به گزارش «شیعه نیوز»، گیاهان کمتر استفاده شده، گیاهانی هستند کـه به صورت سنتی در مراکز اصلی که از آن منشاء گرفته‌اند یعنی جـایی کـه برای جوامع محلی و استفاده‌های سنتی از اهمیت بالایی برخوردارنـد کشت می‌شوند که به دلایل متعددی این گیاهان جایگاه خود را در الگوهای زراعی از دست داده‌انـد. لـذا ایـن گیاهـان کمتـر بـه وسـیله محققان کشاورزی و حفاظت کنندگان منابع ژنتیکی مورد توجـه قـرار گرفته‌اند.
ساده سازی بوم نظام‌های کشاورزی باعث کمتر استفاده شدن و فراموش شدن برخی از گونه‌های زراعی شده که در گذشته نقش قابل توجهی در تغذیه بشر داشته‌اند.
بسیاری از گیاهان کمتـر اسـتفاده شـده بـه شرایط بومی خود، به خوبی سازگارند و نقش قابل ملاحظه‌ای در سبد غذایی، مسائل فرهنگی و اقتصادی جوامع محلی داشته‌اند. گیاه گندم، برنج و ذرت بیشترین کالری و پروتئین مورد نیاز انسان را تأمین می‌کند که این خود آسیب‌پذیری بخش کشاورزی، تنوع زیستی و ضعف رژیم غذایی بشر را نشان می‌دهد. در کشور ما نیز گیاهانی وجود دارند که با وجود خاصیت زیاد، در چرخه تولیدگیاهی سهم اندکی دارند. به همین دلیل در ادامه قصد داریم به معرفی برخی از این گونه‌ها در ایران بپردازیم.
امروزه حفاظت از تنوع زیستی یکـی از مفـاهیم اصـلی توسـعه پایـدار است
محققان عنوان داشته‌اند، تنوع زیستی گیاهی تأمین کننده غذا، سـرپناه، دارو و بسـیاری از فرآورده‌های دیگر، زندگی را بر روی کره زمین لذت‌بخش و امکـان‌پذیر می‌کند.
مراکز تنوع بسیاری از گونه‌های معمول زراعی امروزه شناخته شـده اسـت، اما در مورد بسیاری از گونه‌های دیگر، اهمیت محلی، الگوهای تنوع ژنتیکی و استفاده از آن‌ها هنوز هم تا حد زیادی مبهم است. امروزه حفاظت از تنوع زیستی یکـی از مفـاهیم اصـلی توسـعه پایـدار است. گیاهان کمتر استفاده شده، گیاهانی هستند کـه به صورت سنتی در مراکز اصلی که از آن منشاء گرفته‌اند یعنی جـایی کـه برای جوامع محلی و استفاده‌های سنتی از اهمیت بالایی برخوردارنـد کشت می‌شوند، ولی به دلایل متعددی این گیاهان جایگاه خود را در الگوهای زراعی از دست داده‌انـد. لـذا ایـن گیاهـان کمتـر بـه وسـیله محققان کشاورزی و حفاظت کنندگان منابع ژنتیکی مورد توجـه قـرار گرفته‌اند از جمله این گیاهان می‌توان به سیب زمینی شیرین (L. Ipomoea batatas) اشاره نمود.
پندال یا سیب زمینی شیرین هفتمین محصول غذایی مهم در جهان است
بر اساس پژوهش‌ها، سیب زمینی شیرین (L. Ipomoea batatas) یک گیاه دو لپه‌ای علفی رونده است که به خانواده نیلوفریان (Convolvulacea) تعلق دارد و خاستگاه آن مناطق آمریکای جنوبی یا مرکزی است. در ایران سیب‌زمینی شیرین اطراف میناب و بندر جاسک و در سیستان و بلوچستان کاشت شده و در جنوب کشور با نام پندال و در بلوچستان با نام قجر لاهوری شناخته می‌شود.
سیب زمینی شیرین بر اساس داده‌های منتشر شده توسط سازمان کشاورزی و خوار و بار جهانی FAO هفتمین محصول غذایی مهم در جهان است. چین، اندونزی، کره، ژاپن، تایوان و برزیل در زمره کشور‌های تولید کننده سیب‌زمینی شیرین هستند. مصرف سیب‌زمینی شیرین به خاطر ارزش تغذیه‌ای بالای آن و به عنوان منبعی از آنتی اکسیدان‌های طبیعی شانس زیادی را برای افزایش مصرف آن مطرح ساخته است، در کنار نشاسته‌های ساده، سیب‌زمینی شیرین غنی از کربوهیدرات‌های پیچیده، فیبر رژیمی، بتاکاروتن (معادل یک ویتامین A)، ویتامین C و ویتامین B۶ است.
ترکیبات پربیوتیکی سیب‌زمینی شیرین نقش بسیار مهمی در تغییر فلور میکروبی روده انسان دارد
غدد سیب زمینی شیرین سرشار از ترکیبات فنولیک بوده که اثر پربیوتیکی، کاهنده فشار خون و مانع از گسترش سلول‌های بدخیم است. همچنین نتایج نشان داده که پوره سیب زمینی شیرین نارنجی رنگ حاوی ترکیباتی مانند فروکتوالیگوساکارید، اینولین و رافینوز است که این ترکیبات قابلیت پربیوتیک داشته و ممکن است نقش بسیار مهمی در تغییر فلور میکروبی روده انسان و افزایش جمعیت باکتری داشته باشد. به طور کلی وجود ترکیبات ذکر شده به همراه نشاسته مقاوم در غده سیب زمینی شیرین نقش بسیار مهمی در تشکیل و کاربرد میکروفلور روده دارد و می‌تواند منبع بسیار مهمی برای غذا‌های پربیوتیک باشد.
برگ‌های پندال نیز مکمل با ارزشی در رژیم غذایی محسوب می‌شوند، منبع غنی کاروتن و پیش‌ســاز ویتامین آ و کلسیم هستند. سرشــاخه و برگ‌های تازه این گیاه خوراکی بوده و به عنوان ســبزی یا خوراک دام مورد استفاده قرار گرفته و ریشــه‌های گوشتی و ذخیره‌ای مملو از نشاسته آن در تعلیف دام، تولیــد فرآورده‌های غذایی نظیر ماکارونی و نشاســته و همچنین جهت تولید الکل به کار می‌رود.
چندین رقم از سیب زمینی شیرین تا به حال کشف شده است که شامل رنگ‌های بنفش، نارنجی، سفید و زرد کم رنگ است که علاوه بر رنگ آنتوسیانین در میزان ترکیب‌های تغذیه‌ای و فعال زیستی متفاوت بوده که موجب بروز قابلیت‌های مختلف سودمند در مصرف کننده خواهد شد. غده سیب زمینی شیرین بایستی به عنوان یک انتخاب سلامتی بخش در تولیدات مختلف صنایع غذایی و به عنوان یک ماده فراسودمند در فرمولاسیون مواد غذایی مورد توجه قرار گیرد. اما باید در نظر داشت که مصرف بیش از حد این ماده نیز اثرات سویی به دنبال خواهد داشت.
سیب زمینی شیرین ریشههای ذخیره‌ای زیرزمینی تولید می‌کند که به طورمعمول ۳-۴ ماه بعد از کاشت، آماده برداشت است. این گیاه در بسیاری از شرایط کاشت رشد کرده و دشمنان طبیعی کمی دارد. نیاز به علف کش به ندرت اتفاق می‌افتد. این گیاه در اکثر خاک‌ها رشد می‌کند و در خاک‌های فقیر می‌توان با کمی کود آن را پرورش داد. سیب زمینی شیرین از طریق رویشــی و با استفاده از قلمه ساقه تکثیر می‌یابد. با این‌حال، هرجا که قلمه در دسترس نباشد، جوانه‌ها یا قطعات ریشه ذخیره‌ای را می‌توان جهت تکثیر به کار برد. همچنین بذر حقیقی و روش‌های ریزازدیادی نیز بدین منظور استفاده می‌شود.
براساس پژوهشی در جنوب ایران، با کاشت سیب‌زمینی شیرین در منطقه میناب، علاوه بر تولید ریشه ذخیره‌ای که در بازار‌های محلی جنوب به ویژه قشم، جاسک و میناب و حتی کشــور‌های حاشیه خلیج فارس تقاضا دارد، مقدار زیادی شاخســاره تولید شده است که منبع خوبی جهت تعلیف دام است.
آمار جهانی تولید علوفه‌تر سیب زمینی شیرین از ۱۱ تا ۴۵.۷ تن در هکتار متغیر است. کشــت سیب‌زمینی شیرین با توجه بــه کم باران بودن مناطــق جنوبی ایران و کمبود پوشش گیاهی مناســب جهت چرای دام و همچنین وجود مشــکلات فــراوان در تولید علوفه، می‌تواند علاوه بر تولید ریشــه ذخیره‌ای مورد مصرف انسان با تولید حجم زیادی از شاخ و برگ، کمبود علوفه مورد نیاز دام را در استان‌های جنوبی تقلیل دهد.
به طور کلی این گیاه به دلیل کاربرد‌های خوراکی و دارویی و همچنین دارا بودن اینولین در صنعت اهمیت زیـادی دارد، ولـی بـه دلیـل ورود ترکیبات مشابه سنتتیک به بازار کشت و کار این گیـاه کـاهش پیـدا کرده است. عوامل اقتصادی یکی از تأثیرگذارترین فاکتور‌ها بر کشت و کار یک گیاه محسوب می‌شود. ذائقه پسندی این گیاه در بین مردم و همچنین مقاومت به خشکی و کم توقع بودن به نهاده‌ها، می‌تواند برای توسعه ایـن گیـاه مفیـد باشـد که بدین منظور باید برنامه ریزی مناسبی برای تولید و فراوری این گیاه و عرضه آن در بازار در نظر گرفت.
منابع:
حسام، ف و دیگران. (۱۳۸۹). «بررسی ویژگی‌ها، کاربرد‌ها و خواص داروئی گیاه سیب زمینی شیرین (Ipomoea batatas L). همایش ملی گیاهان دارویی. دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری.
میرزایی، د و دیگران. (۱۳۹۸). «بررسی کاربرد سیب زمینی شیرین در فرمولاسیون مواد غذایی». سومین کنگره بین المللی و بیست و ششمین کنگره ملی علوم و صنایع غذایی ایران. انجمن علوم و صنایع غذایی ایران.
قادری، س و دیگران. (۱۳۹۸). «مروری بر ترکیبات سلامتی بخش غده سیب زمینی شیرین». سومین کنگره بین المللی و بیست و ششمین کنگره ملی علوم و صنایع غذایی ایران، تهران، انجمن علوم و صنایع غذایی ایران.
حسام، ف و دیگران. (۱۳۹۱). «ارزیابی فعالیت آنتی‌اکسیدانی دو رقم سیب زمینی شیرین (Ipomoea batatas L.)». علوم غذایی و تغذیه. شماره ۲. صص:۹۰-۸۳.
ناصری، م و دیگران. (۱۳۹۳). «بررسی امکان تولید علوفه‌تر از شاخساره سیب زمینی شیرین (Ipomoea batatas L.) در منطقه میناب». نشریه علوم دامی (پژوهش و سازندگی). شماره ۱۰۲. صص: ۳۳-۲۷.
کوچکی، ع و دیگران. (۱۳۹۷). «شناسایی و ارزیابی زراعی و اکولوژیک گیاهان فراموش شده در بوم نظام‌های زراعی ایران: ۲- معرفی گیاهان کم بهره برداری شده و فراموش شده». مجله بوم شناسی کشاورزی. شماره ۲. صص: ۳۵۳-۳۶۷.
