سفارشات اسلام در خصوص کارکنانی که در حوزه مالی کار می‌کنند، چیست؟

شیعه نیوز:

پرسش

با سلام؛ لطفا سفارشات اسلام در خصوص کارکنانی را که در حوزه مالی کار می‌‌کنند بیان فرمایید.

پاسخ اجمالی

بهترین سفارشات در موضوع مورد پرسش، سفارشی است از امام علی( علیه السلام ) به مالک اشتر هنگامی که او را به عنوان کارگزار راهی مصر می‌کند. حضرتش در این زمینه می‌فرماید: «... سپس در امور کارگزارانت به دقت بنگر، و آنان را پس از آزمایش به کار برگمار، نه از روى خاطر خواهى و استبداد رأى، که این دو از شاخه‌‏هاى ستم و خیانت‌اند. کسانى را برگزین که اهل تجربه و آزرم و از خاندان‌هاى صالح و در اسلام صاحب سابقه باشند، که اخلاق ایشان کریمانه‌‏تر است، و ذاتشان درست‌تر، و کمتر در پى برآوردن آزمندی‌هاى خود مى‌‏روند و بیشتر به عواقب کارها نظر دارند. سپس ارزاق ایشان را کامل و فراوان ده؛ زیرا در این صورت بهتر مى‌‏توانند خود را سالم نگاه دارند، و دیگر نیازى به آن ندارند که از آنچه زیر دستشان است چیزى بردارند؛ و اگر به مخالفت با تو برخیزند، و در امانت تو خیانت کنند، حجت تو بر ایشان تمام خواهد بود. مراقب کارهاى ایشان باش، و کسانى از اهل صدق و وفا براى مراقبت برایشان بگمار؛ زیرا که مراقبت سرّى از کارهاى ایشان سبب وادارشدنشان به امانت‌دارى و ارفاق کردن به رعیت خواهد شد.

جاسوسان از مردمان درست با وفا به سویشان فرست؛ زیرا که فرستادن تو بازرسان را در نهان وادار می‌کند ایشان را بر امانت و مداراى با رعیت. و نگه‌‌دارى یاران کن؛ زیرا که اگر یکى از آنان دست به‌سوى خیانت گشاید گرد آید به آن خیانت خبرهاى بازرسان تو کافی است ترا این کار براى شهادت. پس دست مجازات تو به سوى او گشاده شود و فراگیرى او را بکردارش بعد او را در مقامى پست قرار دهى و داغ خیانت به‌چهره‌‏اش گذارى و بر گردنش ننگ تهمت نهى».[1]

آنچه از این قسمت از دستور العمل امام علی( علیه السلام ) در مورد انتخاب مدیران و کارکنان در حوزه مالی به ویژه و در دیگر حوزه‌ها به صورت عام به دست می‌آید این است:

1. عنایت به حقوق کارکنان: امام علی به مدیران و مسئولان توصیه می‌کند از مشکلات و معضلات شخصی و روحی کارکنان خود غافل نمانند: آن‌گاه به حد کافی نیازمندی‌‌های آنان را تأمین کن که این خود امکان می‌دهد که در اصلاح خویش بکوشند و از تصرف در اموالی که در اختیارشان قرار می‌گیرد بی‌‌نیاز گردند، این کار حجت را بر آنان تمام می‌‌کند که عذری برای مخالفت با امر تو یا خیانت به امانت تو نداشته باشند.
2. امانتداری: هر کس در هر جایگاه و مرتبه مدیریتی، امانت‌دار مردمان است و باید اموال و حیثیت و شرافت ایشان را پاسداری کند. امام علی( علیه السلام ) به مالک اشتر در این باره سفارش می‌‌کند که درباره اشخاصی که می‌‌خواهی برگزینی به این مهم توجه نما و با بررسی سوابق و عملکرد گذشته‌‌شان ببین آیا اهل امانت‌داری بوده‌‌اند یا خیر.

امام علی( علیه السلام ) در نامه‌‌ای که به برخی کارگزاران[2] خود نوشته، چنین فرموده‌‌اند: «کسی که امانت را خوار شمارد و دست به خیانت آلاید و خویشتن و دینش را از آن منزه نسازد، درهای خواری و رسوایی را در دنیا به روی خود گشوده است و در آخرت خوارتر و رسواتر خواهد بود. و بزرگ‌ترین خیانت، خیانت به امت است و رسواترین تقلب، تقلب نسبت به پیشوایان مسلمان است».[3]

3. پاکی و صلاحیت خانوادگی: پاکی و اصالت و صلاحیت خانوادگی از جمله ملاک‌های کلی است که امام علی( علیه السلام ) در گزینش و انتخاب بر آن تأکید فرموده و آن‌را به عنوان معیاری در کنار سایر معیارها مطرح نموده است. آن حضرت به مالک اشتر توصیه می‌نماید: «و از آنان که گوهری نیک دارند و از خاندانی پارسا و صالح‌اند و از سابقه‌‌ای نیکو برخوردارند،... برگزین».

۴. صرفه جویی در اموال عمومی: امام علی( علیه السلام ) به کارگزاران خویش مؤکّداً سفارش می‌‌کرد در مصرف بیت‌‌المال نهایت دقت و صرفه‌‌جویی را نموده و از اسراف و ریخت و پاش به شدت بپرهیزند. در این‌جا به یک نمونه از دستورات آن‌حضرت در مورد صرفه‌‌جویی در کاغذ هنگام نگارش نامه اشاره می‌‌کنیم: «قلم‌هایتان را تیز کنید و سطرهایتان را نزدیک هم بنویسید، از زیاده نویسی بپرهیزید، منظورتان را کوتاه‌تر بیان کنید. مبادا زیاده نویسی و پرحرفی نمایید؛ زیرا اموال مسلمانان زیانی را بر نمی‌تابد».[4] صرفه‌‌جویی خود آن‌حضرت در بیت‌المال مسلمانان به حدی است که حاضر نشد برای پاسخ‌گویی به کسانی که شب هنگام برای کار خصوصی به او مراجعه کرده بودند، از نور چراغ بیت‌المال استفاده کند و چراغ بیت‌المال را خاموش فرموده و از چراغ شخصی خود استفاده نمودند.[5]

[1]. شریف الرضی، محمد بن حسین، نهج البلاغة، محقق، صالح، صبحی، ص ۴۳۵- ۴۳۶، قم، هجرت، چاپ اول، 1414ق، نامه ۵۳. «ثُمَّ انْظُرْ فِی أُمُورِ عُمَّالِکَ فَاسْتَعْمِلْهُمُ [اخْتِیَاراً] اخْتِبَاراً وَ لَا تُوَلِّهِمْ مُحَابَاةً وَ أَثَرَةً فَإِنَّهُمَا جِمَاعٌ مِنْ شُعَبِ الْجَوْرِ وَ الْخِیَانَةِ وَ تَوَخَّ مِنْهُمْ أَهْلَ التَّجْرِبَةِ وَ الْحَیَاءِ مِنْ أَهْلِ الْبُیُوتَاتِ الصَّالِحَةِ وَ الْقَدَمِ فِی الْإِسْلَامِ الْمُتَقَدِّمَةِ فَإِنَّهُمْ أَکْرَمُ أَخْلَاقاً وَ أَصَحُّ أَعْرَاضاً وَ أَقَلُّ فِی الْمَطَامِعِ [إِشْرَافاً] إِشْرَاقاً وَ أَبْلَغُ فِی عَوَاقِبِ الْأُمُورِ نَظَراً- ثُمَّ أَسْبِغْ عَلَیْهِمُ الْأَرْزَاقَ فَإِنَّ ذَلِکَ قُوَّةٌ لَهُمْ عَلَى اسْتِصْلَاحِ أَنْفُسِهِمْ وَ غِنًى لَهُمْ عَنْ تَنَاوُلِ مَا تَحْتَ أَیْدِیهِمْ وَ حُجَّةٌ عَلَیْهِمْ إِنْ خَالَفُوا أَمْرَکَ أَوْ ثَلَمُوا أَمَانَتَکَ ثُمَّ تَفَقَّدْ أَعْمَالَهُمْ وَ ابْعَثِ الْعُیُونَ مِنْ أَهْلِ الصِّدْقِ وَ الْوَفَاءِ عَلَیْهِمْ فَإِنَّ تَعَاهُدَکَ فِی السِّرِّ لِأُمُورِهِمْ حَدْوَةٌ لَهُمْ عَلَى اسْتِعْمَالِ الْأَمَانَةِ وَ الرِّفْقِ بِالرَّعِیَّةِ وَ تَحَفَّظْ مِنَ الْأَعْوَانِ فَإِنْ أَحَدٌ مِنْهُمْ بَسَطَ یَدَهُ إِلَى خِیَانَةٍ اجْتَمَعَتْ بِهَا عَلَیْهِ عِنْدَکَ أَخْبَارُ عُیُونِکَ اکْتَفَیْتَ بِذَلِکَ شَاهِداً فَبَسَطْتَ عَلَیْهِ الْعُقُوبَةَ فِی بَدَنِهِ وَ أَخَذْتَهُ بِمَا أَصَابَ مِنْ عَمَلِهِ ثُمَّ نَصَبْتَهُ بِمَقَامِ الْمَذَلَّةِ وَ وَسَمْتَهُ بِالْخِیَانَةِ وَ قَلَّدْتَهُ عَارَ التُّهَمَةِ».

[2]. برخی گفته‌اند این شخص نعمان بن عجلان است که امام او را به عنوان استاندار بحرین و عمان منصوب نمود. بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، تحقیق، زکار، سهیل، زرکلی، ریاض، ج ۲، ص ۱۵۹، بیروت، دار الفکر، چاپ اول، 1417ق.

[3]. همان، ص ۳۸۳. نامه ۲۶.

[4]. شیخ صدوق، الخصال، محقق، مصحح، غفاری، علی اکبر، ج ۱، ص ۳۱۰، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ اول، 1362ش.

[5]. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج ۴۱، ص ۱۱۶، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، 1403ق.

T