«انتفاضه شعبانیه» بزرگترین خیزش شیعی در خاورمیانه

به گزارش «شیعه نیوز»، قیام خونین شیعیان عراق در سال 1991 میلادی مقارن با 1369 شمسی معروف به «انتفاضه شعبانیه» بزرگترین خیزش شیعی در خاورمیانه بعد از پیروزی انقلاب اسلامی بوده است. در ایام سالگرد این جهاد تاریخی درباره ابعاد آن با سید احمد موسوی مبلغ کارشناس مسائل جهان اسلام به گفتگو نشستیم.

انتفاضه شعبانیه چه بود و با چه هدفی و براساس چه عواملی در عراق رقم خورد؟
انتفاضه شعبانیه عراق که تقریباً بیش از سه دهه از سالگرد آن را پشت سر گذاشته ایم یکی از اتفاقات مهم معاصر در منطقه به شمار می رود که موجب ایجاد زیرساخت‌های بسیاری از حرکت ها و جنبش ها در کشورهای اسلامی شد. در رابطه با انتفاضه شعبانیه سه مسئله اصلی را باید مورد نظر قرار دهیم. مسئله اول مقدمات آغاز انتفاضه و قیام شکل گرفته است که در واقع در این بخش دلایل قیام باید مورد ارزیابی قرار بگیرد. مسئله دوم نحوه برخورد آمریکایی‌ها و کشورهای خارج از منطقه در مسائل منطقه است که دخالت‌های قابل تاملی در این موضوع داشتند و مسئله سوم پیامدهای انتفاضه و حواشی آن است که باید مورد بررسی قرار بگیرد. انتفاضه شعبانیه عراق در سال ۱۳۶۹ هجری شمسی و مطابق با ۱۴۱۱ قمری در چهاردهم شعبان از شهر بصره در عراق آغاز شد، ای اتفاق بعد از خروج صدام از کشور کویت به دلیل وجود مشکلات بسیار فراوانی که مردم عراق با آن دست و پنجه نرم می‌کردند آغاز شد که عمدتاً استان های شیعه نشین عراق را در بر گرفت و به تمام عراق سرایت کرد. چهارده استان از مجموعه هجده استان عراق در اختیار انقلابیون قرار گرفت اما متاسفانه به دلایلی این انقلاب با سرکوب شدیدی مواجه شد.

چه دلایلی برای شکست سنگین و سرکوب حونین انتفاضه مردم عراق می توان برشمرد؟
مردم عراق نسبت به ظلمی که در بعثیون به آن ها روا داشته بودند اعتراض شدیدی داشتند، آن ها همچنین نسبت به ساختار حکومت و عدم مشارکت دادن خود در ساختار سیاسی کشور و اینکه حکومت مانع هر گونه حضور شیعیان در ساختار حکومت بود و رویکرد متعصبانه سخت گیرانه و دینی و ضد مذهبی را در پیش گرفته بود معترض بودند. این موضوعات به اعتراض به مشکلات معیشتی هم افزوده شد، در نتیجه مردم مقدمات آغاز یک انتفاضه بزرگ را رقم زدند. و انتفاضه در زمانی آغاز شد که به نظر می‌آمد آمریکایی‌ها با سران حکومتی عراق ارتباط خوبی ندارد، در آن زمان آمریکا پرواز های هوایی عراق را ممنوع اعلام کرده بود اما به محض آغاز انتفاضه شعبانیه بلافاصله در مذاکرات صدام با آمریکایی‌ها اجازه پرواز های جنگی به نیروی هوایی عراق داده شد و حکومت عراق توانست با استفاده از نیروهای هوایی، مردم انقلابی را در شهرهای مختلف از جمله نجف و کربلا سرکوب کند. اینجا این سوال مطرح می‌شود آمریکایی که در جنگ کویت در مقابل صدام لشکرکشی کرده بود و به تازگی از یک جنگ با صدام فارغ شده بود با چه نوع نگاه به صدام اجازه استفاده از نیروی هوایی علیه انقلابیون را داد در حالی که غالب مردم عراق و بخش عمده‌ای از مردم عراق با حکومت مخالف بودند و این موضوع یک مسئله داخلی به شمار می‌رفت که غالب مردم و بخش عمده‌ای از چهارده استان در این اعتراض حضور داشتند، بنابراین در بررسی همکاری آمریکا با صدام در خفه کردن حرکت اعتراضی مردمی عراق علی القاعده به این نتیجه می رسیم که آمریکا به دلیل دشمنی با صدام بای به خواست مردم احترام می‌گذاشت و انقلابی که در عراق به شدت در حال پیشروی بود و دست بر قضا حکومتی را که آمریکا با آن مشکل داشت را یاری و مورد حمایت قرار می داد.
اما مشاهده کردیم آمریکا از اساس با چنین تفکری مشکل داشت و مبناهای قیام را که مشخصا قیام شیعیان بود، مخالف با نوع نگاه خود در منطقه می دانست به همین دلیل اجازه سرکوب آنها را صادر کرد، بنابراین کشورهای عربی و کشورهای غربی در سرکوب انتفاضه شعبانیه عراق نقش موثری داشتند. در همکاری آمریکا با صدام در خاموش کردن انتفاضه شعبانیه بیش از ۳۰۰ هزار نفر از مردم عراق به شهادت رسیدند و دو میلیون نفر هم مجبور به مهاجرت شدند.

انتفاضه شعبانیه چه تأثیری بر فضای منطقه ای و کشورهای عربی و اسلامی داشت؟
انتفاضه شعبانیه به عنوان یک رویداد مهم و مقدمه ای برای حرکت های مردمی و انقلابی در برابر حکومت های مستبد و دیکتاتور شد، و این باور را در مردم ایجاد کرد که حکومت های دیکتاتور قابلیت تغییر را دارند،لذا یک پیامبه همه کشورهای عربی مخابره کرد که در نتیجه آن شاهد قیام های مردمی در کشورهایی چون تونس، الجزایر مصر و لیبی و... بودیم، کشورهای دیگری که دیکتاتورهایی مثل صدام حسین در آنجا حاکمیت داشتند برای مردم این انگیزه را ایجاد که مردم می توانند بر حکومت های ظالم غلبه کنند، در نتیجه آنچه که در دنیا به عنوان بهار عربی و جنبش بیداری اسلامی می شناسیم برگرفته از الگوی انتفاضه شعبانیه بود که مقدمات آن از عراق آغاز شد.

انتفاضه شعبانیه که بزرگترین قیام بعد از انقلاب اسلامی به شمار می‌روند برای شیعیان در جهان اسلام چه درس هایی به دنبال داشته است؟
به نظر می‌آید چند مطلب را در آنالیز انتفاضه شعبانیه باید مورد توجه قرار دهیم. مسئله اول این است که یک قیام هرچند که مردمی باشد اگر زیرساخت‌های تشکیلاتی و مقدماتی آن در نظر گرفته نشده باشد متاسفانه به پیروزی نمی‌انجامد و با شکست مواجه می‌شود، بنابراین اگر کشورهای مختلف به دنبال این هستند که از حاکمیت های ظالم رهایی پیدا کند باید قبل از هر کاری زیرساخت‌های عملیاتی را برای خود تدارک ببیند همچنین موضوع دیگری که حائز اهمیت است این است که هر قیام مردمی که می تواند برگرفته از یک نهضت مقدس و پاک باشد اما به لحاظ عملیاتی اگر طرح‌های عملیاتی و زیر ساخت های آن برای پیشبرد امور نهضت تدارک دیده نشده باشد با شکست مواجه شود. از سوی دیگر برای روزهای پس از سقوط دیکتاتورها برنامه‌ داشتن بسیار مهم است، مصر به عنوان یکی از کشورهایی که در بهار عربی حرکت فراگیر مردمی را رقم زد اما از شر یک دیکتاتور خلاص شد و قدرت به دیکتاتور دیگری رسید و خواست مردم محقق نشد. در بسیاری از کشورهای عربی هم شاهد چنین اتفاقی بودیم بنابراین به نظر می‌رسد در این حوزه باید به زیرساخت‌های فکری و تشکیلاتی بیش از هر چیز دیگری اهمیت داد و برای آینده در این رابطه برنامه ریزی کارآمدی داشت.

منبع: خبرگزاری رضوی