طليعه
از زمان خلقت آدم ابوالبشر تاکنون همواره دو جريان حقّ و باطل به موازات هم پيش‌رفته و کره خاک هيچ‌گاه از مصاف اين دو جريان خالي نبوده است. پيروان هر يک از حق‌مداران گذشته، همواره بسترسازان حق‌گرايان آينده بوده‌اند و حق گرايان آينده تداوم‌بخشان راه حق‌پرستان گذشته. وضعيت باطل‌پيشه‌گان و دور افتادگان از صراط مستقيم نيز بر همين منوال بوده است.
در اين ميان ارتباط حجتهاي الهي در تداوم بخشيدن به مسير صحيح هدايت و سعادت بشر بسيار عميق‌تر و محکم‌تر بوده است؛ چرا که هر نبيّ و وليّ الهي با در نظر گرفتن شرايط عصري که در آن به سر مي‌برد راه انبيا و اولياي الهي پيش از خود را تداوم مي‌بخشد. به عبارت ديگر همه انبيا و اولياي الهي چراغهاي نوراني هدايتند؛ منتهي هر کدام متناسب با شرايط زماني و مکاني خود به نور افشاني مي‌پردازند.
در فرهنگ اسلامي ائمه اطهار عليهم السلام به عنوان جانشينان پيامبر اسلام صلي الله عليه و آله همگي نور واحدند و هدف مشترکي را دنبال مي‌کنند. وجود هر يک از آنان همانند يک مشعل روشن يا عَلَم سرافراز، مسير صحيح و کامل هدايت را به بندگان خدا نشان مي‌دهند و آنان را از گرفتار شدن به ضلالت و گمراهي باز مي‌دارند. با اين همه ارتباط و پيوستگي بعضي از آنها با همديگر از ويژگي و خصوصيتي برخوردار است که از بررسي اين گونه از پيوندها مي‌توان با مراحل گوناگون چگونگي تداوم مبارزه حقّ و باطل و سرنوشت نهايي اين مبارزات و همينطور با بخشي از ريزه‌کاريهاي دقيق سنتهاي الهي و روند تحقق نهايي اهداف حيات بخش انبيا و اولياي الهي آشنا شد.
بدون ترديد پيوستگي و ارتباط امام حسين عليه السلام با آخرين حجت الهي حضرت بقية‌اللّه عجل الله فرجه بسيار بارز و در خور تعمّق است؛ چرا که با بررسي ابعاد مختلف پيوند اين دو حجّت الهي به‌خوبي چگونگي فراهم شدن بستر حاکميّت احکام و ارزشهاي الهي در سرتا سر عالم مشخص مي‌شود. اين نوشته در پي آن است که برخي از پيوستگيهاي حضرت سيدالشهداءعليه السلام با موعود بزرگ جهاني حضرت مهدي عليه السلام را روشن سازد.
الف) امام مهدي عجل الله فرجه از تبار امام حسين (ع)
در مجموعه روايات منقول از پيامبراکرم صلي الله عليه و آله و ائمه اطهارعليه السلام بارها تصريح شده است که منجي عالم بشريت حضرت مهدي عليه السلام از نسل امام حسين عليه السلام است. از جمله روايت شده است که پيامبراکرم صلي الله عليه و آله در يکي از روزهاي آخر عمر مبارکشان در حالي که دست‌شان را به شانه امام حسين عليه السلام گذاشته بودند خطاب به دختر بزرگوارشان حضرت زهرا عليه السلام فرمودند:
مهدي اين امت از نسل اين فرزندم است. دنيا به پايان نخواهد رسيد مگر اين‌که مردي از اولاد حسين عليه السلام قيام کرده جهان را باعدل و داد پر سازد...1 ايشان در جاي ديگر در ضمن معرفي ائمه اطهار عليهم السلام مي‌فرمايند:
امامان بعد از من دوازده نفرند که نُه نفر از آنها از تبار فرزندم حسين عليه السلام است که نهمين نفرشان قائم است اين دوازده تن اهل بيت و عترت من هستند. گوشت آنها گوشت من و خون آنها از خون من است.2
امير مؤمنان علي‌بن‌ابي‌طالب عليه السلام روزي به حضرت اباعبداللّه عليه السلام فرمودند: نهمين فرزند تو اي حسين، قائم آل‌محمّد صلي الله عليه و آله است او دين خدا را آشکار ساخته و عدالت را در سرتاسر زمين حاکميّت خواهد بخشيد...3 در اين باره خود امام حسين عليه السلام نيز مي‌فرمايند: نهمين فرزند من، قائم به حقّ است خداوند به وسيله او زمين مرده را دوباره زنده خواهد ساخت و دين را حاکميّت خواهد بخشيد. او حق را برخلاف ميل مشرکان و دشمنان احقاق خواهد کرد.4
ب) تحقق اهداف عاشورا با قيام مهدي (عج)
امام حسين عليه السلام با هدف زنده ساختن احکام قرآن و سنّت پيامبر اکرم صلي الله عليه و آله و از بين بردن بدعتهايي که در نتيجه حاکميت بني اميّه در دين ايجاد شده بود قيام کردند و در طول مسير مدينه تا کربلا ضمن اشاره به انگيزه قيام شان فرمودند:
من به منظور ايجاد اصلاح در امّت جدم رسول خدا صلي الله عليه و آله قيام کرده‌ام مي‌خواهم امر به معروف و نهي از منکر کنم و به همان سيره و شيوه مرسوم جدّم پيامبراکرم صلي الله عليه و آله و پدرم علي‌بن‌ابي‌طالب عليه السلام عمل مي‌کنم.5
آن حضرت در نامه‌اي به بزرگان قبايل بصره تصريح مي‌کنند:من شما را به کتاب خدا و سنّت پيامبرش دعوت مي‌کنم. در شرايطي که اکنون ما زندگي مي‌کنيم سنت رسول خدا صلي الله عليه و آله از بين رفته و به جاي آن بدعت و احکام و ارزشهاي غير اسلامي نشسته است مرا بپذيريد و به ياري من برخيزيد. شما را به راه ارشاد و رستگاري هدايت خواهم کرد.6 از مجموعه سخنان امام حسين عليه السلام اهداف والاي نهضت عاشورا به خوبي روشن مي‌شود که احياي قرآن، احياي سنت نبوي و سيره علوي، از بين بردن کج‌رويها، حاکم ساختن حق، حاکميّت بخشيدن به حق‌پرستان، از بين بردن سلطه استبدادي حکومت ستمگران، تأمين قسط و عدل در عرصه‌هاي اجتماعي و اقتصادي و... از جمله آنهاست.
از طرف ديگر وقتي اهداف قيام منجي عالم بشريت و ويژگيهاي حکومت جهاني آن حضرت را مورد بررسي قرار مي‌دهيم همين اهداف و انگيزه‌ها حتي با تعابير مشابه با تعابير به کار رفته در مورد نهضت حسيني قابل مشاهده است.
حضرت علي بن ابيطالبعليه السلام در توصيف سيره حکومتي امام مهدي عليه السلام مي‌فرمايند:
هنگامي که ديگران هواي نفس را بر هدايت مقدم بدارند او [مهدي موعود عليه السلام] اميال نفساني را به هدايت بر مي‌گرداند و در شرايطي که ديگران قرآن را با رأي خود تفسير و تأويل خواهند کرد او آراء و عقايد را به قرآن باز مي‌گرداند. او به مردم نشان خواهد داد که چگونه مي‌توان به سيره نيکوي عدالت رفتار کرد و او تعاليم فراموش شده قرآن و سيره نبوي را زنده خواهد ساخت.7
امام باقر عليه السلام در روايتي مي‌فرمايند: قائم آل محمّد صلي الله عليه و آله مردم را به سوي کتاب خدا، سنّت پيامبر صلي الله عليه و آله و ولايت علي بن ابي طالب عليه السلام و بيزاري از دشمنان آنان دعوت خواهد کرد. 8
امام صادق عليه السلام مي‌فرمايند: حضرت مهدي عليه السلام تمام بدعتهاي ايجاد شده در دين را در سرتاسر جهان از بين خواهد برد و در مقابل، تک‌تک سنتهاي نبوي را به اجرا در خواهد آورد.9 آن حضرت در جاي ديگر ضمن تصريح به اين حقيقت که امام مهدي عليه السلام بر طبق سيره و روش رسول اکرم صلي الله عليه و آله عمل خواهد کرد؛ درباره اصلاحات انجام شده توسط آن حضرت چنين مي‌فرمايد:
قائم آل محمّد صلي الله عليهم به همان شيوه‌اي که پيامبر اکرم صلي الله عليه و آله رفتار مي‌کردند رفتار خواهد کرد آنچه از نشانه و ارزشها و شيوه‌هاي جاهليت که باقي مانده‌اند از ميان برمي‌دارد و پس از ريشه کن کردن بدعتها احکام اسلام را از نو حاکميّت مي‌بخشد.10
امام صادق عليه السلام در زمينه نوع قضاوت و داوري و برخورد آن حضرت با ظلم و ستم نيز مي‌فرمايند: چون قائم ما قيام کنند در بين مردم به عدالت داوري خواهند کرد و در زمان او بساط ستم و بيداد از روي زمين جمع خواهد شد و راهها امن شده... و هر صاحب حقّي به حقّ خود دست خواهد يافت و احکام و ارزشهاي حيات‌بخش ديني در سرتاسر جامعه حاکميّت پيدا خواهد کرد.11
نتيجه آن که علاوه بر مشترک بودن اهداف نهضت عاشورا با قيام امام مهدي عليه السلام در زمان حکومت جهاني حضرت ولي عصر عليه السلام بذرها و نهالهاي غرس شده در جريان قيام کربلا به بار خواهد نشست و به برکت آن، جهان پر از عدل و داد خواهد شد و تمام اهداف انبياي الهي از آدم تا خاتم تحقق خواهد يافت و بشر طعم واقعي صلح و امنيّت و سعادت را خواهد چشيد.
ج) مهدي (عج) منتقم خون امام حسين (ع)
يکي از القاب حضرت مهدي عليه السلام منتقم است. در توضيح علّت برگزيده شدن اين لقب بر آن حضرت مطالب زيادي در سخنان اهل بيت عليهم السلام وارد شده است. از جمله در روايتي که از امام محمّدباقر عليه السلام نقل شده، وقتي از آن حضرت سؤال مي‌کنند که چرا فقط به آخرين حجّت الهي قائم گفته مي‌شود؟ آن حضرت در پاسخ مي‌فرمايند:
چون در آن ساعتي که دشمنان، جدّم امام حسين عليه السلام را به قتل رساندند فرشتگان با ناراحتي در حالي که ناله سرداده بودند عرض کردند پروردگارا! آيا از کساني که برگزيده و فرزند برگزيده تو را ناجوانمردانه شهيد کردند در مي‌گذري؟ در جواب آنها خداوند به آنان وحي فرستاد که: اي فرشتگان من! سوگند به عزّت و جلالم از آنان انتقام خواهم گرفت هر چند بعد از مدّت زمان زيادي. آن گاه خداوند متعال نور و شبح فرزندان امام‌حسين عليه السلام را به آنان نشان داد و پس از اشاره به يکي از آنان که در حال قيام بود فرمود: با اين قائم از دشمنان حسين عليه السلام انتقام خواهم گرفت.12
در تفسير آيه «وَمَنْ قُتِلَ مظلوماً فقد جَعَلْنا لِوَليّه سلطاناً...؛ هر کس مظلومانه کشته شود ما براي ولي او تسلطي بر ظالم قرار مي‌دهيم»...13 از امام صادق عليه السلام روايت شده است که: مراد از مظلوم در اين آيه، حضرت امام حسين عليه السلام است که مظلوم کشته شد و منظور «جَعَلنا لِوَليِّه سلطانا» امام مهدي عليه السلام است.14 امام‌باقر عليه السلام نيز تصريح مي‌کنند: ما اولياي دم امام حسين عليه السلام هستيم. هنگامي که قائم ما قيام کنند پي‌گيري خون امام حسين عليه السلام خواهد کرد.15
در دعاي ندبه نيز به اين حقيقت با اين تعبير تصريح شده است: أينَ الطالِبُ بِدَمِ المَقتولِ بِکَربَلا. کجاست آن عزيزي که پس از ظهورش خون شهيد مظلوم کربلا را از دشمنان باز پس خواهد گرفت...16
همچنين روايت شده است که حضرت مهدي عليه السلام پس از ظهور بين رکن و مقام براي مردم خطبه خواهد خواند و در مهم‌ترين قسمت خطبه به صورت مکرر با نهايت اندوه و تأثر شهادت مظلومانه امام حسين عليه السلام را مورد اشاره قرار خواهد داد از جمله خواهد فرمود:
اي مردم جهان! منم امام قائم. منم شمشير انتقام الهي که همه ستمگران را به سزاي اعمالشان خواهم رساند و حقّ مظلومان را از آنها پس خواهم گرفت. اي اهل عالم! جدّم حسين بن علي عليه السلام را تشنه به شهادت رساندند و بدن مبارک او را عريان در روي خاکها رها کردند. دشمنان از روي کينه توزي جدم حسين عليه السلام را ناجوانمردانه کشتند...17
در حقيقت با اين گونه از عبارات نويد انتقام خون به ناحق ريخته امام حسين عليه السلام را به جهانيان خبر مي‌دهد...
و هم چنين به دلالت روايات فراواني شعار ياران امام مهدي عليه السلام پس از ظهور اين جمله بسيار الهام‌بخش است: يالثارات الحُسَين عليه السلام.18 اي بازخواست کنندگان خون حسين عليه السلام.
اين جمله اشاره به اين معنا دارد که هنگام انتقام خون پاک امام حسين عليه السلام فرارسيده است کساني که مي‌خواهند از دشمنان آن حضرت انتقام خون به‌ناحقّ ريخته حجّت الهي را بگيرند مهيا شوند.
د) مهدي (عج) هميشه به ياد حسين (ع)
از آنجا که امام حسين عليه السلام با تمام وجود همه توانمنديها و سرمايه‌هاي خود را ايثار کرد تا اسلام را از خطر اساسي برهاند؛ آخرين حجت الهي نيز تصريح دارند که همواره به ياد ايثارگري و فداکاريهاي آن حضرت هستند و شب و روز با يادآوري مصيبتهايي که بر ايشان روا داشته شد خون گريه مي‌کنند.
در بخشي از زيارت «ناحيه مقدسه» در اين باره مي‌خوانيم: ...اگر روزگار وقت زندگي مرا از تو [اي حسين] به تأخير انداخت و ياري و نصرت تو در کربلا در روز عاشورا نصيب من نشد، اينک من هر آينه صبح و شام به ياد مصيبتهاي تو ندبه مي‌کنم و به جاي اشک بر تو خون گريه مي‌کنم...
بدون ترديد اين قبيل از تعابير نهايت محبّت و دلبستگي حضرت مهدي عليه السلام رابه سيّد الشهداء عليه السلام نشان مي‌دهد و ضرورت زنده نگه داشتن خاطره اباعبداللّه عليه السلام از جمله از طريق عزاداري براي آن حضرت را مورد تأکيد قرار داده و عمق فاجعه کربلا و جنايت بني اميه به اسلام و انسانيت را افشا مي‌کند.
حتي اين به ياد امام حسين عليه السلام بودن در عملکرد ساير ائمه اطهار عليهم السلام نيز به چشم مي‌خورد؛ يعني آنها نيز در مواقع اشاره به فداکاريها و مظلوميت هاي امام حسين عليه السلام به گونه‌اي موضوع امام مهدي عليه السلام را مورد تأکيد قرار داده‌اند به عنوان مثال در دعاي ندبه امام صادق عليه السلام ياد سيّد الشهداء عليه السلام به همراه امام مهدي عليه السلام گرامي داشته شده است.
در حقيقت شکايت شهادت جانگداز حضرت امام حسين عليه السلام به ساحت مقدّس حضرت بقية‌اللّه عليه السلام شده است و درخواست مي‌شود که به عنايت خداوند متعال هر چه زودتر زمينه ظهور فراهم شود بلکه هر چه زودتر مهدي موعودعليه السلام ظهور نموده انتقام خون آن حضرت را از دشمنان بگيرند...و حتي به پيروان اهل بيتعليه السلام توصيه مي‌شود که در شب ميلاد امام عصر (عج) از زيارت امام حسين عليه السلام غافل نشوند.
البتّه اين موضوع به همين صورت در مورد امام حسين عليه السلام نيز مطرح است؛ يعني حضرت اباعبداللّه حسين عليه السلام نيز همواره به ياد مهدي موعود بوده‌اند. در دعاي روز ولادت امام حسين عليه السلام از امام مهدي عليه السلام ياد مي‌شود و در روز عاشورا و در زيارت عاشورا نام و ياد مهدي عليه السلام تسلي بخش قلب سوزان شيفتگان اهل بيت عليهم السلام است.
مجموعه اين برنامه‌هاي حساب شده، پيوند عاشورا و امام حسين عليه السلام را با قيام جهاني امام مهدي عليه السلام هر چه بيشتر روشن مي‌سازند.
گذشته از همه آنچه بيان شد، طبق روايات بسياري که از حضرات معصومين عليهم السلام نقل شده است در بسياري از مسائل جزئي نيز امام مهدي عليه السلام با امام حسين عليه السلام پيوستگيها و ارتباطات قابل توجهي دارند که از آن جمله است:
1. روز ظهور امام مهدي عليه السلام مقارن با روز عاشورا است. از امام باقر عليه السلام روايت شده است: قائم آل محمّد صلي الله عليه و آله در روز شنبه که مصادف با روز عاشورا؛ يعني همان روزي که حضرت اباعبداللّه عليه السلام به شهادت رسيدند قيام خواهد کرد.19
2. از مجموعه روايات به خوبي روشن مي‌شود همانگونه که امام حسين عليه السلام نهضت خود را از مکه آغاز کردند؛ يعني پس از خارج شدن از مدينه به مکه آمدند و از کنار بيت‌اللّه قيام خود را به مردم خبر دادند و به سمت کوفه حرکت کردند، حضرت مهدي عليه السلام نيز از کنار بيت اللّه جهانيان را به بيعت با خود فرا خواهد خواند و آن گاه حرکتهاي اصلاحي را تداوم خواهد بخشيد و در نهايت مقرّ حکومتي خويش را در کوفه قرار خواهد داد.
3. حتي طنين صداي امام مهدي عليه السلام همان طنين صداي امام‌حسين عليه السلام است. پيام مهدي عليه السلام همان پيام حسين عليه السلام است که فرياد مي‌زند: اي مردم مگر نمي‌بينيد به حقّ عمل نمي‌شود و از باطل خودداري نمي‌گردد... امر به معروف و نهي از منکر کنار گذاشته شده است و احکام الهي و سنن پيامبر صلي الله عليه و آله آشکار هتک مي‌شود و...
اين پيام و هشدار در لحظه ظهور با همان صدا به مردم جهان اعلام خواهد شد که امام حسين عليه السلام در روز عاشورا با همان لحن و آهنگ مردم را به تبعيت از حقّ و اعراض از بديها فرا خواندند: إنّ صوت القائم يشبه بصوت الحسين عليه السلام.
صداي [گيرا و دلنواز] قائم شبيه [طنين خوش] صداي اباعبداللّه عليه السلام است.
4. برخي از ياران حسين عليه السلام پس از رجعت در رکاب امام مهدي عليه السلام به ياري آن حضرت خواهند پرداخت و حتي برخي از فرشتگاني که جزء اصحاب امام‌حسين عليه السلام بوده‌اند در خدمت قائم آل محمّد صلي الله عليه و آله خواهند بود و... .
«أللّهمّ نرغب إليک دولة کريمة تعزّبها الإسلام و أهله و تُذِّلُ بها النفاق و أهله...»
پي‌نوشت:
1 .بحارالانوار، ج51، ص91.
2 .کشف‌الغمة، ج3، ص294.
3 .منتخب‌الاثر، ص467
4 .اعلام‌الوري، 384.
5 .بحارالانوار، ج45، ص6.
6 .حياة‌الإمام‌الحسينعليه السلام، ج2، ص264
7 .بحارالانوار، ج51، ص130.
8 .الزام‌الناصب، ص177.
9 .ينابيع‌الموّدة، ج3، ص62.
10.بحارالانوار، ج52، ص352.
11.همان، ص338.
12.دلائل‌الامامة، ص239.
13.سوره اسراء (17) آيه 33.
14.البرهان في تفسير القرآن، ج4، ص559.
15.همان، ص560.
16.دعاي ندبه.
17.الزام‌الناصب، ج2، ص282.
18.النجم‌الثاقب، ص469.
19.بحارالانوار، ج52، ص 285.
