، چشمه مخصوص خود را می شناختند! (و گفتیم:) «از روزی های الهی بخورید و بیاشامید! و در زمین فساد نکنید!»
و دیگری آیه 160 سوره مبارکه «اعراف» است که می فرماید:
«وَأَوْحَینَا إِلَی مُوسَی إِذِ اسْتَسْقَاهُ قَوْمُهُ أَنِ اضْرِب بِّعَصَاک الْحَجَرَ فَانبَجَسَتْ مِنْهُ اثْنَتَا عَشْرَةَ عَینًا قَدْ عَلِمَ کلُّ أُنَاسٍ مَّشْرَبَهُمْ؛
هنگامی که قوم موسی (دربیابان) از او تقاضای آب کردند، به او وحی فرستادیم که: «عصای خود را بر سنگ بزن!» ناگهان دوازده چشمه از آن بیرون جست، آن چنان که هر گروه، چشمه و آبشخور خود را می شناخت.»
در خصوص سنگ حضرت موسی(ع) ذکر چند نکته لازم است: یکی اینکه الف و لام «حجر» در آیه «بعصاک الحجر»، الف و لام معرفه است؛ یعنی این سنگ خاص و نه هر سنگی، بنابراین این سنگ به عنوان یکی از ودایع نبوّت به دست امام عصر(عج) رسیده است و در هنگام ظهور و قیام حضرت مهدی(عج) این سنگ به عنوان توشه بین راه یاران آن حضرت مورد استفاده قرار می گیرد و احادیث مربوط به آن روشنگر این موضوع است.
امام باقر(ع)فرمود:
«چون حضرت قائم در مکّه قیام کند، قصد رفتن به سمت کوفه را دارد، منادی اش فریاد کشد که، کسی خوردنی و آشامیدنی همراه خود برندارد و سنگ حضرت موسی(ع) که به وزن یک بار شتر است، با آن حضرت است. در هر منزلی که فرود آیند، چشمه آبی از آن سنگ بجوشد که گرسنه را سیر و تشنه را سیراب کند و همان سنگ، توشه آنهاست تا هنگامی که در نجف به پشت کوفه فرود آیند.»40
بدیهی است در زمان حضرت موسی(ع)چون قوم بنی اسرائیل دوازده گروه بودند و این فرقه ها با هم اختلاف داشتند، دوازده چشمه از آن سنگ بیرون آمد تا هر گروهی چشمه آبی برای خود داشته باشند؛ امّا در هنگام ظهور و قیام حضرت مهدی(عج) چون اختلاف و تفرقه ای بین یاران امام مهدی(عج) نیست، از آن سنگ فقط یک چشمه آب بیرون خواهد آمد.
زیاد بن منذر گوید: امام باقر(ع) فرمود:
«هنگامی که قائم(ع) ظهور کند، با پرچم رسول خدا(ص) و انگشتری سلیمان و سنگ و عصای موسی ظهور خواهد کرد.»41
بنابراین سنگ حضرت موسی(ع) به عنوان یکی از ودایع نبوّت در حال حاضر نزد خاتم الاوصیاء، مولانا المهدی(عج) است.
پیراهن حضرت آدم(ع)
در برخی از روایات صحبت از پیراهن حضرت آدم(ع) شده که در اختیار امام زمان(عج) است.
امام باقر(ع)در روایتی فرمود:
«شبی بعد از نماز عشاء، امیرالمؤمنین(ع) بیرون رفت و می فرمود: «همهمه همهمه (صدای مخصوصی است که در سینه بگردد و گرفتگی داشته باشد) و شب تاریک است، امام بر شما درآمده است، پیراهن آدم را پوشیده و انگشتر سلیمان و عصای موسی(ع) را در دست دارد.» 42
حضرت علی(ع) در روایتی فرمودند:
«...مهدی ما می آید؛ در حالی که پیراهن آدم در تن اوست.»43
حضرت علی(ع) در روایتی فرمودند:
«...جهان پر از هرج و مرج می شود، افق زندگی تیره و تار می گردد، در این موقع مهدی ما آید؛ در حالی که پیراهن آدم در تن او، انگشتر حضرت سلیمان در دست او و عصای حضرت سلیمان در اختیار اوست.»44
امام صادق(ع) در روایتی فرمودند:
«پیراهن حضرت آدم(ع)، ابراهیم و نیز حلّه اسماعیل نزد قائم آل محمّد(ص) است.»45
پی نوشت ها:
1. فرهنگ فارسی معین، ج 5، ص 190.
2. بحارالانوار، ج 63، ص 194.
3. تفسیر قمی، ج 2، ص 236.
4. جهان بعد از ظهور، ص 55؛ به نقل از ظهور حضرت مهدی(ع) از دیدگاه اسلام، مذاهب و ملل جهان، هاشمی شهیدی، ص 426.
5. بحارالانوار، ج 63، ص 70.
6. الکافی، ج 1، ص 232.
7. همان، ص 233.
8. کمال الدّین و تمام النّعمـ［، ج 2، ص 527.
9. الغیبـ［ للنّعمانی، ص 239.
10. الملاحم و الفتن، ص 100.
11. الهدایـ［ الکبری، ص 404.
12. بحارالانوار، ج 63، ص 194.
13. انطاکیه کنونی در جنوب ترکیه، بر رود اورونتس، نهر عاصی، بیست و دوکیلومتری ساحل مدیترانه قرار دارد و فقط قمست کوچکی از انطاکیه قدیم را اشغال کرده است.در کاوش هایی که در آنجا و در اطرافش به عمل آمده، موزائیک های عالی، از شش قرن اوّل میلادی، به دست آمده است. جام بزرگ انطاکی که در سال 1910 م. به دست آمده، به زعم بعضی همان جام مقدّس است. خورشید مغرب، ص 259.
انطاکیه برای مسیحیان مانند مدینه برای مسلمانان است. آنجا پس از بیت المقدّس به عنوان دومین شهر مذهبی مسیحیان حساب می آید؛ چرا که حضرت مسیح(ع) دعوت خود را از بیت المقدّس آغاز نمود و بعدها گروهی از ایمان آورندگان به او، به انطاکیه هجرت کردند. پولس و برنابا به آن شهر رفته و مردم را به این آیین فراخواندند و از آنجا دین مسیح(ع) گسترش یافت. شاید ذکر انطاکیه در روایات مهدوی که در این کتاب باز هم ذکر خواهد شد، معرّف وجود رابطه تنگاتنگ میان حضرت مهدی(عج) و مسیح(ع)است. فرهنگ نامه مهدویّت، خدامراد سلیمیان، ص 66.
14. بحارالانوار، ج 53، ص 390؛ بشار＼ الاسلام، ص 253.
15. کمال الدّین و تمام النّعمـ［، ج2، ص 377.
16. الکافی، ج 1، ص 231.
17. الزام النّاصب، ج 2، ص 299.
18. الهدایـ［ الکبری، ص 404.
19. بشارات عهدین، استدراکات، بعد از مقدّمه چاپ دوم، صص 10 و 11.
20.کمال الدین و تمام النعمـ［، ج 1، ص 156.
21. کشف الیقین فی فضائل امیرالمؤمنین(ع)، ص 434.
22. سوره قصص (28)، آیه 10.
«والق عصاک فلما راها تهتز کانها جان ولی مدبّرا و لم یعقب یا موسی لا تخف انی لا یخاف لدی المرسلون؛ و عصایت را بیفکن!...هنگامی که (موسی) به آن نگاه کرد، دید (با سرعت) همچون ماری به هر سو می دود (ترسید و) به عقب برگشت و حتّی پشت سرخود را نگاه نکرد ـ ای موسی! نترس، که رسولان در نزد من نمی ترسند!
23. سوره شعراء (26)، آیه 32.
«فالقی عصاه فاذا هی ثعبان مبین؛ در این هنگام موسی عصای خود را افکند، و ناگهان مار عظیم و آشکاری شد.»
24. «فالقی موسی عصاه فاذا هی تلفق ما یافکون*فالقی السحره ساجدین؛
سپس موسی عصایش را افکند، ناگهان تمام وسایل دروغین آنها را بلعید! فوراً همه ساحران به سجده افتادند.»
25. سوره شعراء (26)، آیه 63.
«فاوحینا الی موسی ان اضرب بعصاک البحر فانفلق فکان کل فرق کالطود العظیم؛ و به دنبال آن به موسی وحی کردیم: «عصایت را به دریا بزن!» (عصایش را به دریا زد،) و دریا از هم شکافته شد و هر بخشی همچون کوه عظیمی بود!»
26. سوره بقره (2)، آیه 60.
«واداستسقی موسی لقومه فقلنا اضرب بعصاک الحجر فانفجرت منه اثنتا عشره عینا قد علم کل اناس مشربهم کلوا و اشربوا من رزق الله و لا تعثوا فی الارض مفسدین؛
و(به یاد آورید) زمانی را که موسی برای قوم خویش، آب طلبید، به او دستور دادیم: «عصای خود را برآن سنگ مخصوص بزن!» ناگاه دوازده چشمه آب از آن جوشید آن گونه که هر یک (از طوایف دوازده گانه بنی اسرائیل)، چشمه مخصوص خود را می شناختند! (و گفتیم:) «از روزی های الهی بخورید و بیاشامید! و در زمین فساد نکنید!»
27. الغیبـ［ نعمانی، ص 239.
28. آس درختی است که در بهشت کاشته شده است. عصای حضرت موسی(ع) از شاخه آن درخت بود و آن را جبرئیل برای او آورد. آس درختی است بلندتر از انار، دارای برگ و گلی معطّر و تخمش سیاه است. در مناهی رسول خدا(ص) از خلال کردن با چوب آن نهی شده است. معارف و معاریف، ج 1، ص 10.
29. طبریّه، دریاچه ای است در شمال فلسطین که شعبه ای از نهر اردن، به نام نهر الشریعـ［ بدان می ریزد.
30. الکافی، ج 1، ص 231؛ کمال الدّین و تمام النعمـ［، ج 2، ص 674.
31. روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، ج 3، ص 368.
32. ر.ک: بحارالانوار، ج 52، ص 390.
33. الغیبـ［ نعمانی، ص 239.
34. الهدایـ［ الکبری، ص 404.
35. الملاحم و الفتن، ص 116؛ ینابیع المودّ＼، ج 3، صص 136 و 138.
36. بشارات عهدین، استدراکات، بعد از مقدّمه چاپ دوم، صص 10 و 11.
37. الملاحم والفتن، ص 100.
الدابـ［ یکی از نام های حضرت مهدی(عج) است.
38. الکافی، ج 1، ص 231.
39. الهدایـ［ الکبری، ص 404.
40. الکافی، ج 1، ص 231.
41. الغیبـ［ نعمانی، ص 239.
42. الکافی، ج 1، ص 232.
43. همان، ص 231.
44. همان.
45. بصائرالدّرجات، ص 175.
