آیا روایتی با این مضمون که در صحرای قیامت قلم دانشمندان، ارزشمندتر از خون شهیدان است وجود دارد؟ اگر وجود دارد، منظور آن چیست؟

شیعه نیوز:

پرسش

آیا منبع معتبری برای حدیث زیر وجود دارد؟ امام صادق( علیه السلام ) فرمود: «زمانی که روز قیامت شود، خدای –عزّ و جلّ- مردم را در یکجا جمع می‌کند و ترازوهای عدالت گذاشته می‌‌شود و خون شهیدان با قلم دانشمندان وزن‌‌کشی می‌‌شود، پس قلم عالمان بر خون شهیدان برتری می‌‌کند».

پاسخ اجمالی

این روایت در برخی از کتاب‌های حدیثی[1] از پیامبر اسلام( صلی الله علیه و آله و سلم )[2] و امام صادق( علیه السلام )[3] نقل شده است.

آنچه در این حدیث مطرح شده، آن است که ارزش علم و آثار آن، بیشتر از آثار شهادت در راه خدا علیه دشمنان دین است. هر چند که شهید با جهاد و جان‌‌فشانی، مانع پیروزی و تسلط کافران بر مسلمانان می‌شود، اما نتیجه آن حفظ جان و بدن مسلمانان است، ولی عالم فرزانه و متّقی، از اصل دین محافظت می‌کند و شیطان‌ها را از گمراه کردن مردم باز می‌دارد و مانع هلاک شدن مردم در قیامت می‌شود. در واقع همان‌طور که در حدیث هم آمده، عالمان و اندیشمندان دینی نگهبانان معنوی مرزهای دین هستند که شیطان‌های جن و انس را از ورود به دژ اسلام منع می‌کنند.[4] به معنای دیگر، شهید به وسیله شمشیر خود، ظاهر دین را تقویت می‌کند، اما عالم دینی، با علم و دانش خود باطن دین را تقویت می‌کند؛[5] لذا در روایت آمده است؛ مرگ عالم باعث ایجاد رخنه‌ای در دین می‌شود که تا روز قیامت این رخنه جبران نمی‌شود.[6]

گفتنی است؛ منظور از عالم در روایت مذکور، عالمی است که در جایگاه خاصی از علم و درایت و تقوا قرار دارد[7] که در رتبه بعد از انبیا و اولیای الهی، حافظ دین و شریعت اسلام است؛ نه هر آن‌کس مختصر علمی داشته و یا عالمی باشد که نفع به مردم نمی­رسد.

همچنین باید توجه داشت که، بزرگ‌ترین عالمان دین، پیامبر( صلی الله علیه و آله و سلم ) و ائمه اطهار( علیه السلام ) هستند که همه آنها –بویژه امام حسین( علیه السلام )- در راه خدا و دین به شهادت رسیدند. لذا والاترین شهدا، عالم‌ترین مردم بوده‌اند و جمع شدن این دو فضیلت در یک شخص ممکن و واقع شده و این روایت معنایش آن نیست که عالم بودن دلیلی بر خودداری از حضور در صحنه­های جنگ و شهادت است.

[1]. «وَ رَوَى الْمُعَلَّى بْنُ مُحَمَّدٍ الْبَصْرِیُّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ عَمْرِو بْنِ زِیَادٍ عَنْ مُدْرِکِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ الصَّادِقِ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ( علیه السلام ) قَال: إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ جَمَعَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ النَّاسَ فِی صَعِیدٍ وَاحِدٍ وَ وُضِعَتِ الْمَوَازِینُ فَتُوزَنُ دِمَاءُ الشُّهَدَاءِ مَعَ مِدَادِ الْعُلَمَاءِ فَیَرْجَحُ مِدَادُ الْعُلَمَاءِ عَلَى دِمَاءِ الشُّهَدَاء»؛ ‏شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، محقق و مصحح: غفاری، علی اکبر، ج ‏4، ص 399، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ دوم، 1413ق؛ فتال نیشابوری، محمد بن احمد، روضة الواعظین و بصیرة المتعظین، ج ‏1، ص 9، انتشارات رضی، قم، چاپ اول، 1375ش؛ طبرسی، علی بن حسن، مشکاة الأنوار فی غرر الأخبار، ص 137، المکتبة الحیدریة، نجف اشرف، چاپ دوم، 1385ق.

[2]. شیخ طوسى، محمد بن حسن‏، الأمالی، ص 521، دار الثقافة، قم، چاپ اول، 1414ق.

[3]. من لا یحضره الفقیه، ج‏4، ص 398 – 399.

[4]. جزایری، نعمت الله بن عبدالله، ریاض الأبرار فی مناقب الأئمة الأطهار، ج‏2، ص 464، مؤسسه تاریخ عربی، بیروت، چاپ اول، 1427ق.

[5]. مجلسی اول، محمد تقی، روضة المتقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، محقق و مصحح: موسوی کرمانی، سید حسین، اشتهاردی، علی‌پناه، طباطبائی، سید فضل الله، ج ‏12، ص 227، ‌مؤسسه فرهنگی اسلامی کوشانپور، قم، چاپ دوم، 1406ق.

[6]. برقی، ابو جعفر احمد بن محمد بن خالد، المحاسن، محقق و مصحح: محدث، جلال الدین،‏ ج 1، ص 233، دار الکتب الإسلامیة، قم، چاپ دوم، 1371ق.

[7]. ر.ک: «معیاری برای تشخیص عالمان شایسته »، سؤال 1651؛ «عالمان شیعی و ترک لذایذ دنیا»، سؤال 15278.

T