شیعه نیوز:
پرسش
آیا روایتی به این مضمون داریم که حضرت جبرئیل( علیه السلام ) چند بار به زمین می‌آیند و هر بار چیزی را می‌برند و در یکی از این مرتبه‌ها می‌آیند و غیرت را می‌برند؟ سند روایت؟ معنای این روایت چیست؟
پاسخ اجمالی
در برخی از کتاب‌های متأخرین این روایت به بیان زیر نقل شده است: «و سأل رسول اللّه( صلی الله علیه و آله و سلم ) جبرائیل( علیه السلام ): «هل تنزل إلى الأرض من بعدی؟» قال: نعم یا رسول اللّه أنزل إلى الأرض من بعدک عشر مرّات و أرفع عشر جواهر من وجه الأرض. قال( صلی الله علیه و آله و سلم ): «ما هذا الجواهر؟» فقال: الأوّل: أنزل إلى الأرض و أرفع البرکة منها، و الثانی: أرفع منها الرحمة، و الثالث: أرفع منها الحیاء من عیون النساء، و الرابع أرفع الحمیة من رؤوس الرجال، و الخامس: أرفع العدل من قلوب السلاطین، و السادس: أرفع الصدق من قلوب الأصدقاء، و السابع: أرفع السخاء من قلوب الأغنیاء، و الثامن: أرفع الصبر عن الفقراء، و التاسع، أرفع الحکمة من قلوب الحکماء، العاشر: أرفع الإیمان من قلوب المؤمنین»؛[1]
پیامبر اکرم( صلی الله علیه و آله و سلم ) از جناب جبرئیل پرسید: آیا بعد از من به زمین خواهی آمد؟ جبرئیل گفت: بله! ای رسول خدا، ده بار به زمین خواهم آمد و ده گوهر گرانبها را خواهم برد. پیامبر فرمود: این گوهرهای گرانبها کدام‌اند؟ جبرئیل گفت: اول: برکت؛ دوم: رحمت؛ سوم: حیاء از چشم زنان؛ چهارم: غیرت مردان؛ پنجم: عدل از دل سلاطین؛ ششم: راستی و درستی از دل دوستان؛ هفتم: سخاوت از دل ثروتمندان؛ هشتم: صبر از فقرا؛ نهم: حکمت از حکیمان؛ دهم: ایمان از دل‌های مؤمنان.
با تحقیق و جست‌وجویی که در منابع حدیثی شیعه و سنی انجام پذیرفت این روایت تنها در دو کتاب یافت شد:
۱. در کتاب «اثنی عشریة فی المواعظ العددیة» محمد بن محمد بن حسن بن قاسم حسینی عیناثی عاملی جزینی متوفّی 1085 هـ.ق[2] بدون سند نقل شده است.
آقابزرگ تهرانی از این کتاب و نویسنده آن نام برده و می‌گوید: «عیناثی از اسباط و نوه‌های شهید ثانی زین الدین بن على عاملی است».[3] کتاب «اثنی عشریة فی المواعظ العددیة» شامل روایاتی از پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) و ائمه اطهار( علیه السلام ) و نیز کلمات و حکمت‌هایی از حکیمان و عرفا است.[4] شیخ حر عاملى در مدح و ستایش عیناثی می‌نویسد: «کان فاضلاً صالحاً أدیباً شاعراً زاهداً عابداً».[5]
۲. در کتاب «نور الأبصار فی مناقب آل بیت النبی المختار( صلی الله علیه و آله و سلم )» نوشته مؤمن بن حسن شبلنجى شافعی متوفّی 1290 هـ.ق، با اندکی تغییر آمده است.[6]
با این‌که از جهت سندی این روایت ضعیف است و نمی‌توان به‌طور قطعی حکم به صدور آن از پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) نمود، اما رد و یا پذیرش یک حدیث منحصر به بررسی سندی آن نیست، بلکه باید به متن آن هم توجه نمود؛ لذا درباره متن حدیث مورد بحث باید دانست:
این‌که جبرئیل( علیه السلام ) به رسول خدا( صلی الله علیه و آله و سلم ) می‌فرماید که به زمین خواهد آمد و ده گوهر گرانبها را از زمین برمی‌دارد، به جهت ارتکاب گناه و اعمال زشت و ناپسند برخی از مردم است؛ یعنی انسان‌هایی هستند که به این ده چیز مهم توجه نداشته، در نتیجه مرتکب گناه و رفتار ناشایست فردی و اجتماعی می‌شوند، و خبری از این گوهرها و فضایل اخلاقی در رفتار و گفتار و زندگی آنان نیست؛ اگر کسی در امور خودش تابع هوا و هوس باشد و از شیاطین درونى و برونى پیروى کند، قطعاً یا همه این مواهب و فضایل الهی و یا بخشی از آن‌را از طریق واسطه‌های الهی –مانند فرشتگان- از دست خواهد داد؛ و زندگی او دچار اضطراب و ناامنى و مشکلات و رنج‌ها خواهد شد و تا در گردونه پیروى از هوا و هوس است، دچار بلا است.
اما در هر زمانی کسانی هم بوده و هستند که رفتار شایسته داشته و از مواهب و آثار آن گوهرها و فضایل اخلاقی برخوردارند. این دسته از انسان‌ها از طریق خودشناسى و تهذیب و تزکیه نفس به کرامت نفس و عظمت این خلقت بزرگ الهى و اهمّیّت روح آدمى که پرتوى از انوار الهى و نفحه‌اى از نفحات ربّانى است پى می‌برند؛ و درک می‌کنند که این گوهرهای گرانبها را نباید به ثمن و بهاى ناچیز دنیا فروخت و به آسانى از دست داد! بلکه برای به دست آوردن آن تلاش می‌کنند. بنابر این، منظور این روایت، این نیست که جبرئیل پس از پیامبر گرامی اسلام( صلی الله علیه و آله و سلم ) هر چه برکات و نعمت‌ها و فضایل اخلاقی است را از زمین برمی‌دارد و عذاب و رذایل اخلاقی را جایگزین می‌کند؛ چون اگر به واقعیت‌های بیرونی پس از آن‌حضرت بنگریم، چنین چیزی برخلاف امور تکوین و تشریع جهان است.
[1]. عیناثی، محمد بن محمد، اثنی عشریة فی المواعظ العددیه، ص 544 – 545، طلیعه نور، قم، 1384ش.
[2]. امین عاملی، سید محسن، اعیان الشیعة، ج 9، ص 412، دار التعارف للمطبوعات، بیروت، 1406ق.
[3]. آقا بزرگ تهرانی، الذریعة إلی تصانیف الشیعة، ج 1، ص 119، اسماعیلیان، قم، 1408ق.
[4]. همان، ص 120.
[5]. حرّ عاملی، محمد بن حسن، أمل الآمل، ج 1، ص 176، انتشارات مکتبة الأندلس، بغداد، چاپ نجف اشرف، 1385ق.
[6]. روی «أن جبریل علیه السلام نزل على النبی صلّى اللّه علیه و سلم فی مرض موته فقال یا جبریل هل تنزل من بعدی؟ فقال نعم یا رسول اللّه أنزل عشر مرات أرفع العشر جواهر من الأرض قال یا جبریل و ما ترفع منها؟ قال الأوّل أرفع البرکة من الأرض الثانی أرفع المحبة من قلوب الخلق الثالث أرفع الشفقة من قلوب الأقارب الرابع أرفع العدل من الأمراء الخامس أرفع الحیاء من النساء السادس أرفع الصبر من الفقراء السابع أرفع الورع و الزهد من العلماء الثامن أرفع السخاء من الأغنیاء التاسع أرفع القرآن العاشر أرفع الإیمان»؛ شبلنجى، مؤمن بن حسن، نور الأبصار فی مناقب آل بیت النبی المختار( صلی الله علیه و آله و سلم )، ص 107، نشر رضی، قم.
T
