آثار حقوقي ازدواج

SHIA-NEWS شيعه نيوز:

به گزارش «شيعه نيوز» ، ازدواج امري مقدس در شرع اسلامي است در روايات اين سنت پيامبر اعظم(صلي الله عليه و آله) به عنوان معياري كه پيروان ايشان را از غير تمييز مي دهد، شناخته شده است. حقوق ايران برگرفته از فقه اماميه و به تأثير از آن اهتمامي جدي در اين امر داشته و قواعد فراوان دقيقي را وضع كرده است. از خواستگاري، نامزدي، شرايط و موانع ازدواج گرفته تا آثار اين امر مقدس و موارد مختلف انحلال اين عقد به تفكيك و تفسير در حقوق ايران بررسي شده است.

تمكين

يكي از آثار نكاح تمكين است. زوجين مكلف به تمكين هستند تمكين داراي دو معناي خاص و عام مي باشد كه تمكين خاص ناظر به پذيرش برقراري رابطه جنسي در حد متعارف است اما معناي عام تمكين اشاره به حالتي دارد كه زن وظايف خود را به طور كلي نسبت به شوهر انجام مي دهد و با پذيرش رياست وي بر خانواده در حدود مقرر در قانون و عرف از وي اطاعت مي كند.

بنابراين چنين الزامي شامل توقعات نامشروع و غيرمتعارف مرد از همسرش نمي شود و مرد نمي تواند به بهانه هر نافرماني و عدم اطاعتي زن را مستنكف از تمكين بداند چه بسا بسياري از مواقع توقعات نامتعارف مرد را مي توان از مصاديق سوءرفتار دانست.

در تحليل لزوم تمكين مي توان چنين گفت كه به نظر مي رسد وظيفه تمكين براي زن نتيجه منطقي اعطاي مقام رياست خانواده به مرد است. قانون مدني براي تضمين تمكين زن از شوهر ضمانت اجراهايي را پيش بيني كرده است و در وهله نخست در صورت عدم تمكين زن، مرد مي تواند با مراجعه به دادگاه الزام زن به تمكين را خواستار شود همچنين قانون ، زني را كه بدون مانع مشروع از اداي وظايف زوجيت امتناع كند از نفقه محروم مي كند.

حسن معاشرت

كانون خانواده عرصه كشمكش براي دستيابي به حقوق نيست بلكه پايگاهي براي تلاش مشترك زوجين است تا همگام با يكديگر بر اهداف متعالي خانواده جامه عمل پوشانند. براي تحكيم هر چه بيشتر بنيان خانواده قانونگذار به بيان برخي از تكاليف مشترك زوجين پرداخته است از جمله مهم ترين اين تكاليف، تكليف حسن معاشرت است منظور از حسن معاشرت:خوشرويي، احترام، رفتار مسالمت آميز، انجام تكاليف زناشويي و رعايت حقوق طرف مقابل است. قانونگذار براي اين تكليف ضمانت اجرايي هايي را نيز پيش بيني كرده است. چنانچه زني از انجام وظايف زناشويي سرباز زند، حق نفقه وي ساقط مي شود و مرد مي تواند از طريق مراجع قضايي زن را ملزم به انجام وظايف قانوني كند. از طرف ديگر زن نيز مي تواند با مراجعه به مراجع قضايي از مرد مرتكب سوء معاشرت شكايت كند و وي را مجبور به حسن معاشرت كند و در صورت غيرقابل تحمل بودن زندگي زناشويي بواسطه سوءمعاشرت مرد، زن حق درخواست طلاق دارد.


نفقه

قانون مدني مقرر داشته است كه در عقد دائم نفقه زن بر عهده شوهر است و بعد از ازدواج تكليف تامين معاش زن بر گردن مرد قرار مي گيرد. نفقه شامل همه نيازهاي متعارف و متناسب با وضعيت زن از قبيل مسكن، البسه، غذا، اثاث منزل و هزينه هاي درماني و بهداشتي و خادم در صورت عادت يا احتياج به واسطه نقصان يا مرض مي شود. قانونگذار با توجه به اهميت تامين مخارج متعارف زندگي زوجه كوشيده است تا با پيش بيني ضمانت اجراهاي مدني و كيفري اين حق را براي زوجه تضمين كند زن مي تواند در صورت خودداري شوهر از پرداخت نفقه به دادگاه رجوع كرده و نفقه خود را مطالبه كند در اين حالت دادگاه بعد از بررسي هاي لازم، شوهر را به پرداخت نفقه محكوم مي كند به علاوه عمل ترك انفاق در قوانين كيفري جرم شناخته شده و قانونگذار، مجازات هايي را براي آن در نظر گرفته است.

رياست خانواده

از جمله آثار قانوني كه در پي انعقاد نكاح و پيدايش نهاد خانواده به منصه ظهور مي رسد، استقرار رياست شوهر بر خانواده است. در حقوق بسياري از كشورها از جمله ايران رياست خانواده بر عهده مرد است قانون مدني ايران بر مبناي آنچه كه در سوره نساء و احكام اسلامي مطرح شده است چنين مقرر مي دارد كه در رابطه زوجين، رياست خانواده از خصايص شوهر است در ابتداي امر چنين به نظر مي رسد كه شايد وجود پديده رياست در محيط مبتني بر عاطفه و مهر خانواده امري نامطلوب و مباين با هدف و كاركردهاي خانواده باشد اما فقدان رئيس در خانواده منجر به رجوع پي در پي به مراجع قضايي مي شود كه منجر به سرد شدن كانون خانواده و سست شدن بنيان آن مي شود. با اين اوصاف نفس وجود رئيس خانواده را مي توان منطبق با مصالح خانواده قلمداد كرد.

مهريه

مهر يا صداق، مالي است كه زن بر اثر ازدواج مالك آن مي شود و مرد پس از وقوع عقد ملزم به دادن آن است. مهريه مي تواند در صورت وقوع طلاق پشتوانه اي براي زندگي زن باشد تا او بتواند با تمتع از آن زندگي خود را از آسيب مصون نگه دارد.

پرداخت مهر به زن از جانب مرد تا حدي كمبود سهم الارث زن را جبران مي كند به علاوه مهر در عرف نمادي از احترام مرد براي زن و تعهد وي براي تامين زندگي زن بشمار مي رود.

علي رغم اينكه مرد مكلف است مهريه زن را هر زمان كه وي مطالبه كرد، پرداخت كند اما عموما مهريه در هنگام انحلال نكاح مطالبه و پرداخت مي شود بنابراين در بسياري موارد مي تواند از جدايي هاي شتابزده جلوگيري كند و با داشتن زوجين به صبر و تامل، به عنوان ضامني براي تداوم خانواده عمل كند.

نتيجه

قانونگذار به عنوان متولي اصلي انتظام نهادهاي اجتماعي قدم در عرصه ساماندهي حقوقي نكاح در پيامدهاي آن گذاشته است. اما نكته اي كه نبايد از نظر دور داشت اين است كه قانون با تمام كاركردهاي ارزشمندي كه در عرصه روابط اجتماعي دارد نمي تواند ضامن مطمئني براي سعادت خانواده باشد بي شك آنچه مي تواند خوشبختي خانواده را منجر شود اخلاق، حسن رفتار، وفاداري و گذشت است. قانونگذار با ترسيم چارچوب هاي كلي حقوق و تكليف زوجين كوشيده است حدود هر يك از زوجين را به گونه اي مشخص كند تا هر يك با درك درست از حقوق و تكاليف خود، در راه بناي خانواده اي مستحكم و سعادتمند مساعي خويش را به كار برند. در ادامه به برخي از اين حقوق و تكاليف اشاره مي شود. تمكين، نفقه، حسن معاشرت زوجين، مهريه و رياست مرد بر خانواده برخي از نتايجي هستند كه قانون بر ازدواج بار مي كند بايد تاكيد كرد كه هر يك از اين نتايج به حكم قانون و به صورت امري به وجود مي آيد و طرفين نمي توانند برخلاف آن توافق كنند.